IDFA 2016 Deel 2:
Peshmerga, Tito en Roemeense mijnwerkers
door Bob van der Sterre
Het is koud, winter en voor Tuschinski springt een toerist opzij voor een tram. Dat betekent IDFA-tijd. De documentaires zijn van vertrouwde kwaliteit en zo divers als maar mogelijk. Politiek en oorlog zijn tot nu toe dominant aanwezig.
Zero Days
Stuxnet. Een virus. Niet zo maar een, maar een van de allergrootste en allerslimste virussen ooit. Ontworpen door onbekenden om (vermoedelijk) een Iraanse centrale waar uranium verrijkt wordt aan te vallen (waarvan de Iraniërs alsmaar bij controles zeiden dat het onschuldig was). Een cynisch project dat door sommigen als cyberwar wordt omschreven.
Medewerkers van antivirusbedrijven beschrijven hun Sherlock Holmes-achtige zoektocht naar de herkomst van dit virus, toen ze het in 2009 ontdekten. Het is duidelijk geen project van een hobbyist.
Op zich deed het virus wat het moest doen tot iets te ongeduldige personen eraan gingen rommelen. Het virus kwam vervolgens op straat te liggen en keerde zich tegen de (vermoedelijke) makers. Je kreeg de gekke situatie dat de ene overheidsdienst in de VS geen idee had wat de andere had gemaakt (niemand die dat bevestigt). Sommige overheidsdiensten willen daarom graag een open discussie over cyberwars – zelfs de ex-baas van de NSA.
Knap werk hoe dit moeilijke verhaal verfilmd is. Wat me altijd verbaast, is dat deze feiten op straat liggen (nou ja, min of meer). Het is de teneur van de onthullingen van de laatste jaren: er is veel bekend, maar er gebeurt niets. Films als Iraq for Sale, Food.Inc of Shadows of Liberty laten zoveel schandalen zien. En het veroorzaakt amper een rimpel.
Je kunt er zoals Zero Days laat zien uitstekende journalistieke producties over maken, het ene feit maakt nog meer indruk dan het andere, maar er verandert niets. Hoe frustrerend.
Houston, We Have a Problem
De Joegoslaven waren er snel bij, met de ruimtevaart. Op eigen houtje ontwikkelden ze raketten. Een raket met daarin een varkentje werd de ruimte ingeschoten. Die kwam bijna op Italië terecht en de Joegoslaven moesten snel zijn om hun geheimen niet prijs te geven (en het varkentje te redden).
De Joegoslaven hadden wel de wetenschap maar niet het geld. De Amerikanen hadden wel het geld en niet de wetenschap. Dus dat werd een deal. De definitieve onderhandelingen vonden plaats tijdens een boottocht naar Marokko. Tito stuurde dertig wetenschappers mee – die de keuze hadden tussen meegaan en nooit meer terugkeren of een strafkamp.
De filmcrew keert met een van de wetenschappers terug naar Kroatië. Is hij Amerikaan, Joegoslaaf, Kroaat? Hij weet het zelf ook niet precies meer. Hij bezoekt er zijn werkplekken van vroeger. En zijn dochter die hij nog nooit heeft gezien. En het graf van de andere hoofdrolspeler van deze documentaire: Tito.
Een bizar verhaal. Het begint met de VS die het geld terugeisen en het eindigt met het sturen van duizenden Yugo’s (auto’s) naar de VS. Een verhaal met veel aparte wendingen – waarmee regisseur Ziga Virc oog voor details toont. Deze film zou wel eens voor hem een doorbraak kunnen betekenen.
Planeta Petrila
In het Roemeense stadje Petrila staat een enorm mijnencomplex. Dat bestaat behalve uit een mijn uit talloze gebouwtjes. Het staat al jaren op de nominatie voor de sloop. Doe je dat zo maar weg? Als het aan de burgemeester ligt: ja. De bewoners denken er anders over. De geschiedenis, de architectuur; ze houden van wat hun stadje karakter geeft.
De laatste twintig mijnwerkers moeten ermee stoppen. Bewoners, en vooral Ion Barbu, ex-mijnwerker, nu kunstenaar, doen hun uiterste best om met ludieke acties aandacht te vragen voor het complex. Het helpt wel dat Barbu talent heeft met letters en kleuren.
Onderhoudende docu die het zelfs een beetje spannend maakt: lukt het ze nu of niet? Een herkenbare strijd tussen cultuur en industrie. En of dat nou hier plaatsvindt, of in een uithoek in Roemenië, je hoopt altijd dat David Goliath verslaat.
Peshmerga
De peshmerga zijn dappere krijgers uit Koerdistan. Ze voeren de oorlog die eigenlijk niemand wil voeren maar die wel gevoerd moet worden: die tegen IS.
Van sommige documentaires begrijp ik niet zo goed wat ze beogen. Neem nu deze film van Bernard-Henri Lévy, een van de bekendste hedendaagse filosofen uit Frankrijk, en schrijver van een paar goed te lezen boeken. Hij volgt het front van die oorlog en praat heldhaftige beelden van de peshmerga aan elkaar als een Franse versie van Werner Herzog.
Hoe kan een filosoof nu eindigen met wat je feitelijk een propagandafilm kunt noemen? Niet dat ik het heel erg oneens ben. Die peshmerga lijken me geschikte lui, in elk geval respecteren ze andere culturen (de yezidi’s, die net niet door IS twee jaar geleden massaal over de kling waren gejaagd) en mogen vrouwen meedoen in de maatschappij, zelfs in het leger. Een bespottelijk knappe zangeres (Helly Luv) loopt rustig tussen de generaals door tijdens een meeting. Dat soort dingen.
Maar toch. De film zegt wel twintig keer hoe buitengewoon dapper ze zijn – Lévy heeft zo op het oog geen ander doel dan die peshmerga te willen ophemelen. Ik zoek er wat achter maar dat is er denk ik niet. Hij laat zien dat filosoof zijn, journalist spelen en documentaires maken toch drie lastig te combineren petten zijn.
Voor wie wil weten hoe dat is, de frontlinie met IS-gebied, is dit film die dat het beste laat zien. Langs fluitende kogels, bazooka’s op de schouder, ontploffingen, dat soort dingen. Een sterke maag is wel aan te raden.
24 november 2016