Eerste- en tweedeklas oplichters

Eerste- en tweedeklas oplichters

door Bob van der Sterre

Opasen char ♦ Masque ♦ Mijn vriend

 

Oplichters heb je in vele vormen. Ze inspireren moderne films nog steeds, met Catch Me If You Can als goed voorbeeld. Wat hebben obscure films te brengen op dit gebied?

De echte, pure oplichter is Gencho Gunchov. Dat is geen Bulgaarse vertaling van Lucky Luke maar de hoofdpersoon in de Bulgaarse komedie Opasen char (1984). En wat voor een oplichter! Een accountant die zijn baan verruilt om charmante zwendelaar te zijn, die precies weet wat vrouwen aantrekkelijk vinden: champagne, juwelen, lieve woordjes. Hij bespeelt eenzame vrouwen zoals een ander een gitaar.

Bulgaarse kameleon
Soms dreigt hij gesnapt te worden maar hij wisselt eenvoudig van gedaanten. Een gepassioneerde architect, een arme verkoper, een kruier, een politieagent; het gaat hem allemaal even gemakkelijk af. De politie arresteert hem zelfs. Het helpt niets. Hij doet of hij ziek is en vlucht naar de havenstad Burgas om zijn praktijken voort te zetten.

Toch hebben oplichters ook emoties. Als ‘Moonlight Sonata’ van Beethoven klinkt, breekt de beste man. Dan gaat hij letterlijk geld in de lucht gooien. En wat als je echt verliefd wordt als oplichter? Gunchov worstelt ermee.

Destijds was Opasen Char een hit in Bulgarije. De Bulgaren beschouwen de film zelfs als een van de beste komedies ooit gemaakt. Todor Kolev is dan ook sensationeel geestig in zijn rol als Gencho Gunchov. Zijn maniertjes als oplichter zijn een voorbeeld van hoe je zo’n rol moet spelen: droogkomisch zonder effectbejag. Misschien dat iemand als Marcello Mastroianni het had gekund? Dustin Hoffman in zijn beste jaren?

Voor ons vermakelijk zijn de plaatjes van Sofia en Burgas in 1984, met een paar fascinerende opnamen van parkjes, straten, trams. En een snackbar, waar de door Gunchov gestolen worst wordt afgepakt door een andere dief. Film is van Ivan Andonov, een van de weinige Bulgaarse regisseurs die ook buiten Bulgarije nog wel eens een prijs won.

Showmaster Philippe Noiret
In Masques (1987) zien we showmaster Christian met zijn prachtige plastic glimlach à la Fred Oster. Hij deelt op televisie reizen uit aan zingende oudjes. ‘Het leven is een spel en ik ben de baas van de speelgoedafdeling’, oordeelt hij over zijn geluk.

Op een dag nodig Christian schrijver Wolf uit op zijn landhuis. Hij mag zijn biografie schrijven. Daar zijn ook een aantal andere gasten. Onder andere een wijnkenner, een masseuse en een chagrijnig manusje-van-alles (zowel kok als chauffeur). Maar ook een zieke peetdochter genaamd Catherine.

Men zit lekker aan de dis en babbelt met elkaar. Christian steelt elke show met zijn charisma. Alleen Catherine is voortdurend humeurig. Wolf wil haar beter leren kennen. Ze worden al snel intiem.

Op een dag ontdekt Wolf dat Catherine niet over haar eigen geld mag beschikken. Bovendien gelooft ze hardnekkig dat ze ziek is. Christian maant haar dan ook aldoor om voorzichtig te zijn. Dan vindt Wolf papieren waaruit blijkt dat de showmaster plannen heeft om haar fikse erfenis te stelen met een doortrapte vorm van oplichterij.

De film van Claude Chabrol oogt stilistisch wat lomp, zoals de meeste van zijn films, maar een plus is dat de film erg relaxed oogt voor een thriller. Zelfs tegen het plot aan is men nog allervriendelijkst tegen elkaar. Dat geeft deze thriller een evenwichtig gevoel. Doet zelfs weer een beetje denken aan het betere werk van Chabrol eind jaren zestig, begin jaren zeventig.

Philippe Noiret is daarvoor de perfecte acteur. Vriendelijk, vrolijk, begripvol voor de hele wereld – een beetje over de top – maar dat past wel bij een showmaster. Anne Brochet als de gekwetste Catherine had je ook nauwelijks beter kunnen casten. En Robin Renucci, wiens hele voorkomen het jaar 1987 schreeuwt, is degelijk in de rol als Wolf (die ik overigens nergens ook maar iets zie schrijven).

Masques is geen film om lang over na te denken – maar als je er wel over nadenkt, stel je jezelf de vraag: waarom nodigde Christian die Wolf eigenlijk uit als hij dat geheim had te verbergen?

Vlaams of Hollands?
In Mijn vriend uit 1979 zien we een andere man met een plastic glimlach: sjacheraar Jules Depraeter. Depraeter is een Gentse ‘zakenman’, een meestermanipulator, een typische con man. Vlotte babbel, Porsche, ‘vrienden’ bij de politie en rechtbank. Hij kent iedereen dus neemt iedereen aan dat de vrijheden die hij neemt geoorloofd zijn.

Depraeter verpatst ondertussen een onzinproduct: Ozopur. Daarmee wil hij onderzoeksrechter Jensens inpalmen want diens zoontje heeft tbc. Waar het om te doen is? Een ton ‘investering’ aftroggelen.

De beloofde Ozopurfabriek is geen velden en wegen te bekennen maar het belet Jensens niet om nog geld te pompen in ‘zijn vriend’. Ondertussen troggelt Depraeter ook geld af van een voormalige operazangeres. Depraeter kan zijn eigen oplichterij nauwelijks meer volgen. Het is wel duidelijk dat Jensens de fall guy van Depraeters misdaden gaat worden. Als Jensens vrouw plotseling sterft, komt alles in een stroomversnelling.

Een typisch Belgische politieke affaire, echt gebeurd. Leent zich goed voor een spannend verhaal. Die Depraeter bedenkt zulke ingewikkelde plannen – dat laat zich wel filmen.

Mijn vriend

Het probleem hier: Peter Faber. Hij zegt soms ‘salut’ en ‘gij’ en ‘nondeju’. Voor de rest is hij zo Hollands als het maar kan. Onderzoeksrechter John Jensens (André van den Heuvel) is ook al zo Hollands als het maar kan. Regisseur Fons Rademakers en scriptschrijver Gerard Soeteman zijn zo Hollands als het maar kan. Voor een Vlaming moet zoiets overkomen als wanneer Stijn Coninx een film zou maken met Jules Decleir als Amsterdammer.

Dit had gewoon een compleet Vlaamse film moeten zijn, met echte Vlamingen in de rol van Depraeter en Jensens. Shots als twee paarden die seks gaan hebben of de orale seksscène aan het begin maken meteen duidelijk dat dit een Nederlandse film is. Meer subtiliteit is niet aan ons besteed.

Een Vlaams politiek schandaal is iets om van te smullen, maar dan moet er wel een goede kok aan het gasfornuis staan, niet een groep Hollandse oplichters die doen alsof hun gerecht door-en-door Vlaams is.

 

11 augustus 2018

 

Alle Camera Obscura