Kwaliteit uit Oost-Europa bereikt maar moeizaam het westen
door Ralph Evers
Zou het een bewuste keuze zijn om Den Haag als epicentrum voor het ENFF (Eastern Neighbours Film Festival) te kiezen? Een filmfestival met veel politiek geladen films in het politieke hart van Nederland? Waarbij thema’s als Sebrenica en de huidige conflicten tussen Serviërs en Kosovaren voortsluimeren.
Onlangs stond in de Filmkrant dat wanneer Nederlandse films politiek zijn, ze doorgaans ofwel ironisch, ofwel cynisch zijn. Het tegenovergestelde is waar voor politiek getinte films uit (Zuid)Oost-Europa. De politieke lading is realistisch, soms op het beklemmende af. De filmmakers toonden zich in de Q&A’s of videoboodschappen geëngageerd. Zoals de Serviër Goran Radovanovic die de film Enklava vertoonde op het ENFF. Hij sprak over de betrokken reacties op de film uit zowel Servië als Kosovo. De film die hij gemaakt heeft, gaat hem aan het hart. Dat sprak ook uit zijn gezichtsuitdrukking terwijl hij erover sprak. Een mix tussen weemoed en levenslust: een verhaal dat verteld moet worden.
Kritische vragen
Een film, die ook de nodige voorkennis behoeft. Ik had het geluk met een Servische vriend te kunnen kijken. Iemand die mij de ins en outs kon vertellen, vanwege zijn jarenlange werk bij het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag en zijn veldwerk in de grensgebieden van de nieuwe landen die na de oorlog zijn ontstaan. Een film namelijk die via ogenschijnlijk onschuldige subtiliteiten de ernst van het conflict prijsgeeft.
Kosovo is een land dat erkend wordt door Europa en de V.S., maar niet door Rusland en China. Op grote schaal zijn ze nu hun eigen ontstaansgeschiedenis aan het schrijven, waarbij allerlei gewelddadigheden naar oorspronkelijke, voormalig UNESCO-erfgoederen plaatshebben. Enklava durft kritische vragen te stellen bij de rol van KFOR (een door de NAVO geleide internationale vredesmacht die de vrede en veiligheid in Kosovo moet bewaken) en de huidige ongelijkheid tussen Serviërs en Kosovaren. Thematiek als vrijheid, moderne slavernij, moed en menselijkheid vormen belangrijke ingrediënten voor Enklava.
Principieel
De sociaal betrokken filmmaker Jasmila Zbanic vertoonde haar nieuwste film Jedan dan u Sarajevu (One Day in Sarajevo), over honderd jaar na de gebeurtenis die de Europese geschiedenis op 28 juni 1914 voorgoed veranderde. Op die dag werd de aartshertog van het Oostenrijks-Hongaarse rijk, Franz Ferdinand door Gavrilo Princip doodgeschoten. Princip was lid van de organisatie, die bekend stond als de Zwarte Hand (Crni Ruka), die Bosnië wilde doen afscheiden van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk om zich bij Servië te voegen. Het was de gebeurtenis die door velen gezien wordt als leidende tot de Eerste Wereldoorlog.
Zbanic gaat met haar eigentijdse film terug naar de plek waar dat allemaal begon. Ze laat verschillende mensen zichzelf met mobieltjes filmen en monteert dit samen met archiefbeelden en eigen geschoten materiaal tot een kleurrijke herinnering aan dat quintessentiële moment van de Europese geschiedenis. Een moment dat tot op de dag van vandaag z’n uitwassen kent. Overschaduwd door clowneske figuren, een trotse agent en een gecorrumpeerde overheid, terwijl buiten het recht op demonstratie en protest gesmoord wordt.
Het oor
Het Macedonische Honey Night is een overtuigende remake van Karel Kachyna’s Ucho. Een film uit 1970 gebaseerd op het boek van Jan Procházka, waarin een minister tijdens een gala erachter komt dat enkele van zijn directe collega’s ontslaan en gearresteerd zijn. Een en ander draait om een rapport, waaraan onze protagonist meegewerkt heeft. Wanneer hij thuiskomt (het is de dag dat hij tien jaar getrouwd is en een nationale feestdag van Macedonië) slaat de angst hem om het hart. Temeer door de vreemde auto die verdacht geparkeerd staat. Wanneer de stroom uitvalt, ontstaat er een beklemmend psychologisch spel tussen de man (Nikola) en zijn vrouw (Anna) en even later medewerkers van het ministerie.
De strakke cameravoering en het sublieme acteerwerk grijpen de kijker bij de strot en laten pas los bij de aftiteling. Een knappe film, waarbij na afloop nog de nodige losse eindjes aan elkaar geknoopt dienen te worden.
Oog voor detail
De hierboven besproken films geven een indruk van de diversiteit die er te zien was op het ENFF. Waar naast premières ook plek was voor de Oscarwinnaar uit 1966, Rondo, ingeleid door een videoboodschap van de leading actress Milena Dravic. Oud Goud, zoals het aangekondigd werd.
Het festival wordt getrokken door de enthousiaste en betrokken Rada Šešic, een vrouw die veel kan vertellen over de films en een scherp oog voor detail heeft. Evenals haar andere begeleiders die de Q&A’s van voldoende vragen wisten te voorzien. Hetgeen soms storend lang duurde en soms tot verrassende anekdotes leidde.
Een verrijkend filmfestival dat de vele kwaliteit, die uit Oost-Europa nauwelijks naar het Westen komt, onder de aandacht brengt.
Het ENFF draait (nog) maar een paar dagen. Kijk hier waar en wanneer.
10 november 2014