***
recensie Phoenix
Terugkeer van een schim
door George Vermij
In de nieuwste film van Christian Petzold kijkt hij in plaats van het eigentijdse Duitsland weer naar het verleden, zoals hij deed in Barbara (2012). Een joodse vrouw keert na de oorlog terug naar de ruïnes van Berlijn op zoek naar haar man.
Nelly is echter zwaar getekend door het conflict. Na gevlucht te zijn uit een concentratiekamp is haar gezicht verminkt. In de Amerikaanse zone van het vernietigde Berlijn wordt zij opgevangen door een oude vriendin. Zij helpt overlevenden en probeert mensen te identificeren aan de hand van de foto’s van de net bevrijde kampen.
De in shock verkerende Nelly krijgt een nieuw gezicht en went langzaam aan haar nieuwe leven. Er blijven nog wel vragen uit het verleden opdoemen. Wat is er met haar man gebeurd? En wie heeft haar verraden? En zo belandt zij al zoekend door de ruïnes van Berlijn in de nachtclub Phoenix, waar ze haar man Johnny denkt te herkennen.
Steriel puin
Phoenix bevat veel elementen die als constanten terugkomen in Petzolds oeuvre. De betekenis en kwetsbaarheid van identiteit vormt daarin de grote lijn. In zijn hypnotische Gespenster (2005) wordt een psychisch labiel meisje verward met een vermist kind. In Yella (2007) kiest een vrouw uit Oost-Duitsland voor een nieuwe carrière in het westen, maar komt gaandeweg in een identiteitsconflict terwijl de film effectief speelt met schijn en werkelijkheid.
Phoenix koppelt dit identiteitsgegeven met een verhaal dat film noir-achtig aandoet. Het is een populair genre dat Petzold ondanks zijn arthouse-achtergrond fascineert. Zo was zijn Jerichow (2008) als een eigentijdse en kale remake van de klassiekers Double Indemnity (1944) en The Postman always rings twice (1946).
Helaas is de rauwheid en het mysterie van Petzolds vroege werk vervangen door een steriele en degelijke filmstijl waar actrice Nina Hoss (een vaste verschijning in zijn films) als schim doorheen dwaalt. Het naoorlogse Berlijn valt daarbij erg tegen en lijkt het conflict zonder al te veel schade te hebben doorstaan. De acteurs en figuranten lijken bij te komen van een ongemakkelijk uitstapje en niet van een vernietigend conflict. De sfeer voelt daarom minder grimmig als je het vergelijkt met Lars von Triers visueel overdonderende Europa (1991) of oudere films zoals Roberto Rossellini’s Germania, anno zero (1948) en Samuel Fullers Verboten! (1959).
Speak Low
Het verhaal dat zich ontvouwt als Nelly en Johnny weer bij elkaar komen, is daarnaast ook niet verrassend en bevat een voorspelbare twist. Een muziekstuk vormt daarbij een belangrijk en terugkerend thema, net als in Yella. Het is het mooie liedje Speak Low van Kurt Weill dat in verschillende versies te horen is.
Wat nog wel overeind blijft staan is Hoss’ vertolking als de uitgebluste Nelly die haar eigen Stunde Null (een Duitse term die verwijst naar 8 mei 1945 toen de Nazi’s capituleerden) meemaakt. Zij weet treffend het gevoel over te brengen van een ontheemde persoon die alles wat haar dierbaar is, heeft verloren.
Toch voelt Phoenix niet zozeer aan als een film over de beladen geschiedenis van Duitsland. Daarvoor biedt de film te weinig inzichten of nieuwe feiten. Het is meer een terugkerend onderzoek van Petzold naar identiteit en vertrouwen. Een onderzoek dat in vergelijking met zijn eerdere werk niet al te verrassende resultaten oplevert ondanks een sterke rol van Hoss.
23 maart 2015