***
recensie Jupiter’s Moon
Ontaarde kunstmaan
door Ralph Evers
Met Jupiter’s Moon heeft de Hongaarse regisseur Kornél Mundruczó een eigenzinnig portret van de vluchtelingencrisis in Hongarije willen geven, waarbij hij het magische niet schuwt.
Hongarije is waarschijnlijk het meest vluchteling onvriendelijke land van Europa. Met een groot hek van prikkeldraad probeert de rechtse populistische regering de vluchtelingen buiten de landsgrenzen te houden. Niet alleen fysiek wordt een barrière opgeworpen, het draadstaal communiceert ook een ijzig koud ‘opsodemieteren’. De illusie dat muren de wanhopige mens buiten de deur houden.
Europa
Jupiter’s Moon opent met een groep Syrische vluchtelingen die hun heil in Europa zoeken. Vlak daarvoor is de verwijzing gemaakt naar één van de vier manen van Jupiter die reeds door Galilei zijn ontdekt. Er zou vermoedelijk leven op die ene maan van Jupiter kunnen voorkomen. De naam van die maan? Europa. Vanuit de Semitische etymologie zij opgemerkt dat Europa, afgeleid van erebu, zonsondergang betekent. Zo laat Jupiter’s Moon zich ook wel duiden, als een zonsondergang van de hoop voor hen die vanuit een oorlogssituatie op zoek gaan naar een beter bestaan en eindigen in de hel die Europa meer en meer voor hen wordt.
Aan activisme is in de Hongaarse filmwereld sowieso geen gebrek. Landgenoot Béla Tarr heeft eerder dit jaar in het Eye-filmmuseum op tastbare wijze vorm gegeven aan de onmenselijke houding jegens vluchtelingen in Hongarije. Mundruczó is zichtbaar beïnvloed door de films van zijn landgenoot, maar geeft er een geheel eigen draai aan. Hij behoort tot het groepje regisseurs in Hongarije (met o.a. Tarr, Fliegauf en Pálfi) dat voortdurend in staat blijkt de cinema te vernieuwen en de Hongaarse cinema tot een hoger plan te tillen. Zie bijvoorbeeld zijn eerdere film Fehér Isten (White God), waarin 250 wilde honden de show stelen of Johanna, waar de dialogen als een opera gezongen worden en een verpleegkundige een onalledaagse methode heeft om de zieken te genezen. Het heilige speelt vaker een rol in Mundruczó’s werk.
Beeldtaal
De kracht van Jupiter’s Moon zit hem niet eens zozeer in het verhaal zelf. Dit is vooral een drama met een vluchteling in de hoofdrol en de belangen van degene die hem in bescherming neemt, Gabor Stern en de overtuigend spelende immigratie-politieagent Lászlo als antagonist. Wat storend kan zijn is het feit dat Gabor gespeeld wordt door een Georgiër en hij nagesynchroniseerd is in het Hongaars. Daarnaast is de Syriër Aryan, om wie het allemaal draait, gespeeld door een Hongaar, wiens geworstel met het Engels niet altijd overtuigend overkomt. De kracht van de film zit hem in de cinematografie: hoe het vliegen van Aryan tot onze verbeelding spreekt (en mogelijk tot een leuk nagesprek leidt).
Wanneer Gabor, die werkt als arts in een opvangcentrum, ontdekt dat Aryan kan vliegen, stelt hij alles in het werk hem zo snel mogelijk uit dit opvangcentrum te krijgen. De gave van Aryan wil hij inzetten om rijke, terminale mensen te doen geloven dat engelen bestaan, wat geld in het laatje brengt. Het is in deze shots, wanneer Aryan vliegt, dat de film boven zichzelf uitstijgt. De cameraman weet in de verschillende omgevingen duizelingwekkende plaatjes te schieten en de muziek sluit er mooi bij aan. Aryan is op zijn beurt op zoek naar zijn vader, die hij tijdens zijn reis vanuit Homs naar Hongarije is kwijtgeraakt.
Overdaad schaadt
De film volgt de drie personen koortsachtig, waarbij de film vergeet te aarden. Er zijn teveel dingen gaande in de plot: achtervolgingen, een terroristische bomaanslag en een heuse shoot-out in een hotel. Terwijl de beeldtaal zo sterk begint. Met gekooide kippen en een dood koolmeesje wordt de fantasie onttoverd. Want in de barre, niet-uitnodigende harde realiteit van de opvangkampen, zou iedere vluchteling wel willen ontsnappen. Boven de prikkeldraadhekken uit willen stijgen, om dan ergens ooit te kunnen landen. Het lijkt wel alsof dat niet meer in Europa kan. Landen lukt ook deze film niet, al worden we wel getrakteerd op een gedurfd en cinematografisch overtuigend kunstwerk.
1 november 2017