****
recensie Mr. Turner
Portret van een geniale hork
door Alfred Bos
Grommend brengt acteur Timothy Spall de befaamde Engelse schilder J.M.W. Turner tot leven. Mike Leighs schitterend gevisualiseerde filmportret is geen lofzang op het genie, doch blijft trouw aan de historische feiten. En de niet altijd even sympathieke persoon.
J.M.W. Turner (1775-1851) is de Engelse Rembrandt, nationaal erfgoed naar wie een prestigieuze kunstprijs is vernoemd. Regisseur Mike Leigh schetst in Mr. Turner een portret van de man die als weinig anderen licht en lucht in olieverf wist te vangen; zijn landschappen en zeetaferelen liepen vooruit op het Franse impressionisme en de abstracte kunst van de twintigste eeuw. Leigh toont een atypische eenling, die ondanks zijn bruuske omgangsvormen werd gewaardeerd door het establishment: de rijke weldoeners en de Royal Academy die zijn werk exposeerde.
Dat Mike Leigh – en niet een ‘veilige’ regisseur als, zeg, de onlangs overleden Richard Attenborough – zich aan een filmportret van dit Britse instituut heeft verbonden, behoedt het project voor politiek correcte ponteneur. De regisseur van felrealistisch, maar niettemin gestyleerd, en niet zelden ook komisch sociaal drama (Naked en meer recentelijk Happy-Go-Lucky en Another Year) lijkt geknipt voor de karakterstudie van deze excentrieke eenling. Een uitstekende rolbezetting plus een tot in detail gerealiseerd tijdsbeeld van de vroeg-industriële periode voltooien de geslaagde missie.
Sneeuwstorm
We zien Turner, vertolkt door Timothy Spall, in de derde en laatste akte van zijn leven. Hij is de vijftig reeds gepasseerd en kan door zijn succes volstrekt onafhankelijk van de kunstcoterie opereren. Hij doet, en schildert, wat hem goeddunkt. Hij laat zich aan een scheepsmast vastbinden om te ervaren wat een sneeuwstorm is. Hij verbetert een bewonderd schilderij van collega Constable. Hij zegt ‘nee’ wanneer een steenrijke koopman hem een vermogen biedt voor zijn onverkochte collectie. Hij schildert voor het publiek, niet de bemiddelde elite.
Ook in zijn privéleven is Turner eigenzinnig. Nimmer getrouwd, weigert hij de door hem verwekte kinderen te erkennen. Hij woont anoniem samen met een weduwe, Sophia Booth (Marion Baliey, de wederhelft van Leigh), die hij tijdens een van zijn schilderreisjes heeft leren kennen, terwijl thuis de stilletjes op hem verliefde huishoudster Hannah Danby (een voortreffelijke rol van Dorothy Atkinson) een leeg huis aan kant houdt. Zijn beste vriend en zaakwaarnemer, zijn vader (Paul Jesson), is dan al lang overleden.
‘Schilder van het licht’
Mr. Turner opent met een oer-Hollands beeld (gedraaid in East Anglia) en op de geluidsband horen we Nederlands. Het is een subtiele referentie aan Turners Hollandse collega ‘schilder van het licht’. In de 150 minuten die volgen maakt Turner een aantal van zijn befaamdste werken, waaronder Snow Storm en The Great Western Railway. Het zijn schilderijen die een in rap tempo moderniserende wereld evoceren in een hoogst persoonlijke stijl. Na zijn dood liet hij ze na aan de National Gallery, de befaamde Turner Bequest. Typerend voor de man: hij voelt zich niet bedreigd door nieuwlichterij als de daguerreotype (voorloper van de fotografie) en haalt zijn neus op voor de jongere schildergeneratie van de Pre-Rafaelieten. Het frikkerige commentaar van koningin Victoria laat hem koud.
De film concentreert zich op de man achter de mythe, met zijn hebbelijkheden en tics. Het is een vlot vertelde aaneenschakeling van momenten uit een biografie, met de nadruk op het persoonlijke leven. Anders dan recente biopics over modeontwerper Yves Saint Laurent en burgerrechtenactivist Cesar Chavez zijn in Mr. Turner vorm en vent perfect in balans. Dat betekent dat Mike Leigh een empathisch en visueel imposant portret heeft gemaakt van een complexe, tegenstrijdige en geniale hork.
8 december 2014