Conformista, Il

*****

recensie  Il conformista

Gerestaureerde versie van een cinematografische staalkaart

door George Vermij

In de lange en turbulente carrière van Bernardo Bertolucci is Il Conformista een hoogtepunt waar stijl en inhoud perfect samenkomen. EYE en enkele andere bioscopen vertonen deze maand een nieuwe digitaal gerestaureerde versie van de film.

In de documentaire Visions of light (1992) vertellen gevierde cameramensen over de films die hen het meest beïnvloed hebben. Opvallend is dat veel grote namen, zoals de onlangs overleden Gordon Willis die verantwoordelijk was voor de donkere stijl van The Godfather-serie, Il Conformista hoog aanschrijven. Het camerawerk voor Bertolucci’s film is van Vittorio Storaro die een perfect oog heeft voor pakkende composities en later zou werken voor Francis Ford Coppola. 

Recensie Il conformista

Il Conformista, dat is gebaseerd op het gelijknamige boek van Alberto Moravia, speelt zich af voor de Tweede Wereldoorlog in het Italië van Mussolini. Marcello Clerici besluit om voor de fascisten te gaan werken en een schijnbaar normaal leven op te bouwen. Zijn verleden is echter getekend door traumatische gebeurtenissen en schaamte. De film begint als hij zich klaarmaakt voor een aanslag op een antifascistische intellectueel in Frankrijk. De film springt vervolgens door de tijd en geeft zo inzichten in Marcello’s verknipte psyche en zijn poging om zich te conformeren aan het dominante regime.

Façades en geheimen
Bertolucci en Storaro weten de periode geloofwaardig, maar ook modern, in beeld te brengen. De details voor kleding, interieurs en architectuur is fenomenaal, niet alleen oppervlakkige decoratie. Bepaalde scènes zijn gefilmd in de EUR-wijk in Rome die gebouwd werd in de tijd van Il Duce en met zijn strakke bijna modernistische stijl symbool stond voor de nieuwe fascistische heilstaat. Het gebruik van die setting levert op momenten onwerkelijke en magisch-realistische scènes op. Tegelijk toont het de functionele nuchterheid van het fascistische regime. Een rationele façade waar de gewelddadige daden van het systeem achter verborgen blijven. 

Jean-Louis Trintignant speelt Marcello met een ongemakkelijke afstandelijkheid. Op het eerste gezicht een kleurloze bureaucraat die zijn ziel lijkt te hebben verkocht zodat hij normaal kan zijn. Maar net als de moderne façades van de gebouwen, verschuilt zijn verzorgde voorkomen duistere geheimen. Naast het onderwerp van de psychologie van een conformistisch individu die zich onderwerpt aan een totalitair regime behandelt de film de complexiteit van seksuele identiteit. Dat is niet vreemd voor Bertolucci die in zijn films altijd geïnteresseerd is geweest in de betekenis en de grenzen van seks. 

Recensie Il conformista

Beheerst en subtiel
In Il Conformista vormt een homo-erotisch incident een jeugdtrauma voor Marcello. Ook is er een bekende scène waarin de beeldschone actrices Stefania Sandrelli en Dominique Sanda samen sensueel tango dansen. Deze vrouwen vormen ook polen in Marcello’s leven. Sandrelli de mooie, maar gewone vrouw die staat voor een burgerlijk huwelijk en de normaliteit die Marcello nastreeft. Daartegenover Sanda die is getrouwd met de dissident en gevoelens van lust bij hem opwekt. Deze spanningen sieren de film en worden geleidelijk en zorgvuldig opgebouwd en getoond. De climax komt met de bloedige moord op de dissident en een confronterende flashforward als wij Marcello zien aan het einde van het fascistische Italië en daarmee ook de illusie van wat normaal is. 

In vergelijking met de grote gebaren die in het latere werk van Bertolucci helaas de overhand krijgen is Il Coformista beheerst en subtiel. De film past daarmee ook meer in de lijn van zijn Strategia del Ragno (1970) dat ook handelt over het fascistische verleden van Italië. In vergelijking is het epos Novecento (1976) veel sentimenteler met zijn vrij makkelijke tegenstellingen tussen goed en kwaad. De nieuwe gerestaureerde versie laat zien dat Il Conformista nog steeds behoort tot een klassieker en een terechte cinematografische staalkaart voor toekomstige filmmakers.

 

29 september 2014 

 

Vijf minder bekende Italiaanse filmklassiekers

 

MEER RECENSIES