Michaël Roskam, regisseur van Le Fidèle:
“In mijn films worden de vrouwelijke personages steeds belangrijker”

door Alfred Bos

Le Fidèle is de derde speelfilm van de Belgische regisseur Michaël R. Roskam. Het is tevens zijn derde film met steracteur Matthias Schoenaerts in een van de hoofdrollen. Na de Belgisch-Limburgse veeboer uit Rundskop (2012) en de gewelddadige marginaal in de Amerikaanse productie The Drop (2014) speelt Schoenaerts ditmaal een Brusselse gangster die een verhouding krijgt met een racende rijkeluisdochter, een rol van de Franse actrice Adèle Exarchopoulos.

Een film over een foute man in een liefdesrelatie begint met een jonge vrouw doet de Nederlandse filmkijker al snel opveren: ah, Turks Fruit! Daar had Roskam (Sint-Truiden, 1972), die eigenlijk Reynders heet en als regisseur de de naam van zijn moeder voert, zelf nooit aan gedacht. “Nee, dat is me totaal ontgaan”, reageert hij. “Ik hoorde dat Martin Koolhoven over Le Fidèle had getwitterd: Rundskop meets Turks Fruit. Haha, ik vind dat een compliment. Ik heb Turks Fruit heel lang geleden gezien. Ik ga ‘m opnieuw kijken, met die opmerking in het achterhoofd.”

Le Fidèle is opnieuw een ‘Europese’ film van Roskam, nadat hij op basis van zijn debuut Rundskop werd uitgenodigd om in Amerika het misdaaddrama The Drop te draaien. Voor het scenario van Le Fidèle werkte hij samen met de gelauwerde Franse scenarist Thomas Bidegain, de vaste schrijver van Jacques Audiard (Un prophète, De rouille et d’os, Dheepan).

“We zijn aan elkaar voorgesteld door Matthias Schoenarts. Die speelde de mannelijke hoofdrol in De rouille et d’os. Het klikte onmiddellijk tussen ons. Ik was op dat moment bezig met het script van Le Fidèle en vertelde hem dat ik een scenarist zocht. Zo kwamen we op dezelfde plek.”

InDeBioscoop sprak Thomas Bidegain naar aanleiding van zijn regiedebuut Les Cowboys en bij die gelegenheid uitte hij zijn wrevel over het generieke van de Amerikaanse cinema. Hij had The Drop liever in Antwerpen gesitueerd, niet in een bar in Brooklyn. In zijn woorden: ‘Dat is een vreselijk cliché, hoe vaak hebben we dat al niet eerder gezien?’

Roskam: “Daar ga ik niet mee akkoord, natuurlijk. Wat mij aansprak aan het verhaal van The Drop was net dat we een klassiek misdaaddrama konden vertellen, maar wel met een hoogst origineel personage, met een originele set-up en uiteraard: misdaad is misdaad. Je kunt moeilijk een misdaadverhaal vertellen en het dan hebben over bloemschikken. Dan moet er wel een geweer aan te pas komen en een crime, dus klagen dat er teveel crime in een crime-film zit is een komedie verwijten dat er iets te lachen valt.”

Dat was niet het punt. Dat was namelijk: als de film was gemaakt in Europa…

“…maar in Europa zou je zo geen film maken, dat is het punt. Daar maak je een ander soort films. Dat is nou net het leuke eraan. Net zoals ik in Rundskop besloten heb de crime scene te nemen zoals ik ze ken en niet een imaginaire Goodfellas ga creëren terwijl er in Antwerpen helemaal geen goodfellas rondlopen. Dan ben je gewoon belachelijk. In dat opzicht heeft het omgekeerd ook geen zin om Europees te doen in Amerika. Dan wordt je eigen plek exotisch.”

“Neem Le Fidèle. Dat is een film noir, dat is altijd melodrama met misdaad. Dat is wat anders dan een heist-film of een stilistische kopie van de broeierige man en de girl in the cocktail dress in distress. Dat zijn clichés. Maar de originele film noirs waren liefdesverhalen, altijd onder druk door misdaad of een crime setting. An element of crime putting pressure on the love story. In mijn geval is de femme fatale een homme fatale. Ik heb een aantal eenentwintigste-eeuwse elementen toegevoegd die genderclichés ontkrachten, maar niet de cinematografische liefdesclichés, om ze zo te noemen. De bestaande genre-elementen heb ik bewaard, maar ik heb ze niet ingevuld volgens de clichés van die tijd of eender welke tijd. Die heb ik in dat opzicht ontkracht.”

“Een misdaaddrama zoals The Drop kun je niet vertellen in Antwerpen. Dan maak je een karikatuur. Niet alleen van het genre, je volgt niet de onderliggende culturele identiteit van een stad als Antwerpen of Amsterdam. The Drop is een beetje een genrefilm. Soms weten we niet meer: zit het cliché in de werkelijkheid of zit het in de film? Life imitates art, art imitates life. Wat dat betreft is The Drop een Amerikaanse film. Een Amerikaanse variant van een bepaald soort cinema en heel genre-gericht ook. Het is eigenlijk een fabel, een heel donker kerstverhaal. Dat wilde ik vertellen. Als ik een Europese misdaadfilm wil maken, maak ik wel een Europese misdaadfilm.”

“Die wenselijkheid is misschien een typisch Franse reflex. Ze zijn heel dominant aanwezig in hun eigen cultuur. Niet zoals wij bijvoorbeeld een grote Amerikaanse dominantie hebben. Fransen die spreken over Amerikaanse genrefilms—dat is heel moeilijk, omdat ze hun eigen genre-conventies hebben. Thomas en ik zijn goede vrienden, maar die reflex zit bij Fransen veel dieper dan bijvoorbeeld bij Vlamingen of Nederlanders.”

Sommige mensen zeggen dat Matthias Schoenaerts de nieuwe Michael Fassbender kan worden, een soort uithangbord van de Europese cinema.

“Schoenaerts zal absoluut Schoenaerts zijn en blijven. En een gelijkaardige impact hebben op de wereldcinema, ik denk het wel. Het zou te gek zijn als ik hem weer een duwtje kan geven. Maar hij heeft niet veel duwtjes nodig, hè. Hij is eerder een kracht op zichzelf. We trekken elkaar aan, we duwen elkaar aan, we slepen elkaar mee. In dat opzicht zit ik ook in zijn slipstream. Het is een totaal gelijkwaardige samenwerking. Een plus een is drie bij ons.”

Wat is de chemie?

“In de eerste plaats zijn talent. Ik ga ervan uit dat ik in ieder geval over een minimum aan talent beschik. Ik denk dat we elkaar opheffen, beter maken, en vooral veel plezier hebben samen. We zijn broeders bijna. We zijn in al die jaren supergoeie vrienden geworden en het is gewoon plezant. Als ge uw passie kunt beleven met plezier, dat is de max.”

Het heeft jaren geduurd eer de financiering voor uw debuutfilm Rundskop rond was. Wat waren de hinderpalen?

“Op papier wekte Rundskop de indruk dat het budget meer zou zijn dan gemiddeld voor een debuutfilm. Dat bracht risico’s met zich mee. Soms duurt het even lang om de laatste tien procent te vinden als de eerste negentig. Het was in die laatste tien procent dat het een beetje moeilijk ging. We hebben toen funding van Eurimage misgelopen, dat was een tegenvaller. Achteraf heeft Eurimage zich daarvoor geëxcuseerd. Nu stappen ze in Le Fidèle.”

Het postitieve van die tegenvaller was dat het Schoenaerts de kans gaf om nog vijf kilo aan te komen.

“Dat wel. Hij zat te wachten natuurlijk: hoe lang moet ik nog zo dik blijven? Nog eventjes, jongen. Nog eventjes. Hij werd almaar zwaarder en zwaarder.”

Scheppen via democratie
Roskam studeerde in 2005 af aan het Binger Film Instituut, tegenwoordig Binger Filmlab, in Amsterdam. Zijn hoofdrichting was scenarioschrijven, niet regie. “Ik wou altijd al regisseren en ik schreef ook”, vertelt hij. “Want je begint een film bij het scenario. Ik had vooral nood aan craftmanship. Ik voel me nog geen rasechte schrijver. Ik volg nog te vaak mijn regisseursinstinct als ik in de pen duik.”

“Wanneer regisseurs een script schrijven sluipen er vaak regieaanwijzingen in de dialogen. Dat zijn eigenlijk kapstokken voor de regisseur om zichzelf te kunnen uitdrukken in zijn verhaal, maar die puur verhaal-technisch ballast zijn. Dingen die je niet hoeft te vertellen. Maar je vertelt het jezelf om te kunnen snappen wat je aan het doen bent. Daar moet je afstand van kunnen nemen en dat is heel moeilijk voor een schrijvend regisseur. Daarom vraagt dat dubbel zo veel tijd en dubbel zoveel maturiteit om dat te kunnen. Per generatie heb je er één die op zijn twaalfde al schrijft en op zijn tweeëntwintigste knalt, maar al de rest moet rijpen.”

Vlieguren maken.

“Inderdaad, en dan hangt het ervan af hoe oud je bent wanneer je begint te vliegen. De meeste beginnen op hun achttiende, maar je hebt er hier en daar eentje die op zijn twaalfde al bezig is.”

U heeft ervaring met cinema in Europa en u heeft gewerkt in de States. Zijn er grote verschillen?

“Ik heb daar vaak en veel over nagedacht en de conclusie is, als ik het in het Engels mag zeggen: in Europa, the guys who are receiving the money own the film. In Amerika is het: the guy who gives the money owns the film. Dat maakt het grote verschil. Als je me vraagt wat het beste is: ik vind het alle twee juist en goed. Het is een andere dynamiek.”

Als de Amerikaan die het geld levert ook zeggenschap heeft over het eindproduct, vertrouwt die de kunstenaar dan?

“Als je zo’n iemand hebt niet nee, maar je hebt er veel die dat wel doen. Het betekent dat if you own the film, you can’t trust the director. Ik voelde me heel gerespecteerd toen ik The Drop maakte. Producenten en financiers zitten in Amerika mee aan de ronde tafel. Het hoofd van die tafel zit ergens anders, de verdieping daarboven.”

En ze praten mee over creatieve beslissingen?

Ja, je moet je kunnen verantwoorden over kwesties. Je deelt al je beslissingen. Ze zitten er heel dicht op. Ze zijn heel geëngageerd. Ze zijn daardoor ook heel efficiënt. Filmmaken is teamwork. Amerikanen zeggen: there is no I in a team. Je voelt dat heel sterk. Dat evenwicht kan soms zoek zijn als je met teveel aan tafel zit. Teveel koks in de keuken is ook niet goed. Maar een kok alleen in de keuken komt ook wel eens handen tekort. Je moet voelen met wie je in zee gaat, met wie je gaat werken. Aan tafel moet je ook durven zeggen: oké, het is een moeilijke beslissing, maar het is wel de juiste. Je moet kunnen wegstappen van een groep als je voelt dat die niet goed zit.”

Scheppen via democratie werkt zelden.

“Hoe was het? Democratie is van alle vormen de minst slechte.”

Dat was Churchill. Democratie is een hopeloze staatsvorm, maar van alle mogelijke staatsvormen de minst slechte.

“In de Europese cinema en dan vooral in de cinema die niet vanuit private hoek gefinancierd wordt heb je de producent-maker en de regisseur-maker: de financieel directeur en de creatief directeur. Die nemen samen beslissingen. Een goede producent helpt als hij de creatieve impact van beslissingen kan doorgronden door te helpen om die beslissingen te financieren. In dat opzicht is een creatief producer heel belangrijk omdat hij moet begrijpen wat zijn maker wil. Als hij dat niet snapt en als een boekhouder gaat werken … Andersom moet de regisseur de financiële consequenties van zijn keuzes overwegen. Moet ik overal een regenmachine gebruiken? Als we dat niet doen, heb ik geld voor een extra camera daar. Dat is ook creatief denken.”

Hoeveel van uw tijd gaat zitten in het rond krijgen van de financiering?

“Ik denk tien, vijftien procent. Die activiteiten waren bij Rundskop veel intenser dan nu bij Le Fidèle omdat ik een bepaalde status heb verworven. Dat is het gevolg van het succes van de vorige films. Ik heb een bepaalde geloofwaardigheid die meegaat als mijn producent ergens naar toe gaat. Ik hoef daar niet altijd meer zelf bij aanwezig te zijn, terwijl dat vroeger wel was. In plaats van twee miljoen gaat het nu over zevenenhalf miljoen, dus ik krijg meer verantwoordelijkheden. De discussies worden ook veel langer.”

Alle drie de speelfilms die u heeft gemaakt kennen interessante mannenrollen. Het zijn geen doorsnee-mannen. Ze hebben heel mannelijke trekjes, maar ze zijn ook atypisch. Wat interesseert u in dat soort karakters?

“Ik hou van unieke personages. Als er al een evolutie is, dan denk ik dat vrouwelijke personages belangrijker worden Waar ze nog heel enigmatisch was en de representatie van een droom, een verlangen, in Rundskop, werd ze iets presenter, een inspiratie, in The Drop. De twee mannelijke hoofdpersonen laten hun doen en laten voornamelijk bepalen door het vrouwelijke personage. In Le Fidèle is het een equivalentie tussen de man en de vrouw. Logischerwijs zou de volgende film een vrouw als hoofdpersonage moeten hebben. Ik weet nog niet of dat ook zo zal zijn, maar het zal er ooit wel eens van komen.”

Bent u al bezig aan de volgende film?

“Ik ben nu aan het schrijven. Ik ben weer met de Amerikanen bezig, dus het kan zijn dat de volgende film weer een Amerikaanse film wordt.”

Dat zou leuk zijn: om en om Europees en Amerikaans.

“Dat is ook de bedoeling. Ik ben niet teruggekomen om Le Fidèle te maken, daar was ik al mee bezig toen The Drop langskwam. Ik wilde Le Fidèle per se maken. Na The Drop had ik in Amerika kunnen blijven, er waren aanbiedingen. Een beetje schertsend zeg ik wel eens dat ik graag een Noord-Atlantisch filmmaker wil zijn.”

Het zijn vooral regisseurs uit West- en Noord-Europa die ook in Amerika werken. Heeft u een idee waarom juist uit die regio? Omdat hun Engels doorgaans beter is dan dat van Zuid-Europeanen? Of omdat ze uit een calvinistische cultuur komen die beter aansluit op de Amerikaanse werkethiek?

“Ik denk dat het een combinatie is. Al vallen wij Vlamingen daar een beetje buiten, want wij hebben een diep-katholieke achtergrond. De Noord-West Europese landen – Duitsland uitgezonderd, dat is een ander verhaal – zijn kleine landen met kleinere bevolkingsaantallen en een grote invloed van de Angelsaksische cultuur. Plus: wij hebben ondertitelde films, wij groeien op met originele versies. Wij groeien niet op met de gedubde Italiaanse versie van Goodfellas of de Spaanse dub van Casino. Ik denk dat dat een grote rol speelt.”

“Het is voor filmregisseurs als met voetballers. Je bent een topper in eigen land en dan kun je vertrekken naar Engeland of Spanje. Andersom kan ik me voorstellen dat een voetballer die zijn hele carrière in Engeland voetbalt niet het gevoel heeft dat hij het internationaal niet heeft gemaakt. Dat is het, denk ik: het gevoel van internationaal succes kan in grote landen meer zonder dat je die verlaat. Om als regisseur uit een klein land dat gevoel van internationaal succes te kunnen beleven, moeten wij uit onze cultuur stappen.

“Ik zit veel dichter op de Franse politiefilm dan een Nederlander zou zijn. Ik ben opgegroeid met die Franse policiers: met Jean Gabin, Jules Dassin, dingen van Melville. Aan de andere kant zaten we met die Amerikaanse films. Dus qua Vlaming, Belg, zijnde heb ik echt het gevoel dat ik op een kruispunt sta. Engeland daar, Noord-Europa daar, Zuid-Europa daar. Le Fidèle is daar de kristallisatie van. Dat is het liefdeskind van de Amerikaanse film noir en de Franse policier. Dat noemen we Belgium noir.”

Dan is het mooi dat Le Fidèle op een steenworp afstand van Waterloo is gedraaid.

“Haha, dat klopt. Als ze toen waren gestopt met vechten, hadden ze een film als Le Fidéle kunnen maken.”
 

6 november 2017

 
MEER INTERVIEWS