Preview IDFA 2015: Huilen en lachen voor liefhebbers (1)
door Bob van der Sterre
Wat kunnen we in 2015 tijdens het International Documentary Film Festival Amsterdam (18 – 29 november) verwachten? Uit een eerste blik op het programma lijkt het dat er veel films zijn over vrouwen, Afghanistan, Oekraïne en muziek, maar ook een paar verrassende onderwerpen als alpinisme en dans.
Eerst een serieus woord vooraf: wat verstaan we eigenlijk onder documentaire? Als je net als ik alle trailers bekijkt van het IDFA (International Documentary Film Festival Amsterdam) dan valt je pas op hoeveel documentaires vooral bedoeld zijn om een stem te geven aan mensen in rottige situaties her en der in de wereld. Is dat de documentaire?
Humaan
Natuurlijk, het is humaan om die stem te bieden, maar het aantal echt artistieke producties (de zogenaamde auteursfilms) lijkt alsmaar minder te worden. Documentaire is niet synoniem voor journalistiek werk en ook nooit geweest. Soms is het goed om nog eens aandacht te geven aan documentairemeester Victor Kossakovsky, die hierover in 2006 en in 2012 een leerzame masterclass gaf.
Er zijn altijd uitzonderingen. Een documentairemaker die journalistiek bezig was maar toch zijn eigen weg is gegaan de afgelopen decennia, is de speciale gast van dit jaar: Errol Morris. Er is dus ook een retrospectief van zijn werk te zien, met beroemde titels als Mr. Death, Tabloid, The Fog of War en The Thin Blue Line.
Wie weet duiken er nog nieuwe artiesten op uit het jaarlijks terugkerend en experimenteel bedoelde Paradocs-programma. Over programma’s gesproken; er is wederom een muziekspecial, en een special rondom fotograaf en filmer Robert Frank. Dit jaar bovendien de kans om wat mooie klassiekers in de bioscoop te kijken, zoals Kossakovskys Tishe! (2002), Glawoggers Megacities (1998), George Sluizers Stamping Ground (1971), Mike Wadleighs Woodstock (1970) en Dziga Vertovs fenomenale The Man with a Movie Camera (1929).
Wat te kiezen?
De belangrijkste vraag bij het IDFA is: wat te kiezen? Wie geen tijd heeft om zich in het aanbod te verdiepen, kan kiezen uit speciale selecties van IDFA. Op de site van IDFA staan sowieso alle films met in de meeste gevallen trailers. Ons onafhankelijke filmmagazine Indebioscoop wil ook graag van dienst zijn. Daarom plaatsen we films in de meest voorkomende categorieën (hier vind je de categorieën van IDFA zelf).
Auteursfilms
The nightmare / Exotica, Erotica, Etc. / Tabloid / The Visit / In Transit / Last Conversations / Déjà vu / Surire / Aracati / Human / Atomic: Living in Dread and Promise / Olmo and the Seagull
Is de auteurscinema ook in de documentairewereld langzaam aan het uitsterven? Je zou het kunnen denken. Op IDFA draaien twee ontroerende postuumdocumentaires van eigenzinnige documentairemakers die ons recent ontvallen zijn. In Transit (Albert Maysles) en Last Conversations (Eduardo Coutinho). Verder lijkt The Nightmare van Rodney Ascher (van de Stanley Kubrick-docu Room 237) interessant. We luisteren naar mensen die zich verlamd wakker voelen worden, waarna een nachtmerrie in hun kamer afspeelt. Het met filmtrucages tot leven brengen van die nachtmerries wordt misschien in puristische docukringen niet helemaal koosjer geacht, maar verhoogt wel de intensiteit voor de kijker. Hierna nog rustig slapen? Waarschijnlijk lastig…
Ballet en dans
Bolshoi Babylon / Mr. Gaga / Martha & Niki / Maiko: Dancing Child / Dancing for You / Rough Stage
De liefhebber van ballet en dans wordt deze IDFA op zijn wenken bediend. Zes films maar liefst! Veruit de meest interessante lijkt Bolshoi Babylon, een film over het politieke ballet dat zich afspeelt achter de schermen van het beroemde Moskouse balletinstituut: corruptie, vriendjespolitiek, intriges, eindigend met zoutzuur in het gezicht van de directeur van het Bolsjoj. De keiharde concurrentie binnen dit instituut blijkt bizarre keerzijdes te hebben.
China
The Road / Behemoth / Chinese Verses / A Young Patriot / Inside the Chinese Closet / Look Love / Please Remember Me / Unmistaken Child
Hoe bouwt men in China (provincie Hunan) een nieuwe supersnelweg? We zien het in The Road. Drama van de hoogste orde, corruptie, ruzies, illegale praktijken, mensen die hun huis opgeblazen zien worden. De weg ligt er nu, maar tegen welke prijs? Vooruitgang gaat in China zelden over rozen.
Conflictlanden
Oekraine: Ukrainian Sheriffs / The Dybbuk / Crocodile Gennadiy / Alisa in Warland / Afghanistan: Snow Monkey / Motley’s Law / Syrië: A Syrian Love Story / Noord-Korea: Under the Sun / Irak: Only the Dead
Syrië is dit jaar niet zo oververtegenwoordigd als afgelopen jaren, maar Oekraïne blijft onverminderd populair. Conflictsituaties bieden een onweerstaanbare lokroep voor aspirerende filmmakers om de camera op te pakken. In Alisa in Warland gaat studente Alisa Kovalensko naar het oostelijke front. Ze filmt rauw realisme en en passant haar eigen leventje als zesentwintigjarige vrouw. Ukrainian Sheriffs zou wel eens een verrassing op dit festival kunnen zijn. Een dorpje in Oost-Oekraine krijgt twee sheriffs om de veiligheid te bewaken. De film oogt zo op basis van de trailer als een prachtige tragikomedie, vol met bizarre karakters en gebeurtenissen.
Feelgood
Garage 2.0 / Holy Cow / The Chinese Mayor / Ukranian Sheriffs / Wastecooking / Don Juan / Nice People / About Heaven
In Garage 2.0 gaat het om subtiel en minder subtiel beledigen. Familiebedrijf Kooijman Autogroep doet zelfs niet moeilijk over het beledigen van het eigen personeel in beoordelingsgesprekken. Dit is dan ook de autowereld, waar heel eigen regels gelden. Een Nederlandse docu die het in zich heeft dé publiekstrekker van het festival te worden. Anders gooit Holy Cow hoge ogen. Een typisch voorbeeld van een hartverwarmende film, waarin we middenin een bergdorpje in Azerbeidzjan terecht komen. Want daar koopt een boer per se een Europese koe, omdat die meer melk geeft dan het lokale vee – tegen alle tradities van het dorp in.
Geschiedenis
The Russian Woodpecker / Time suspended / Black Panther: Vanguard of the Revolution / Battles / Best of Enemies / A German Youth / Beyond my Godfather / The deeper they bury me / Every Face Has a Name / The Pearl Button
In The Russian Woodpecker kunnen we ons weer eens ouderwets verkneukelen over een conspiracy theory. Deze had ik zelf nog nooit gehoord: Sovjets zouden bewust Tsjernobyl hebben opgeblazen. Kunstenaar Fjodor Aleksandrovitsj is in zijn jonge jaren besmet geraakt door de straling. Wat is bovendien de rol van het radarstation, dat jarenlang zo’n typisch geluid maakte dat lijkt op een specht? Hij keert terug naar Tsjernobyl en zoekt de waarheid. Winnaar van de juryprijs op het Sundance Festival.
Homoseksualiteit en transseksualiteit
A Sinner in Mecca / Chemsex / Call me Marianna / Danny’s Parade / Oriented
Je zou als islamitische homo beter San Francisco als bedevaartsoord kunnen kiezen dan Mekka. In A Sinner in Mecca zoekt regisseur Parvez Sharma toch voor de moeilijke oplossing. Als homoseksuele moslim (zelfs getrouwd met een man) gaat hij naar Mekka en filmt daar zo’n beetje alles wat verboden is. Dat belooft een stressvolle documentaire. Waarom hij dat doet? Voor hem is dit een zelfonderzoek en een onderzoek naar zijn religie.
Jongeren
Rebels / When the Earth Seems to Be Light / Danny’s Parade / Jonas and the Backyard Circus
Noorse tieners kunnen nog lustelozer zijn dan Nederlandse, blijkt uit Rebels. Een speciale no-nonsense cursus moet de jongeren weer op het juiste pad krijgen. In de film zien we hoe deze jongeren vechten tegen zichzelf en vooroordelen. Misschien een beetje oud nieuws voor ons maar goed om te zien hoe andere landen het oplossen.
Langdurende films
In Jackson Heights (190 min) / Exhausting a Crowd (720 minuten) / Over the Years (190 minuten)
Over the Years duurt 190 minuten en schetst tien jaar van een Oostenrijkse textielfabriek. Meesterwerk of summum van verveling? Dat moet blijken. In Jackson Heights bezoeken we Queens, ook drie uur lang. Waarschijnlijk vinden we na het kijken van de film de karakters aldaar zo charmant en ontwapenend dat we er meteen heen willen om ze te ontmoeten. Kyle McDonald maakt het nog bonter, met een filmkunstwerk van 720 minuten, waarin je Piccadilly Circus bekijkt, en tegelijk ook dieper leert observeren. Voor de liefhebber.
Liefde
The Wedding Contract / My Silicone Love / Clear Years / In California
Tussen alle leed door vergeet je wel eens dat mensen nog verliefd kunnen worden, zo heftig, dat hun gezond verstand ook niet meer weet hoe in te grijpen. In The Wedding Contract zien we hoe de Amerikaanse filmmaker Daniel Dawkins verliefd wordt op de vrouw van zijn dromen. Daar is niets mis mee maar ze behoort tot een inheemse stam in Bali. Heeft dus nogal wat voeten in de aarde. De film beslaat tientallen jaren uit zijn leven en is egodocument en documentaire ineen.
Maatschappijkritische films
Poverty inc. / This Changes Everything / Requiem for the American Dream / Land Grabbing / Atomic: Living in Dread and Promise / Banking Nature / How to Change the World / The Swedish Theory of Love / Walls / We are not alone
De maatschappijkritische film is min of meer het officieuze hart van het IDFA. Een paar titels doen wel heel erg weinig moeite om geïnspireerd te zijn: We are not alone en How to Change the World. Maar er blijven altijd uitstekende films in dit genre waarin de makers deksels van economische beerputten forceren met een koevoet van research. Een van de meest onthullende films van dit clubje is vermoedelijk Poverty inc., waarin, cynischer kan het niet, de commerciële wereld achter de hulpverlening aan Afrika wordt getoond. Land Grabbing lijkt een andere interessante film over het cynisme van onze soort.
Media
Hot Type: 150 Years of The Nation / Tabloid / Only the Dead / Checks and Balances
Media is ook een van de immer terugkerende onderwerpen op IDFA. Een echt journalistiek portret is Hot Type, over het (voor Amerikaanse begrippen) progressieve weekblad The Nation. Het blad heeft zo’n lange geschiedenis dat veel van die journalistieke geschiedenis als het ware terugkomt in hedendaagse nieuwsfeiten. Die parallellen worden in de documentaire gretig getrokken en dat is een leuk gegeven. Tabloid, film van festivalgast Errol Morris uit 2010, is ook beslist een aanrader. Een aparte vrouw, een bizar seksverhaal en tabloids die oplagecijfers ruiken, dat zijn de smakelijke ingrediënten.
11 november 2014