Van je familie moet je het niet hebben
door Bob van der Sterre
Morgiana ♦ The Marathon Family ♦ Arcana
Veel films gaan over families, prettige families en prettig gestoorde families. Die laatste zijn het leukste. De oudjes hebben zo hun klassiekers (Philadelphia Story, Holiday), de modernen ook (American Beauty, Storytelling) maar in de obscure hoek vind je ook een paar pareltjes.
Morgiana (1972) laat zien wat kan gebeuren als je een enorm jaloers familielid hebt. Want de ene zus is zo jaloers op de andere zus dat ze er alles aan doet om haar geluk in de weg te zitten. Zoals je toekomstige echtgenoot weg te jagen. Je te kleineren. En je te vergiftigen.
Familie van twee dames
Klára is de goede. Viktorie de slechte. Klára is in het wit, Viktorie in het zwart. Klára is lief en opgewekt, Viktorie gemeen en negatief.
Deze familie – teruggebracht tot deze twee dames – is verziekt. Het is niet moeilijk om met Klára mee te leven. En het mooie is dat Viktorie niet per se gemeen is maar verpest is geraakt door de jaloezie. De stap naar misdaad is dan niet meer zo groot.
Deze film van Juraj Herz was ooit bedoeld als een stijloefening. Een uitstapje om te kijken of hij zo’n soort film kon maken. Waar Herz vooral goed aan deed, was het binnenhalen van de juiste mensen. Cameraman Jaroslav Kucera, actrice Iva Janzurová (in een dubbelrol) en muzikant Lubos Fiser (waarvan Herz glimlachend zei: ‘Al snel bleek dat hij muziek wilde hebben waar ik niet wilde en andersom’).
De experimentele Herz was de verbindende factor van al dat talent. Iemand die per se met wide lens wilde werken – er was er in heel Tsjechië maar één op dat moment. Dankzij die lef ziet deze film er formidabel uit, met boeiende shots zoals het perspectief van een kat.
Morgiana is zelfs als je niet veel geeft om een genres als drama of horror een prachtige film om te zien. Dan is het verhaal eigenlijk niet zo bijzonder – dat hoeft in film helemaal niet erg te zijn, als er tenminste talent staat aan de andere kant van de camera.
Familie van begrafenisondernemers
Nog een moeilijke familie zien we in de Joegoslavische komedie The Marathon Family uit 1982. Daarin zien we niet minder dan zes generaties Topalovic’. Alleen maar mannen; de vrouwen sterven altijd jong.
De familie Topalovic heeft een begrafenisonderneming. Om zaken te doen is veel toegestaan. Zoals in bosjes met verrekijker liggen om te kijken of iemand al gestorven is. En dan later zeggen als iemand zegt dat het een ‘groot man’ was: ‘Levend was hij groot, ja. Dood is hij lang.’
Als oude Pantelija Topalovic (150 jaar) sterft, raakt het evenwicht in de familie plotseling zoek. Vanaf dat moment begint de ambitieuze Lucky hartstochtelijk zijn droom na te streven om een crematorium te bouwen. ‘Een beschaafd mens wil niet meer jaren rotten in de grond.’
Dan komt gangster ‘Bili Piton’ achterstallig geld eisen van de Topalovic’ en is Mirko, de sukkelige zoon van Lucky, hevig verliefd op diens dochter Kristina. Helaas reageert ze niet al te vriendelijk op zijn liefdesverklaringen. ‘Loop naar de hel, jij idioot’. Kristina vindt Mirko’s filmende broer Djenka interessanter. Maar dat is een profiteur. ‘Hoe kan ik nou deze film Het Vrije Leven noemen als je niet eens naakt op het bed wil liggen?’
Een zwarte komedie zoals je ze niet meer ziet: veel geestigheid, hoog tempo, gave muziek. Het begin met de introductie van alle familieleden is bijvoorbeeld onvergetelijk.
Tegelijkertijd is het niet alleen maar lol. Want in deze krankzinnig wordende familie kun je makkelijk een donkere, griezelige profetie zien voor de oorlog in Joegoslavië. In 1982 zou het nog maar negen jaar duren voordat die zou uitbreken. En dit einde….
Bovennatuurlijke familie
Ten slotte zien we in Arcana (1970) een familie met twee leden: mama, helderziende én oplichtster, en zoon, die bovennatuurlijke talenten heeft. Ze doet of ze mensen helpt. In feite doet haar zoon dat. Met tegenzin.
Perfect familie teamwork dus? Eh… niet echt. Moeder vindt het normaal om haar volwassen zoon nog te wassen. En dat hij bij haar in bed kruipt. Moeder is zelfs nauwelijks boos als hij haar aan het bed vastbindt. Zelfs niet als hij met één van haar klanten pal voor haar seks heeft. Álles voor het financiële gewin.
Werd ze maar boos! Want zoon begint door te draaien. Met zijn geestelijke gaven is het niet moeilijk om via foto’s rare dingen te laten gebeuren. Ook zijn er problemen in metro’s en tunnels. Is dat ook zijn invloed?
Arcana is interessant én onconventioneel, behandelt gedurfde thema’s, maar lijdt aan onevenwichtigheid. En dat is jammer. De film zit vol originele, cinematografisch interessante momenten. Neem de onvergetelijke scène waarin een zigeunerkoor alsmaar blijft spelen, zoonlief zich op een dak zit te vervelen, een metro in een tunnel stopt en mensen op de ramen beginnen te slaan en moeder vervolgens kikkers ophoest. Ook mooi: het shot van de mensen die in een gang wachten (een man staart over zijn schouder).
Geen verrassing misschien dat onconventionele karakter aangezien regisseur Giulio Questi meer een man was van experiment dan van vakmanschap. Hij was ook de regisseur van een bizarre thriller op een kippenboerderij (Death laid an egg, 1968) en een aparte western (Se sei vivo spara, 1967). Vier films: zijn hele oeuvre, als je wat experimentele shorts vergeet.
Questi werkte altijd samen met schrijver Franco Arcalli (ze werden vanwege hun band wel Jules & Kim genoemd).
En dan de acteurs! Lucia Bosé is sterk als de overbeschermende moeder. Maurizio degli Esposti perfect gecast als rare zoon met vrouwenkapsel. En dan nog Tina Aumont – als altijd even op haar gemak in de duistere cinema van de jaren zeventig. Ze maken Arcana best gedenkwaardig.
Hoe vreemd de families in film ook zijn, niets is vreemder dan de filmfamilie zelf.
9 april 2018
