Het grote Martin Koolhoven interview, deel 1:
Brimstone, identiteitspolitiek, Hitchcock en de comfortzone van de regisseur

“Ik kan me prima inleven in vrouwen”

door Alfred Bos

Iedere Nederlandse filmfanaat weet dat Martin Koolhoven een van hen is. De regisseur (Den Haag, 1969) is naast scenarist en filmkenner vooral liefhebber. En die liefde voor cinema spat van het scherm bij Brimstone, zijn eerste film sinds hij met Oorlogswinter (2008) – net als zijn zes daaraan voorafgaande films – in binnen- en buitenland applaus en prijzen oogstte.

Brimstone is nadrukkelijk gericht op dat buitenland, het is een pan-Europese productie. De western over een stomme vrouw die wordt belaagd door een sinistere dominee werd gedraaid met Europees kapitaal; telt acteurs uit Nederland, Australië, Engeland, Amerika, Zwitserland, Zweden en België, en heeft Ieren en Duitsers in kleinere rollen; werd gedraaid op locaties in Duitsland, Hongarije, Spanje (Almeria) en Oostenrijk; en aangestuurd door een crew met Nederlanders als ‘head of department’. Voor de muziek tekende Tom Holkenborg, in Hollywood als filmcomponist bekend onder het alias Junkie XL.

Dat internationale acteursgezelschap was een bewuste keuze, zegt Koolhoven. “Want zo was het in het wilde westen. Ik heb geprobeerd om het eerste hoofdstuk Amerikaans te houden. Hoofdstuk twee, in het mijnstadje Bismuth, is een smeltkroes van nationaliteiten.”

Brimstone speelt voor een deel ook in de sneeuw. Die scènes werden gedraaid in de Oostenrijkse bergen, hetzelfde decor waartegen de Alpen-western Das Finsterne Tal (The Dark Valley) van de Oostenrijks regisseur Andreas Prochaska zich afspeelt. Dat bergmeer uit de slotakte bleek de lastigste locatie om te vinden, vertelt Koolhoven.

“Ik wilde dat het bevroren was, want het komt terug in twee jaargetijden. Het moest eruit zien alsof het in Amerika was. Er moest een plek zijn waar we iets konden bouwen. En het moest onaangetast zijn. We dachten in eerste instantie dat dat vast wel ergens in Europa was te vinden, maar uiteindelijk konden we maar één plek vinden die in al die parameters paste en dat was in Oostenrijk. We moesten bidden dat we toestemming kregen om daar te draaien en dat lukte gelukkig. Er vielen veel locaties af omdat het meer op een bepaalde tijd bevroren moest zijn. In Noord-Scandinavië waren er wel geschikte plekken, maar dan heb je maar twee uur licht.”

Alles aan Brimstone ademt ambitie. Koolhoven: “Daar begint het wel mee, met ambitie. Dat is de grootste hobbel die er genomen moet worden. Dat zit toch in jezelf. Dat je niet tevreden bent met wéér een leuke film. Dat je wilt dat het echt iets bijzonders wordt.”

Dan weet je ook van jezelf dat je het in je hebt.

“Het klinkt heel arrogant, maar ik heb altijd gedacht dat ik … hoe zeg je dat? Iedere regisseur begint waarschijnlijk met het idee dat hij bij de groten gaat horen. Als je rockmuzikant bent denk je ook dat je Elvis bent. Ik was rond de veertig en ik keek terug naar mijn films. Ik vond ze wel goed,maar ik dacht: volgens mij kan ik echt nog beter. En daar begint het mee, dat je denkt: het moet beter, het moet wereldtop zijn.”

Met het klimmen der jaren stijgt het vakmanschap?

“Dat hoop je en dat gevoel heb ik wel, maar van de andere kant zijn er genoeg voorbeelden van regisseurs van wie de eerste twee films de besten zijn. Zeker in Nederland, trouwens. De honger, de ambitie, is in het begin van je carrière evident. Als het daarna iets te makkelijk gaat en je de films maakt die je kunt maken omdat het systeem nu eenmaal zo is, dan kan daar een zekere luiheid insluipen en dat is iets waar ik ontzettend alert op ben. Dat mag niet gaan gebeuren.”

Brimstone is heel zwart. Ook heel gewelddadig …

“… Ik moet een beetje opletten. Iedereen zegt dat en het geweld is ook een groot onderdeel van het verhaal, maar je ziet minder dan je denkt te zien. Na de voorpremière in EYE zijn er vijf mensen naar me toe gekomen die zeiden: ‘ik had verwacht dat het veel gewelddadiger zou zijn’. Dat komt omdat in alle reacties de nadruk ligt op het geweld. Dan ben ik natuurlijk bang dat het mensen afschrikt. Maar de camera gaat steeds weg van het geweld. Je ziet eigenlijk niks. Alleen, het is heel intens.”

En het houdt ook niet op.

“Dat klopt, maar het is niet expliciet. Het is juist impliciet. Het is heel suggestief. En heel intens. In de gemiddelde blockbuster zie je meer geweld.”

Maar dat brandende hoofd, was dat nou echt nodig?

“Er zitten twee dingen in de film waarvan ik had verwacht dat mensen er over zouden beginnen, waaronder dat hoofd. Maar tot nu toe is niemand er over begonnen. Jij bent de eerste die het noemt. Dat hoofd was nodig vanwege de impact die het heeft op het hoofdkarakter en waar je op dat moment in het verhaal bent.”

De film is zo zwart en het geweld zo genadeloos dat je bijna het idee krijgt dat je afrekent met een christelijke jeugd. Ben jij christelijk opgevoed?

“Ik ben wel christelijk opgevoed, maar ik heb niet het gevoel iets te moeten afrekenen. Op mijn elfde was ik het geloof kwijtgeraakt. Mijn ouders geloven nog steeds, vooral mijn moeder eigenlijk. Het geloof is geen pijnpunt, we praten er alleen nooit meer over. Mijn moeder was bij de première en vond de film heel mooi. Je moet de film ook niet als een aanval op het geloof zien. Als ik dat had gewild, had ik het nooit geconcentreerd op één karakter. Het is één persoon en we kunnen wel stellen dat die godsdienstwaanzinnig is en met de bijbel in de hand religieus gemotiveerd geweld pleegt. Hij gebruikt de bijbel voor eigen gewin. Het slechtste wat de film over geloof zegt …”

Koolhoven krijgt niet de kans om zijn zin af te maken, want er staat plots een jonge vrouw naast ons tafeltje. Ze complimenteert hem met Brimstone. “Ik wil zeggen dat ik ‘m heel vet vond.”
“Dank je wel”, antwoordt hij.
Tegen mij: “Dit is me nog nooit zoveel overkomen als nu. Dit gebeurt zó váák met deze film.”

En dan: “Eh, wat wilde ik nou zeggen? Eh, het is eerder een film over de manier waarop vrouwen behandeld worden dan een film over geloof. Hoofdstuk twee speelt zich af in een mijnstadje en daar wordt niet heel vrolijk met vrouwen omgegaan. Daar is geloof behoorlijk afwezig.”

Paul Verhoeven werd vaak verweten veel geweld en ook vrouwonvriendelijk gedrag in zijn films te tonen, maar na de release van Elle grapte hij dat ze ‘m nu verwijten feministische films te maken.

“Verhoeven was er van tevoren van overtuigd dat feministen hem zouden aanpakken, want je kunt Elle ook zien als een film over een vrouw die verkracht wordt en gaat flirten met haar verkrachter. Maar waar het om gaat – en dat zit ook in Brimstone – uiteindelijk is het een film over een vrouw die weigert om slachtoffer te zijn. Zowel Elle als Brimstone gaan over hele sterke vrouwen. Maar nee, ik had er niet aan gedacht dat ik een feministische film aan het maken was. Ik wist wel dat ik een film maakte over vrouwen die onderdrukt werden, in een tijd waarin dat veel gebeurde. Wanneer de hoofdpersoon vrouw en sterk is, vind ik het eigenlijk ook weer logisch dat dat als feministisch wordt gezien.”

Aan de andere kant zegt dat ook iets over de benauwdheid van ons denken dat we daar het etiket feministisch op plakken, want het is in feite menselijk.

“Ja, zou zo maar kunnen. Ik heb daar ook niet over nagedacht. Ik heb niet gewerkt vanuit het idee een feministische film te maken. Er zijn zowel mannen als vrouwen die naar me toekomen en zeggen: ‘Hoe heb je dat zo kunnen schrijven? Jij weet toch niet hoe dat is?’ Dat is heel erg nu hè, die identiteitspolitiek. Mijn reactie: maar luister nou, waarom vraagt niemand aan mij hoe ik een compleet godsdienstwaanzinnige dominee heb kunnen schrijven die bijna psychopathisch is? Dat staat verder van mij af dan Liz . Waarom zou ik geen vrouwen kunnen schrijven? Ik kan me prima inleven in vrouwen. Dus daar heb je gelijk in, klopt.”

Je bent een cinefiel met een bovengemiddelde kennis van de filmhistorie. Is dat voor een regisseur een voordeel of een nadeel?

“Ik vind het een voordeel. Maar het is wel lastiger – en het heeft in mijn geval even geduurd – voor je je eigen stem vindt. Alex van Warmerdam is ook een filmliefhebber, maar die had van begin af aan zijn eigen stem. Qua genre en qua stijl ben ik veranderd. Er zit wel een rode draad en een gemene deler in.”

Kun je daar iets over zeggen?

“Eigenlijk ben ik er niet zo voor om jezelf te analyseren, maar er zijn terugkerende thema’s. Wat steeds meer het geval is, is dat de manier van vertellen stilistisch …. Veel meer dan de meeste mensen werk ik met point-of-views (POVs). Het belangrijkste wapen dat ik volgens mij heb is perspectief. Vanuit wie laat ik de kijker het verhaal meemaken? Dat maakt de kijker emotioneel betrokken en ik heb sterke ideeën over hoe je dat moet doen. Dat is iets wat ik altijd heb gehad.”

Dus je vertelt vooral vanuit de karakters?

“Dat heb ik altijd al gedaan en dat ben ik steeds meer gaan doen. Daardoor heb je een grote emotionele verbintenis met de karakters.”

Alex van Warmerdam had wel direct zijn eigen stem, bij jou duurde het iets langer. Dat is wellicht een generatiekwestie: jij bent jonger en hebt zoveel méér media-ervaring dat je met genres en stijlen kunt spelen. Je kunt pasticheren.

“Ik zou graag ja zeggen. Dat is een beetje waar, maar van de andere kant: Van Warmerdam is van de generatie Scorsese. Daar is dat begonnen, dat is de eerste generatie die van de filmschool kwam. Alleen, Alex komt uit het theater. Hij heeft een hele andere aanvliegroute. Hij houdt wel van film, maar heeft vanuit zijn theaterachtergrond een hele andere denkwijze. Ik denk dat dat het grote verschil is. En Alex is natuurlijk ook beeldend kunstenaar.”

“Ik heb wel eens het grapje gemaakt dat stijl soms ook onkunde is. Auteurschap is in film iets heel lastigs. Een van de grootste auteurs die we hebben gehad is natuurlijk Hitchcock. Toen de Fransen de auteurstheorie bedachten namen ze hem als voorbeeld, omdat hij zo duidelijk steeds dezelfde soort films maakte en steeds dezelfde stijl had. Het bittere daaraan is dat Hitchcock ook een aantal keren geprobeerd heeft om iets anders te doen, maar daar niet succesvol in was.”

Bedoel je artistiek of qua respons?

“Eigenlijk allebei. Dat zijn z’n beste films ook. Maar zijn vaste aanpak voelde een beetje als een harnas. Dat was wat het publiek van hem verwachtte. Maar als er iemand goed was, dan was hij het. Ik zeg ook altijd tegen jonge filmmakers: kijk Hitchcock. Of je nu arthouse maakt met een hand-held camera of popcorn. In Het Zuiden zitten stukken die klassiek Hitchcock zijn qua vertelling. Als iemand goed was in POVs, dan was hij het.”

Hitchcock zat vast aan zijn vaste aanpak, zijn comfortzone. Jij stapt met Brimstone doelbewust buiten je comfortzone.

“Absoluut. Van de ene kant was het buiten mijn comfortzone omdat het heel ambitieus en heel groot was. Aan de andere kant, als je zegt: ik ga een internationale film maken, dan kon ik niet meer in mijn comfortzone dan bij de western, een genre waar ik een hele grote fan van ben. Ik had het lastiger gevonden om een contemporaine film gesitueerd in New York te maken. Dus het was ook een beetje thuiskomen. Ik heb heel veel films gezien die als western zijn te omschrijven, ik heb veel research gedaan naar die periode, dus ik voelde mij niet minder toegerust dan een Amerikaan. En dat is wel lekker als je een film gaat maken die zich op Amerikaans grondgebied afspeelt.”


15 januari 2017


Lees hier het tweede deel van het grote Martin Koolhoven interview over de Europese mainstreamfilm, de marketingmachine van Hollywood, de nieuwe rol van China en de universele aantrekkingskracht van de western. En sneeuw.

Lees hier de recensie van Brimstone


MEER INTERVIEWS