IDFA 2014 – Deel 1

Deel 1: Oudere docu’s weer even in de schijnwerpers

door George Vermij

Op het IDFA is er ook ruimte voor oudere docu’s die tijdens het festival weer even in de schijnwerpers mogen staan. In dit verslag een oude docu van een nieuwe Spaanse meester. Het spektakel achter vliegtuigkapingen. Fictie vermomd als documentaire in een Amerikaans strafkamp. En unieke beelden van de val van Ceaușescu.

En construcción

En construcción – José Luis Guerín (Spanje, 2001)
José Luis Guerín is een Spaanse cineast die meer aandacht verdient. Zijn fictiefilm En la ciudad de Sylvia eindigde in 2007 terecht op veel eindejaarslijstjes van critici. En construcción laat zien dat zijn achtergrond deels ligt in het maken van documentaires. Net als zijn gelauwerde speelfilm is de stad in En construcción een speelveld van tegenstrijdige ontwikkelingen en een labyrint van verhalen. De documentaire gaat over de arbeidersbuurt El Xino in de wijk El Raval in Barcelona die grondig wordt gerenoveerd. Guerín filmt de vervallen straatjes en appartementen van de wijk en haar bewoners: een stel junks, weemoedige bejaarden en arbeidersgezinnen. Deze worden gaandeweg vervangen door beelden van de slopers en bouwers. De verandering van het urbane landschap vormt de kern van film. Oude gebouwen maken plaats voor nieuwe dure appartementen en rijkere bewoners, waardoor de sfeer en de geschiedenis van de wijk worden aangetast.

Guerín weet met zijn camera intieme portretten te maken. Oudjes praten over de verleidelijke vrouwen die vroeger door de buurt liepen. Een verslaafd stel probeert picaresk rond te komen en een Marokkaan die werkt als metselaar praat met zijn Spaanse collega over politiek en poëzie. Anders dan het prachtige camerawerk van Gueríns  fictiefilms En la ciudad de Sylvia en Tren de sombras is deze documentaire wel vrij droog gefilmd, zonder de visuele sensualiteit die de Spaanse regisseur zo typeert. De documentaire is ook vrij lang en boeit wat minder naar het einde toe als de yuppen en rijke gezinnen zich gaan vestigen in de wijk. Zij spreken minder tot de verbeelding dan de oorspronkelijke bewoners. Als een verslag van de veranderende textuur van een stad is En construcción wel een fascinerend sociologisch en stedenbouwkundig document dat gedetailleerd en nauwgezet in twee jaar is vastgelegd.

Dial-H-I-S-T-O-R-Y

Dial H-I-S-T-O-R-Y – Johan Grimonprez (België, 1997)
De Belg Johan Grimonprez maakt bijzondere films die bestaan uit montages van bestaande archiefbeelden. In Dial H-I-S-T-O-R-Y vormen vliegtuigkapingen het uitgangspunt en gebruikt hij bijzondere beelden uit de jaren zestig en zeventig om de rol en de wisselwerking tussen media en terreur te onderzoeken. Hij vult het aan met monologen afgeleid uit het werk van de Amerikaanse schrijver Don DeLillo die gefascineerd is door het spektakel van geweld. Het eindresultaat is een op momenten bizarre film. Zo zien we kapingen die worden uitgevoerd door de RAF en het Japanse Rode leger en interviews met gijzelaars. Grimonprez gebruikt ook beelden uit de Koude Oorlog om meer verbanden te leggen. Het eindresultaat is een intrigerende essayfilm die vooral veel vragen oproept. Iets dat nog eens wordt versterkt door de schaduw van 11 september die over de documentaire  hangt.

Punishment Park

Punishment Park – Peter Watkins (USA, 1971)
De Brit Peter Watkins zorgde al met zijn TV-film The War Game uit 1965 voor veel ophef. Bedoeld als een informatiefilm over de gevolgen van een mogelijke atoomoorlog, bleek de film te gruwelijk en realistisch voor het publiek en werd daarom niet uitgezonden. De film zou het begin zijn van een geëngageerde carrière als filmmaker waarin hij vooral geïnteresseerd was in machtsrelaties en politiek geweld. Watkins hanteerde daarbij een unieke combinatie van documentaire en fictie.

Zo is het intense en meesterlijke Punishment Park opgebouwd als een documentaire over Amerikaanse strafkampen in de VS in de jaren zeventig. De gevangenen zijn vooral politieke dissidenten en activisten die tegen de Vietnam-oorlog zijn. Zij krijgen de keuze om de gevangenis in te gaan of drie dagen te overleven in Punishment Park. Opgezet als een trainingsgebied voor militairen die worden ingezet bij rellen, maken de gevangenen geen kans. Watkins filmt het allemaal nauwgezet en beklemmend. Van een spoedtribunaal waarin discussies ontstaan tussen mondige activisten en de conservatieve jury tot aan gevangen die moeten overleven onder extreme omstandigheden. Als tijdsbeeld van de paranoia die de regering van Nixon zou typeren is het ondanks zijn fictieve elementen ijzersterk.De film toont de interne strijd die in de VS woedde naar aanleiding van de Vietnamoorlog en de burgerrechtenbeweging.

De film is daarnaast nog steeds actueel als je denkt aan de illegale en gewelddadige praktijken die worden gehanteerd om vrijheid en democratie schijnbaar te beschermen. Daarmee is Punishment Park een belangrijke en onvergetelijke film van een filmmaker die terecht als moderne meester wordt gezien.

Videogramm einer Revolution

Videogramme einer Revolution – Harun Farocki & Andrei Ujica (Duitsland, 1992)
De Duitse kunstenaar Harun Farocki maakte eerder interessante essayfilms die handelen over macht, repressie en technologie zoals het boeiende Images of the World and the Inscription of War. Samen met de Roemeen Andrei Ujica stelde hij van een ongelofelijk archief van tv-beelden een film samen die van minuut tot minuut toont hoe Ceausescu’s regime in Roemenië in elkaar stort. Je ziet de verwarring en de chaos die het resultaat is van de machtswisseling en hoe geschiedenis van momenten tot moment gemaakt wordt. Spannend en verslavend hoe je als kijker in de positie wordt gesteld om een gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Ujica zou zich later nog richten op het leven van Ceausescu in zijn monumentale essayfilm The Autobiography of Nicolae Ceausescu die is samengesteld uit propagandistische archiefbeelden en een idee geeft hoe een dictatuur omgaat met de kracht van beelden.

 

23 november 2014

 

TIPS VOOR IDFA 2014

DEEL 2

DEEL 3

DEEL 4

DEEL 5

DEEL 6

DEEL 7