WO I op locatie
door Bob van der Sterre
Noirs et Blancs en Couleur ♦ Shout at the Devil ♦ The Lighthorsemen
Deze week was het honderd jaar geleden dat de bloederige Slag aan de Somme plaatsvond. Die Eerste Wereldoorlog met zijn loopgravenstrijd blijft een onuitputtelijke inspiratiebron in cinema. Maar het was óók een wereldoorlog. Dus hoe zit het met andere locaties in de wereld?
Ivoorkust 1914. In Noirs et Blancs en Couleur (1976) druppelt het nieuws binnen bij de Franse kolonisten: de Eerste Wereldoorlog is uitgebroken. Een mooi moment om de oorlog te verklaren aan hun drie Duitse buren. Dat vechten laten ze graag over aan de lokale bevolking. Zelf gaan ze picknicken. Dan horen ze een machinegeweer…
Tussen de volkse kolonisten bevindt zich ook de student Fresnoy. Een rationele, intelligente vent. ‘De inferioriteit van het Afrikaanse ras heeft niet zoveel te maken met de grote van de schedels, meer met onze eigen overtuiging van superioriteit.’
Een leger van Afrikanen
Hij wil de strijd tegen de Duitsers wel leiden. De kolonisten wantrouwen zijn kritische noten maar leggen graag de leiding bij hem neer. Hij bouwt een leger op van Afrikanen. Het enige is: wie spreekt hem nog tegen nu hij een minigeneraal is geworden? Prachtrol van de onbekende Jacques Spiesser.
De film won de Oscar voor beste buitenlandse film in 1976. Toch relatief onbekend. Het script zit goed in elkaar en is geestig. Sneren naar de domheid van kolonisatie en oorlog. Sneren naar het schaapachtige gedrag van mensen (nu niet veel anders, denk aan Brexit). Helden op sokken.
De mooiste sneer gaat naar de paternalistische houding van de kolonisators. Prachtige Afrikaanse maskers gooien ze in het vuur. ‘Wat een rommel. Je kunt ze niet eens weggeven aan goede doelen.’ Aan dit soort satirische speldenprikjes zie je dat het een film is uit 1976, toen dit soort satire veel meer geduld werd dan bijvoorbeeld de jaren vijftig (of nu, neig ik soms te zeggen).
Geweldig acteerwerk maar veel eer moet gaan naar regisseur Jean-Jacques Annaud, die later uiteenlopende films zou maken als The Name of the Rose, The Bear, Seven Years in Tibet. Met deze film is zijn zucht naar avonturen begonnen – in Ivoorkust om precies te zijn.
Ouderwetse avonturenfilm
Zanzibar is een half continent van Ivoorkust vandaan – en toneel van de film Shout at the Devil, ook uit 1976. In 1913 bezetten de Duitsers er een stuk land. De Amerikaanse avonturier Flynn (Lee Marvin) wil er ivoor verhandelen en ronselt de Britse bezoeker Sebastian Oldsmith (Roger Moore).
Ze worden dwars gezeten door een onverschrokken Duitse generaal genaamd Fleischer en eindigen als schipbreukelingen. Op een eiland worden ze opgepikt en ze belanden bij Flynn thuis. Oldsmith ontmoet Flynns dochter Rosa (Barbara Parkins van Peyton Place, mooie stem!) die wel wat ziet in de man die een jaar later James Bond zou worden.
Een jaar verstrijkt en het is oorlog. De Britten verzoeken ze vriendelijk om op zoek te naar een Duitse kruiser, die zich ergens daar in Zanzibar bevindt. De Duitsers gaan ondertussen op zoek naar hen.
Een ouderwetse avonturenfilm van tweeënhalf uur waar je niet te veel over moet nadenken, maar je in moet verliezen. Behoorlijk melig af en toe (Marvin die onophoudelijk rolt met zijn ogen) en ook soms behoorlijk grimmig. Opgehangen soldaten, gekidnapte baby’s, olifanten die worden afgeschoten, je ziet het allemaal. Misschien kun je ook niet meer verwachten van pulpschrijver Wilbur Smith, op wiens boek dit verhaal is gebaseerd.
De film zou nu denk ik niet meer heelhuids door online klopjachten komen. Al helemaal niet omdat Shout at the Devil gemaakt was in het omstreden Zuid-Afrika met apartheidsregime (dus weer een half continent van Zanzibar vandaan). Roger Moore deed daar niet moeilijk over. Hij maakte in deze periode drie films in Zuid-Afrika. Een filmvariant van de voetballersuitspraak: ‘Ik doe niet aan politiek, ik doe aan voetbal.’
Australiërs in Palestina
Palestina is ook geen locatie waar je de Eerste Wereldoorlog verwacht. En al helemaal geen Australische soldaten die aan het front tegen de Turken vechten. En toch was er een tijd dat Duitsers en Turken gezamenlijk een fort verdedigden in Gaza en de Australiërs daar waren om de Engelsen te helpen.
In The Lighthorsemen (1987) is dit moment vereeuwigd. Deze figuren zijn enorm goed op paarden en een stuk handiger in woestijnduels dan Engelsen. Zelfs de Duitsers hebben bewondering voor hun moed.
Een verhaal dat niet al te veel uitblinkt in originaliteit want logisch dat een regiment stoere Australiërs sceptisch reageert op een nieuweling, David Mitchell. Hij is wat zachtaardig en durft niet zo goed te schieten op andere soldaten. Dan weten we al: hij zal later nog wel heroïsch worden.
Als hij dan een keer wel dapper is, raakt hij gewond en komt hij in de ziekenboeg. Entree: knappe verpleegster die met hem gaat flirten. Een beetje kussen en hup weer terug naar het front.
Aan The Lighthorsemen (regie Simon Wincer, bekend van Free Willy) kun je zien hoe 1987 onze cinema nog steeds is (of is geworden). Bijna drie decennia later is er maar weinig veranderd op het gebied van muziek, script, acteren. Nog sterker, het enige wat nu anders zou zijn, zijn de hysterisch gemonteerde gevechten. Fluitende kogels, realistisch stervende soldaten en overdreven geluid van bajonetten in vers vlees (sjjjliiiipp).
Verder is het nu vooral meer van hetzelfde: nog meer actie, nog meer voorspelbaarheid, nog sentimenteler, nog bombastischer muziek à la Hans Zimmer. Vergelijk maar eens met Passchendaele uit 2008!
The Lighthorsemen is daarom nog niet mislukt. Buitensporig sentimenteel en patriottisch op momenten, maar de cinematografie van soldaten in een woestijn is erg fraai. Vooral het laatste half uur met de aanval op Beersheba is vakmanschap. Hard rennende paarden, in galop, goed gemonteerd (de Turken die afstanden op hun geweren instellen). Een spannende en epische scène.
Dus vergeet de karakters, vergeet het verhaal, maar kijk op groot scherm, en je bent ook een van die Australische woestijnsoldaten van de Eerste Wereldoorlog.
9 juli 2016
Alle Camera Obscura