IDFA 2017 – Deel 5

IDFA 2017 Deel 5 (slot):
Cynisme, strandgasten en een laatste meesterwerk

door Bob van der Sterre

IDFA is weer voorbij en had wéér meer bezoekers: 285.000. De films waren volgens velen ietsje vrijer dan voorheen. Maar maatschappijkritiek was volgens mij net zoveel aanwezig als vorige jaren (zie hieronder bijvoorbeeld Freedom for the Wolf).

Wat mij vooral opviel is hoe gescript en bedacht documentaires tegenwoordig wel zijn. Zo lijken films als The Next Guardian, Ugliest Car of 24th Street iets te enthousiast hun protagonisten te willen sturen – tot de dialogen aan toe. Het maakt het verhaal sterk maar de verrassingen gering.

 

Cold Blooded: The Clutter Family Murders

Cold Blooded: The Clutter Family Murders – Murw gebeukt worden door feiten
‘Je mag gerust een keer naar de wc. Twee keer zelfs!’, waarschuwde regisseur Joe Berlinger vooraf al. Deze film is ook geen geringe zit: 172 minuten. Eigenlijk een tweedelige miniserie voor tv maar voor IDFA achter elkaar geplakt.

We kijken naar álles rondom de koelbloedige moorden op de familie Clutter. Een vriendelijke familie zonder vijanden. Toch zijn ze in een nacht allemaal afgeslacht met een shotgun. We zien niet alleen alles over de moorden, niet alleen alles over het boek van Truman Capote, maar ook nog eens alles over de film die naar het boek werd gemaakt. Na afloop ben je een kenner. Dat mag ook wel na een paar uur archiefbeelden en interviews.

Het gekke is dat de film eerder te snel is dan te langzaam. Zoveel interviews, zoveel meningen, zoveel details. Vaardig gemaakt, dat zeker, en Berlinger heeft genoeg ervaring om zo’n moeilijk onderwerp heel degelijk tot een einde te brengen. Knap werk.

Ik had wel meer op een artistieke interpretatie gehoopt, meer mysterie, meer cinema. Daar is bijvoorbeeld iemand als Errol Morris heel goed in. Wat rust tussen de feitenbrij – wat meer sfeer. Dat verhindert de film om écht goed te worden. De serie OJ: Made in America deed dat bijvoorbeeld beter. Een denderende ovatie na afloop deed niets af aan dat gevoel.

 

Happy Winter

Happy Winter – Vrolijke strandgasten in Sicilië
Meer artisticiteit krijg je wel te zien in Happy Winter. Deze voor RAI geproduceerde film van Giovanni Totaro ziet er prachtig uit. We kijken naar maar een paar honderd meter strand, bij Mondello in Sicilië. Een regio waar mensen niet schuw van wat aandacht zijn en ook wel houden van babbelen. Dat maakt de film al snel levendig.

De beperking van de locatie noopt tot creatief denken. Fraaie shots van badhuisjes, van de illegale drankverkoper die over het strand sjokt (‘Aquaaaah, Birraaaah’), van de politicus zonder partij die ineens moet huilen, het lieve stel ‘s avonds op het strand. Nachtelijke feestjes, zwempartijtjes en de duiker met metaaldetector geven genoeg ruimte voor interessante shots. De montage is steengoed en je krijgt veel ‘mooi beeld’ per minuut.

De film zal voor sommigen wat ‘relevantie’ missen, om maar eens een lelijk modewoord te gebruiken. Geen vluchtelingen, geen drama, geen maatschappijkritiek (hoewel je tussen de regels door best wat triestheid vindt). Zo moet je deze film niet gaan zien. Dit is een prettige vlucht uit de werkelijkheid met gewone mensen die een gewone, volkse smaak hebben. Toch zou dit niet overal zo werken. Je moet bijvoorbeeld absoluut niet denken aan een soortgelijke documentaire over Zandvoort.

En de titel? Mensen wensen elkaar daar een prettige winter aan het einde van de zomer.

 

Freedom for the Wolf

Freedom for the WolfHet heden op pauze gezet
Heel wat ‘relevanter’ zullen mensen deze film van Rupert Russell vinden. Je vindt geen film die méér over onze tijd, 2015, 2016 en 2017, gaat. Via vier stukken zien we hoe de democratie langzaam verschuift in iets wat je het beste kunt omschrijven als economisch nationalisme: Hong Kong, Tunesië, India en nu ook de VS. Volgens wetenschappers als Francis Fukuyama zijn dit ‘onliberale staten’ geworden.

Het is enorm lastig om zulke complexe situaties terug te brengen tot een film van anderhalf uur. Een hoog gehalte van boze bloggers en Occupygangers die zeggen: ‘Je moet van je blijven horen.’ De stoere animatie zet de boze toon. Iemand als Adam Curtis zou vermoedelijk een stuk dieper zoeken.

Toch is er denk ik tot nu toe geen docu die zo sterk het heden op pauze drukt als deze film. Het is een kwestie van samenvoegen van allerlei dingen die we al wisten, maar die maakt dat je de krantenkoppen toch wat beter kunt plaatsen. Het sombere cynisme van de laatste jaren, de jaren van Brexit, Oekraïnereferendum & Trump, zie je hier min of meer verklaard. ‘Onliberale staten’, dat wordt het modewoord de komende tijd.

Wie een dosis realiteit nodig wenst om ons heden te kunnen plaatsen: ga deze film zien. Wie juist iets zoekt om ervan te ontsnappen: ga iets anders kijken.

 

Recruiting for Jihad

Recruiting for Jihad – Documentaire wordt zelf nieuws
Na Golden Dawn Girls volgt hier een soortgelijke film. Ook deze is gemaakt door Noren, twee om precies te zijn: Adel Khan Farooq en Ulrik Imtiaz Rolfsen. Farooq loopt met zijn camera aldoor ene Ubaydullah te filmen, een extreme moslim, ronselaar van Syriëgangers.

Uit deze film blijkt goed dat je makkelijk vriendelijkheid met abjecte ideeën kunt combineren. Aan de oppervlakte is deze Ubaydullah een vriendelijk persoon en geeft hij geduldig antwoorden. Maar pleegt iemand in Denemarken een terroristische aanslag, dan reist hij onmiddellijk naar zijn graf om te rouwen. Na de Parijse aanslagen is hij vol lof over de moordenaars. Discussies van andere moslims die zijn opvattingen schadelijk vinden, mijdt hij. Die passen niet in zijn extreme straatje. En wat als de wet zegt dat hij iets niet mag doen? Voorspelbaar: ‘De Noorse wet zegt me niets.’

De film begint amateuristisch, je denkt aan een studentenfilm. Maar al snel snap je het fascinerende ervan: je beseft dat deze man wel op de radar van de geheime dienst zal staan. En ja hoor, later neemt het lot ineens een bizarre wending als de politie beelden van deze film in beslag neemt. De zaak komt tot bij het hogere gerechtshof. De film is zelf het nieuws geworden. (Ze hadden ook gewoon kunnen wachten tot deze film uit was, denk je dan, steun je nog een paar documentairemakers ook.)

De film scoort punten omdat het bij mijn weten voor het eerst het hele ronselen van binnenuit laat zien. Aan de andere kant is het op een rare manier voorspelbaar. En blijf ik er altijd moeite mee hebben om te kijken naar mensen met hun extreme ideeën. Ik begrijp de nieuwswaarde ervan maar echt leuk is anders.

 

Untitled

Untitled – Michael Glawoggers laatste film
Untitled is de laatste film van Michael Glawogger, die in 2014 in Liberia stierf aan de gevolgen van malaria. Glawogger wordt gezien als een groots en origineel documentairemaker. Maker van meesterwerken als Megacities, Workingman’s Death, Whores Glory. Glawogger rijgt daarin als het ware allerlei korte films aan elkaar en heeft veel gevoel voor het observeren met een camera.

Untitled bevat ook een reeks losse observaties. De reis leidt van Oostenrijk naar Liberia. Een reis van drie jaar waarin Glawoggers team rondreisde om gewapend met intuïtie en serendipiteit beelden te schieten. Vermoedelijk ieder ander met zo’n idee zou zijn weggehoond door de filmmaatschappij. ‘Je wilt wat? Een themaloze reis maken en dan filmen wat je ziet? Zonder een titel?’

Zoals je gewend bent van Glawogger levert die serendipiteit parels van scènes op. De ezel achter op de auto. Goudzoekers. Mensen die schooieren rondom vuilnis. Mensen die naar elkaar schreeuwen in een vallei. Dansende vrouwen in Sierra Leone. Een Servisch dorp met huizen vol kogelgaten. Worstelende West-Afrikanen. Een badhuis. Een chaotische vismarkt. Ga zo maar door.

De film zegt net zoveel als niets. Een vlieg aan de muur die de rare diersoort de mens observeert. Rode draad zijn dieren, rituelen en ruïnes.

Untitled is op basis van het materiaal drie jaar later afgemaakt door zijn eigen editor Monika Willi en zal denk ik niet zo legendarisch blijken te zijn als de andere films. Het is wel een formidabel afscheid voor een echte documentairekunstenaar. Hij laat zien wat in de kern het maken van een goede documentaire inhoudt: nieuwsgierigheid hebben en kunnen observeren.

Alleen de voice-over (stem van Fiona Shaw) maakt de film wat pretentieuzer overkomen dan hij in werkelijkheid is. De voorgelezen teksten van Glawogger en Willi hadden misschien beter opgelost kunnen worden met tekst in beeld.

Het is misschien ironisch dat deze laatste documentaire van een echte documentairemaker te zien is in een jaar dat de documentaires meer dan ooit lijken op speelfilms.
 

29 november 2017

 
IDFA 2017, deel 1
IDFA 2017, deel 2
IDFA 2017, deel 3
IDFA 2017, deel 4

 
 
MEER FILMFESTIVAL