De moderne vrouw (vroeger)
door Bob van der Sterre
A Female Boss ♦ Roughly Speaking ♦ Die bitteren Tränen der Petra von Kant
Vrouwen kloppen steeds dwingender tegen diverse mannendeuren. De moderne vrouw: eindelijk los? Fabeltje, blijkt. De moderne vrouw bestaat al heel wat langer. Hier zien we drie moderne vrouwen in onbekende films. De bazige, de ambitieuze en de succesvolle.
De Koreaanse film A Female Boss (1959) begint met een chique dame die ergens bij een winkelcentrum in Seoul aan het bellen is. Een ‘pay phone’ in een steeg. Lange rij wachtenden achter haar. Ze babbelt dat ze haar haren gaat laten doen en nog veel meer ditjes en datjes. De een na de ander verlaat de rij.
Tijd voor wraak
Als iemand er wat van zegt, haalt ze haar schouders op en zegt ze: ‘Wat, dit is toch een betaaltelefoon? En ik betaal ervoor.’ Ze geeft al bellend rustig haar hondje een koekje.
Een man is zo boos dat ze kennelijk mensenkoekjes geeft aan een hond dat hij dat hondje een trap geeft. Ze is verbijsterd, legt de hoorn neer en de man slaat toe. Bellen dus. Hij praat over een sollicitatie. Een paar dagen later zit de dame in kwestie, de feministische directrice van het modeblad De Moderne Vrouw, te wachten op mannelijke sollicitanten en raad eens wie binnen komt lopen? Tijd voor wraak!
Een vriendelijke en lichtvoetige film (zoetsappig op een prettige manier) over man-vrouw-dynamiek in een tijdschriftredactie. Koreanen hebben altijd al meer een knack voor komedies gehad dan hun buurlanden. Het decor is bovendien opmerkelijk: de film speelt zich af in 1959. Een Korea vol Amerikaanse invloeden (basketbal, golf, auto’s). De moderne vrouw was dus toen al iets heel normaals – want nergens in deze film reageert men verbaasd over haar positie.
En het plot is verrassend politiek-incorrect. Of juist heel erg 1959. Wat ingewikkeld allemaal! De film is in elk geval dankzij het Koreaanse filminstituut gratis te zien op YouTube.
Ambitie voor tien
Vrouwen met ambitie – zo één is ook Louise Randall Pierson in Roughly Speaking (1945). ‘Hou je er altijd zo van tegen de stroom in te zwemmen?’, vraagt de lerares van de school waar ze het vak van typiste leert. Louise Randall is dan al weer de kamer uitgevlogen van blijdschap. Ze mag weg!
‘Denkt u dat ik niet zo goed kan werken als een man?’ Ook al is het 1910 en moeten maatschappijen nog niet veel hebben van vrouwentalenten, Randall heeft ambitie voor tien. De eerste klus lukt en dan gaat ze naar vriendin Alice. ‘We zijn carrièrevrouwen, we moeten goed op ons uiterlijk letten.’
De mannen in deze tijd zijn nog zo hoffelijk dat ze ‘nooit zouden toestaan dat mijn vrouw zou moeten werken’. Randall trouwt, vier kinderen volgen. Zo’n superpositieve huisvrouw kan soms ook wel op de zenuwen werken. Hij: ‘Als ik doodga, zie je dat alleen maar als een kans voor jezelf om karakter te ontwikkelen.’
Dan ontmoet ze Harold – een ander karakter dan haar ex-man. ‘Oh, ik heb alles, de looks, de hersenen, het geld, persoonlijkheid.’ ‘Jij bent gek.’ ’We zijn allebei gek. Soulmates!’
Een nadeel: hun relatie speelt zich af tijdens een economische crisis en een wereldoorlog. Het effect hiervan is gigantisch. Aldoor verhuizen en opnieuw beginnen. ‘Thuis is een gevoel, geen plaats.’
Dit tragikomische portret van Michael Curtiz (o.a. Casablanca) had beter het eerste uur kunnen samenvatten in vijf minuten en meteen kunnen beginnen met het leukste deel: de relatie tussen Randall en Harold. Die zijn enorm leuk samen – zoals wanneer hij bij haar gaat oefenen voor stofzuigerverkoper.
De charme spat geregeld van het beeld af. Dat komt ook door de acteurs. Randall en Harold worden gespeeld door de snel van tongriem gesneden acteurs Rosalind Russell (subliem in His Girl Friday) en Jack Carson (Arsenic and Old Lace).
Het leven volop consumeren
En hoe modern is Petra wel in Die bitteren Tränen der Petra von Kant in 1972. Petra von Kant is een succesvolle modeontwerpster én (daardoor?) ontstellend arrogant.
Karin, een 23-jarig model in spé, komt in Petra’s huis. Petra is hup, verliefd. Ze is best een ziekelijke vrouw. Het type moderne vrouw die het leven volop consumeert. Anderen zijn daarin figuranten.
Alles draait om haar impulsieve en emotionele consumptiegedrag. Wat als wat je begeert daar niet in meegaat?
Fassbinder maakte hier een portret van een succesvolle vrouw zoals je zelden zag – en nog steeds zelden ziet. Het is namelijk géén positief portret en ook heel wat anders dan een femme fatale. Petra is een verrijking voor vrouwenkarakters in films – de decadente, succesvolle krijgt-alles-wat-ze-wil-vrouw. Dat is ook te danken aan hoe Margit Carstensen haar neerzet. Maar ook Hanna Schygulla past haar rol als Karin als gegoten.
De film is bovendien een soort erfgenaam van het Kammerspiel-drama. Amper een handjevol scènes met een statische camera in een kamer. Zo traag als stroop!
Toegegeven: de film is niet voor de ongeduldigen. Lange camerashots, intense dialogen en soms een claustrofobisch gevoel waaraan je wilt ontsnappen. Toch, en dat is de kunst van Fassbinder, het verveelt niet snel. Omdat het een gepassioneerd gemaakte film is. In tien energieke dagen gefilmd: stel je voor.
En wie giftig uitroept dat deze moderne vrouw niet zó gemeen kan zijn, ha, die heeft nog gelijk ook! Deze vrouwenkarakters waren gebaseerd op… mannen.
Geniale zet van Fassbinder! Iedereen dus even vervelend! Nu kan niemand meer mopperen!
11 juni 2018
