Animatie beslist niet voor kinderen
door Bob van der Sterre
Macskafogó ♦ Heavy Traffic ♦ I Married a Strange Person!
Er is animatie voor kinderen, er is animatie voor zowel kinderen als volwassenen, en er is animatie die beslist niet voor kinderen is. Dat genre is zo ongeveer uitgestorven maar er zijn een paar pareltjes overgebleven.
Stel je voor, je bent een Hongaars jongetje of meisje in 1986 en je wordt meegenomen naar een tekenfilm. Na een minuut is de eerste dode al gevallen. Na twee minuten krijg je deze dialoog: ‘Liquideren! Allemaal!’ ‘Natuurlijk. De kogel of vergif?’ ’Te kostbaar. Gooi ze maar in de rivier.’
De opzet van Macskafogó uit 1986 is nog redelijk onschuldig. Muizen en katten leven samen in een maatschappij op Planeet X. De muizen zijn braaf, de katten rogue.
De muizen tegen de katten
De muizen strijden met hun geheime dienst Intermouse tegen de kattenbendes. De dienst moet iets verzinnen want de maffiakatten worden steeds brutaler. En ze hebben een plan. Dat bevindt zich aan de andere kant van de wereld. Dus: Grabowski weer van stal halen. Deze James Bond van de muizen gelooft zelf niet in zijn mogelijkheden maar al snel blijkt dat hij gewoon te goed en te slim is voor de anderen. ‘Grabowski, ben je gewond?’ ‘Niet een van mijn gewoontes.’
De katten staan onder leiding van de gruwelijke Teufel. Hij zegt dingen als ‘Een ondergeschikte moet altijd van zijn baas houden, dat is de basisprincipe van deze organisatie’ tegen zijn assistent Safranek. Maar goed, boven Teufel staat Gatto, die hem weer een veeg uit de pan geeft.
Sterke, creatieve, grappige volwassenenanimatie. Een drone in vliegvorm. Een muis die trompet speelt bij latino vampiervleermuizen. Een soort Tokio (Pokio). Gangsterratten waarvan de mannen elkaar aldoor in de haren vliegen en de vrouwen sexy zijn (‘een gangster heeft altijd… zin’). Je herkent er soms wel iets in van een animatieserie als Rick and Morty.
Interpreteren is mogelijk. Sovjet-Unie versus Hongarije? Kapitalisme versus communisme? Hoe dan ook: je kunt de film ook zien voor wat het is: muizen versus katten, goed versus kwaad.
Bij dit soort films is het leuk om op te zoek te gaan naar reacties van Hongaren – en dan blijkt het echt een snaar te hebben geraakt. Maar van een vervolg kwam het pas in 2007. Toen maakte regisseur Bela Ternovszky deel 2. Een spin-off voor een tv-serie, Macskamesék, kwam niet verder dan twee afleveringen.
Meesterwerk van Ralph Bakshi
Heavy Traffic (1973) heeft alles wat die liberale tijd van de jaren zeventig zo mooi maakt. Het begint al met een stevige waarschuwing: Deze film is rated voor adults. En ja, de eerste poging tot verkrachting is na nog geen drie minuten, de eerste moord na nog geen vier minuten, de eerste bloederige aanrijding na nog geen vijf minuten. De vrouw op het randje van een gebouw die haar redder tot haar eigen plezier naar beneden trekt. Je weet dan al meteen: dit wordt wat…
Er zouden nu wel vijftig redenen zijn om Heavy Traffic niet uit te brengen. Of om de film aan te passen ‘aan de goede smaak’. Gelukkig maar dat sommige mensen daar lak aan hebben. Goede smaak zit goede creativiteit vaak in de weg. En in de jaren zeventig waren er duidelijk minder belemmeringen.
De film beschrijft het leven van tekenaar Michael, die opgroeit in Harlem in een bizar huwelijk. Zijn joodse moeder en Italiaanse vader zitten elkaar aldoor in de haren. Hij wil tekenaar worden en haalt zijn inspiratie van de straat. En de straat in begin jaren zeventig in New York was nog echt een getto.
Ralph Bakshi is voor dit genre wat Tolkien voor fantasy was: een legendarische godfather. Een leuke vergelijking want Bakshi heeft natuurlijk ook Lord of the Rings gemaakt, lang voordat het in de mode kwam om dat te doen (1978).
Heavy Traffic is uniek in zijn genre en Bakshi’s beste, meest persoonlijke. Veel films van Bakshi zijn de moeite waard maar deze is absoluut zijn meesterwerk. De muziek, de echte beelden erin vermengd, het ranzige van de getto’s (ook dat was jaren zeventig), het politiek-incorrecte… En een unieke geest zijn die hiervan iets bijzonders maakt.
Lichaamsdelen vliegen in het rond
Nog net binnen de zelfbedachte grens van Camera Obscura (moet minimaal twintig jaar oud zijn), is I Married a Strange Person! uit 1997. Deze film van Bill Plympton laat meteen zien waar het voor staat met een motto van Picasso: ‘Ach, goede smaak, wat een verschrikkelijk iets. Smaak is de vijand van creativiteit.’ En dan een scène met twee in de lucht copulerende vogels.
Je moet even wennen aan de schokkende animatiestijl maar dan brengt een briljante openingsscène je al meteen in de film. Een forse kerel, Grant, gaat liever werken aan zijn bureau dan zijn huwelijk te consumeren. Zijn vriendinnetje doet van alles om hem op te geilen. En het lukt. Maar oei, met wat voor vreemde vent is zij getrouwd…
Hoe vreemd blijkt wel bij de net zo prachtige vervolgscène. Hij kan zijn schoonvader muziek laten maken met zijn hoofd en zijn schoonmoeder kevers laten spugen.
En als ze dan even later toch seks hebben, verandert hij haar in een non, dan weer Marilyn Monroe, dan weer drie vrouwen. Praktisch! Als hij haar borsten dan door het huis laat sleuren als slangen, vindt ze het wel genoeg. En ze hebben weer gewoon seks. Maar de schoenen ook. En het stopcontact. En het bed.
Beslist materiaal voor volwassenen. Er vliegen sowieso flink wat lichaamsdelen in het rond. Een komediant die met zijn eigen organen gaat jongleren, waarom niet? Parende tanks. De tepel die een oog doorboort (en weer teruggeeft). Een lichaam als surfplank. De mooiste grap vond ik een mannetje die op een bed uit een oog komt zeilen en begint te mopperen.
Een en al gekke, bizarre vondsten. Remmingen waren volledig afwezig. Na een uur is de lol er ook wel af maar dan is de film ook afgelopen, dus dat is perfect aangevoeld door maker Bill Plympton, voor wiens verbeelding je alleen maar respect kan hebben.
Ik ben nu ook wel erg benieuwd naar zijn western waarin alle acteurs sterven… Guns on the Clackamas: A Documentary. Animatie niet voor kinderen, Bill Plympton was en is er een specialist in. En je moet zulke talenten koesteren, zo flauw en kinderachtig veel animatie tegenwoordig wel is.
6 juni 2017
