Categorie: L

Light of my Life

Posted on

***
recensie Light of my Life

Op de vlucht voor het onbekende 

door Ries Jacobs

In 1947 publiceerde Albert Camus zijn boek De Pest over een stad waar een dodelijke en hoogst besmettelijke ziekte uitbreekt. Als de autoriteiten de stad hermetisch afsluiten, gaat iedere inwoner hier anders mee om. De een wil ontsnappen, de ander leeft zijn leven alsof het de laatste dag is. Light of my Life heeft hetzelfde thema. Wat doe je als er een pandemie uitbreekt?

Een vader en een zoon zitten in een kleine tent in een bos. Het lijkt op een typisch Amerikaanse campingtrip, father and son quality time in de wildernis, maar schijn bedriegt. Dit is geen weekendje weg, dit is keiharde survival. Het is bovendien geen zoon met wie de naamloze vader (Casey Affleck) zijn tijd doorbrengt, maar een dochter van elf die met haar kortgeknipte haar voor een jongen moet doorgaan.

Light of my Life

Langzaam kleurt Affleck, die ook het scenario schreef en de regie voor zijn rekening neemt, het verhaal verder in. Nadat een besmettelijke ziekte wereldwijd het grootste deel van de vrouwelijke bevolking uitroeit, slaat de vader met zijn dochter Rag (Anna Pniowsky) op de vlucht. Om zijn oogappel (de vertaling van Light of my Life) te beschermen tegen de ziekte en de achtergebleven mannen, overleven de twee in de Noord-Amerikaanse bossen.

Morele keuze
In navolging van broer Ben en Matt Damon (die in 1996 doorbraken met rollen in het door henzelf geschreven Good Will Hunting), schreef Casey Affleck het script van Light of my Life. Eerder schreef hij de scripts voor Gerry (2002) en I’m still here (2010), die hij net als Light of my Life ook regisseerde.

Affleck maakt het zichzelf niet makkelijk. De film speelt in een post-apocalyptische wereld, waarin – anders dan vaak in dit genre – nauwelijks actiescènes te zien zijn. De filmmaker heeft niet altijd het vermogen om met de lange scènes vol conversatie de aandacht van de kijker vast te houden, wat de film bij momenten eentonig maakt.

Wellicht had hij meer gebruik moeten maken van flashbacks., wat een gevarieerdere film en bovendien een diepgaander verhaal had opgeleverd. Nu weet de kijker nauwelijks wat er na de uitbraak gebeurde en waarvoor precies vader en dochter op de vlucht zijn. Het publiek kan daarom, in tegenstelling tot het lezerspubliek van Camus, niet beoordelen of de keuze van Rags vader om zich terug te trekken in de bossen moreel juist is.

Light of my Life

Karakterboog
Ongetwijfeld is het Afflecks bedoeling om weinig informatie te geven teneinde de kijker in het ongewisse te laten, maar het levert een wat eendimensionale film op. Vader en dochter zijn de hele film lang op de vlucht en het wordt nooit helemaal duidelijk waarvoor. Bovendien zou het interessanter zijn geweest om Light of my Life op een net wat later tijdstip in de toekomst af te laten spelen, namelijk op het moment dat dochter Rag volwassen wordt en haar vrouwelijkheid niet meer kan verbergen achter een jongensachtig uiterlijk.

Nu missen de personages, hoewel uitstekend vertolkt, een karakterboog. Dat Affleck kan acteren weten we en het verbaast niet dat hij als regisseur een neus voor jeugdig acteertalent heeft. Hij en Pniowsky vertolken hun personages uitstekend en maken Light of my Life tot een film die echt het kijken waard is, maar wel kijken we twee uur lang naar dezelfde personages die weinig ontwikkeling doormaken. Vader en dochter zijn voortdurend op de vlucht, op weg naar niets.

 

20 oktober 2019

 

ALLE RECENSIES

Last Male on Earth, The

Posted on

***
recensie The Last Male on Earth

Een diersoort kost wat kost behouden 

door Nanda Aris

The Last Male on Earth toont de laatste duizend dagen van Sudan, de enige mannelijke noordelijke witte neushoorn op aarde. Tot aan zijn dood in maart 2018 leefde hij op de Keniaanse savanne en werd daar verzorgd door bevlogen mensen, die hun leven zouden geven om hem te beschermen. 

Het team bestaat niet alleen uit rangers, verzorgers, en pr- en marketingmedewerkers, maar ook uit wetenschappers die met nieuwe technieken proberen de neushoorn te laten voortbestaan. Vele toeristen en journalisten trekken naar Ol Pejeta om de neushoorn te aanschouwen. ‘Vertel zijn verhaal’, zegt James, een van de tourleiders, ‘Wij moeten voor hem spreken, hij kan het niet meer.’ Maar is dit ware bevlogenheid, of een gecreëerde en opgetuigde kermis? 

The Last Male on Earth

Floor van der Meulen (1989) debuteerde met haar film Paradijsbestormers (2014), waarin ze Nederlandse jihadstrijders aan de Syrische grens portretteert. Haar korte film 9 Days – From My Window in Aleppo (2015, in co-regie met Thomas Vroege) toont de eerste negen dagen van de burgeroorlog in Aleppo, gefilmd door het raam van de Syrische fotograaf Issa Touma. Deze film won de European Film Award voor de beste korte film.

Mensheid
The Last Male on Earth start met de voice-over die het verhaal vertelt van God en de keuze die hij geeft aan steen, het dier en de mens. Een eeuwig leven zonder kinderen, of kinderen krijgen maar sterfelijk zijn. Ieder gaat zijns weegs en komt terug om de keuze aan God door te geven. De steen kiest voor een eeuwig leven, het dier voor de sterfelijkheid, maar de mens keert niet terug bij God. Met deze metafoor lijkt Van der Meulen ons duidelijk te willen maken dat de mens zijn weg gaat en denkt dat hij het voor het zeggen heeft.

Alle mensen rondom de neushoorn vertellen waarom Sudan zo belangrijk voor hen is, en wat hij met hen doet. Naarmate de film vordert, en ook de toeristen aan het woord zijn om te vertellen wat het aaien van de neushoorn met hen gedaan heeft, proeven we steeds meer de kritische, sarcastische toon van het verhaal. De rangers die in het veld liggen en oefenen, toegeroepen door hun baas – het heeft iets lachwekkends. De plaatsvervangende schaamte die ons soms ten deel valt, doet lichtelijk denken aan de schaamte die de kijker voelde bij het bekijken van Oeke Hoogendijks Het Nieuwe Rijksmuseum (2014).

The Last Male on Earth

Uitsterven
We volgen ook de wetenschappers, die het sperma van Sudan voor de volgende 3.000 jaar weten te bevriezen, en zo tijd winnen om met een oplossing te komen. Van der Meulen vraagt de wetenschappers waarom we de noordelijke witte neushoorn niet mogen laten uitsterven. En daar weten ze niet direct een antwoord op. Er volgen scènes waaruit we kunnen concluderen dat Van der Meulen ons aan het denken wil zetten over welk belang we aan een dier hangen; het insect dat met een vliegenmepper tijdens een persconferentie over Sudan de volle laag krijgt, het schaap dat geslacht wordt, en de vliegen die tegen het elektrische rooster verbrand worden.

Ondertussen tikken Sudans dagen weg, zich van geen kwaad bewust en niet beseffend dat hij de laatste van zijn soort is. Hij ondergaat de aaitjes van toeristen, wordt ouder met de dag, neemt zijn eten in ontvangst en krijgt naar het einde toe steeds meer wonden op zijn lijf.

Terechte vragen
Het is goed dat Van der Meulen ons aan het denken wil zetten, goed dat ze terechte vragen stelt, maar het roept ook een beetje medelijden op met iedereen die wordt geportretteerd. De film mist soms een beetje snelheid en de boodschap is niet eenduidig. Maar goed is het wel dat we nadenken over waarom we een diersoort kost wat kost willen behouden, in plaats van ons als mensheid boven alles te plaatsen en te denken dat wij een diersoort moeten redden. Hadden we ook niet beter iets eerder in actie kunnen komen? Dan had de onwetende Sudan niet beschermd hoeven worden door de mens die hem naar het randje van de afgrond bracht.

 

16 september 2019

 

ALLE RECENSIES

Loulou

Posted on

****
recensie Loulou

Een onfortuinlijk trio 

door Ries Jacobs

Nelly verlaat haar man André voor Loulou. Ze heeft moeite om haar huwelijk achter haar te laten en met haar nieuwe vlam een toekomst op te bouwen. De drie zitten elkaar een film lang in de weg. 

“Ik neem het leven zoals het komt.” Halverwege de film is Loulou, vertolkt door Gérard Depardieu, voor het eerst openhartig als hij aan de bar staat. Hij heeft geen werk en geen ambities. Zijn leven bestaat voornamelijk uit stappen, kroeggevechten en vrouwen mee naar huis nemen.

Loulou

Nelly, een rol van Isabelle Huppert, valt als een blok voor de blonde adonis. Ze verlaat haar ambitieuze en succesvolle partner André voor klaploper Loulou en verkiest het zorgeloze leven van de kroegtijger annex kruimeldief boven het georganiseerde leven dat ze had met André. Toch blijkt het voor de twee geliefden nauwelijks mogelijk om samen een toekomst op de bouwen zolang Loulou zijn vrijgevochten leven niet wil opgeven.

Benauwende levens
Depardieu is in topvorm. Vanaf het eerste moment weten we wat voor persoon hij is. Het is een prachtig staaltje method acting. Ook Huppert zet een prima rol neer als de onschuldig lijkende, maar gaandeweg de film steeds minder onschuldig wordende Nelly. Overigens is ook de bedrogen en voor een ander ingewisselde André niet het onschuldige slachtoffer. Hij is verbaal en fysiek agressief tegenover Nelly.

Deze door de scenarioschrijvers prima neergezette karakters zijn goud voor goede acteurs. Depardieu, Huppert en Guy Marchand in de rol van André hebben geen moeite om hun personages, die alle drie vastzitten in hun gelimiteerde denkbeelden, vorm te geven. De zakelijke André kan Nelly alleen intellectueel uitdagen. De losbandige Loulou is voor haar fysiek aantrekkelijk, maar kan haar verder niets bieden. En Nelly zoekt naar een combinatie van de twee, de perfecte en natuurlijk niet bestaande partner.

Daardoor zitten de drie klem in hun benauwende leven. Dit lijkt regisseur Maurice Pialat in beeld te brengen door alles in de film benauwend te maken. De camera zit niet per se dicht op de huid van de acteurs, maar alle ruimtes in de film lijken claustrofobisch klein. De mensen zijn bijna constant met teveel in een te kleine ruimte en zitten elkaar daardoor in de weg, zoals de drie hoofdrolspelers elkaar in de weg zitten.

Loulou

No future
In mei 1968 protesteerden Parijse studenten tegen de ‘gevestigde orde’ die hen zou inkapselen in een burgermansbestaan. Ze leefden in de jaren 70 een vrij bestaan. Tegen het einde van het decennium kwamen ze erachter dat leven als een bohemien ook betekende dat je je leven moeilijk vorm kon geven. Hoe geef je je kinderen eten als je geen werk hebt. Niet voor niets was ‘No future’ het adagium van de punkers in die jaren.

Loulou draaide in 1980 in de bioscoop en kun je daarom (in retrospectief) zien als een waterscheiding tussen de vrije jaren 70, gepersonaliseerd door Loulou, en de zakelijke jaren 80 in de vorm van André. Net zo goed kun je de film zien als de zoektocht van een jonge vrouw die niet kan kiezen tussen de rauwe lichamelijkheid van Loulou en de intellectuele uitdaging die André haar biedt. Pialat past maatschappelijke ontwikkelingen en klassenverschillen binnen het raamwerk van een liefdesverhaal. Dit maakt Loulou tot een goede gelaagde film.

Loulou draait nog driemaal in EYE Amsterdam: vrijdag 9 augustus (10.45), zaterdag 17 augustus (15.00) en zondag 25 augustus (19.00).

 

30 juli 2019
 

MEER ISABELLE HUPPERT
 
 

ALLE RECENSIES

Leto

Posted on

****
recensie Leto

Indringend portret toen rock naar Rusland kwam 

door Jochum de Graaf

De titelsong speelt zich af op het strand, zanger Majk Naoemenko van de groep Zoopark, en zijn vrienden proberen een paar nieuwe nummers uit, pielen wat op de gitaar, draaien een jointje, flessen wodka gaan van hand tot hand, het is een beetje hippiesfeer, de meisjes wiegen en dansen rond op de klanken van Leto (Zomer). 

In de songtekst, in Engelse ondertiteling, wordt de tijdgeest verwoord.

Summer!
I’m fried like a croquette.
I’ve got time but no money,
And I don’t give a damn. 

Summer!
Recently I’ve heard somewhere
That a comet will come soon
And we will all die.

Leto

Verandering hangt in de lucht
Het is dansen op de vulkaan, de Sovjet-Unie begin jaren tachtig, de good old stagnation days van het Breznjev-regime, maar de verandering van de perestrojka hangt al in de lucht.

Die middag aan het strand voegen zich Viktor Tsoj, op dat moment nog de onbekende voorman van de legendarische groep Kino, en een vriend bij de groep. Vervolgens ontspint zich het verhaal tussen de beide grootheden van de Leningradse rockscene die elkaar opstuwen in artistieke creativiteit en ook op het persoonlijke vlak met elkaar verweven raken in een driehoeksverhouding met Natalja Naoemenko, op wier memoires de film losjes is gebaseerd.

Terug van het strand krijgt de groep het in de trein aan de stok met een oorlogsveteraan die ze westerse decadentie voor de voeten gooit ‘Hé Amerikaan, wat zie je eruit.’ Conducteurs en bewakers komen erbij, er worden stevige klappen uitgedeeld en de jongeren slaan fors terug. Het is een scherp gemaakte clip in zwart-wit met teksten in stripballoons, fraaie animaties op de tonen van Talking Heads’ Pyscho Killer.

Een van de jongeren met de omineuze naam Sceptic toont een bord in  beeld ‘Dit is niet gebeurd’ en later boven het hoofd van de Koreaanse acteur Teo Yoo, die Viktor Tsoj speelt, ‘Dit is hem niet’.

Spel met realiteit en fantasie
Boris Grebensjtsjikov, die met zijn groep Aquarium een vooraanstaande plaats innam in de Leningradse rockscene in de jaren tachtig, heeft forse kritiek op Leto, vindt dat de film een karikatuur maakt van hun leven, hen afschildert als ‘een soort Moskouse hipsters, die niks kunnen behalve copuleren ten koste van een ander’.

Maar om waarheidsgetrouwheid gaat het niet in Leto, juist het spel met realiteit en fantasie maakt de film zo interessant. Het is de opwinding bij de optredens, waarbij het publiek eerst nog onder streng toezicht in de stoelen moet blijven zitten, een meisje dat wordt opgepakt wegens subversief gedrag omdat ze een levensgroot hart voor de zanger omhoog houdt, het meezingen met de songteksten, het met z’n allen het podium bestormen. De Russische variant op de legendarische concerten van de Stones in het Kurhaus en The Beatles in Blokker. Het onweerstaanbare gevoel dat je ooggetuige bent van de opkomst van de rock-‘n-roll in Rusland en de omwenteling die het teweeg bracht.

Leto

Voor mij riep het de zoete herinnering op aan het zinderende optreden van Zoopark dat ik meemaakte in de statige grote schouwburg van Kiev vlak voor de zomer van ’88, eerst aarzelend meedeinen in de stoelen en uiteindelijk volkomen uit het dak in de gangpaden, op het podium en de belendende ruimten; het bleef nog lang onrustig in de stad.

In bedwang houden
Om in de Leningradse Rockclub op te mogen treden, moesten de artiesten hun teksten voorleggen aan de lokale commissie van de Bond van Sovjetcomponisten. Dat levert droogkomische scènes op met een discussie over de functie van het eindrijm en welke consequenties dat heeft voor inhoud en vorm van de song. De muzikanten moeten elkaar in bedwang houden om niet al te opstandig te reageren, ook in de commissie is er onenigheid, de teksten voldoen natuurlijk niet aan de vereisten voor ondersteuning van het Sovjetcultuur. Uiteindelijk worden ze toegelaten met het argument dat het hier ‘satire’ betreft.

Halverwege de film verschuift het perspectief van de artistieke wisselwerking tussen de gevestigde Majk Naoemenko en coming man Viktor Tsoj naar hun relatieperikelen. Natalja, vrouw en muze van Naoemenko, maakt werk van haar verliefdheid op Tsoj en verleidt hem tot steeds intiemer handelingen in stilzwijgende instemming van man Majk.

Maar het is niet de tamelijk vlakke plot en weinig dramatische ontknoping die Leto tot een aansprekende schildering van de Russische rock in de jaren tachtig maakt. Dat zijn toch de rauwe in zwart-wit gefilmde beelden van het dagelijks leven voor jongeren in de Sovjet Unie en de expressieve clips met Russische versies van Lou Reeds Perfect Day, Iggy Pops The Passenger en Mott The Hooples All The Young Dudes. En vooral ook de discussies welke groepen belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de popmuziek, de exegese van de teksten, hun fan zijn van Bowie, Lou Reed, The Sex Pistols, Blondie, The Clash en niet te vergeten T-Rex.

Leto

Huisarrest
Ik heb het altijd opvallend gevonden die bijzondere aandacht in het Oostblok voor T-Rex, in het westen was hun invloed maar beperkt – mooie jongen Marc Bolan die een cultstatus kreeg door zijn vroege overlijden bij een auto-ongeluk. In de Sovjet-Unie kreeg dat een extra dimensie doordat ook Viktor Tsoj in 1990 een paar maanden na zijn 27e (!) verjaardag bij een auto-ongeluk om het leven kwam. Majk Naoemenko overleed een jaar later door overmatig drankgebruik.

Regisseur Kirill Serebrennikov werd tijdens het maken van de film onder huisarrest gesteld, zogenaamd omdat hij fraude met subsidiegelden zou hebben gepleegd. Algemeen wordt aangenomen dat hij zoals zo vaak in het huidige Rusland van Poetin administratief werd gestraft vanwege zijn deelname aan demonstraties tegen het regime. Juist vorige week werd zijn huisarrest opgeheven. En zo zou een parallel met de jaren van onderdrukking in de Sovjet-Unie gelegd kunnen worden. Maar Leto is eerst en vooral een indringend en innemend portret van de tijd toen rock-‘n-roll naar Rusland kwam.

 

15 april 2019

 

ALLE RECENSIES

Lazarro Felice

Posted on

***
recensie Lazarro Felice

Merkwaardige magische parabel 

door Sjoerd van Wijk

De merkwaardige parabel van Lazzaro Felice komt soms aandoenlijk uit de hoek. Maar blijft wel tot op het bot didactisch zoals dat een parabel betaamt.

Voordat de loonslavernij zijn intrede deed, was er sprake van pachtvormen, waarbij landarbeiders een deel van hun oogst afstaan aan de landbezitter in ruil voor voeding en onderdak. In Lazzaro Felice heeft de tijd op het landgoed Inviolata stilgestaan sinds een modderstroom de stad slecht bereikbaar maakte. De parmantige Markiezin zorgt ervoor dat de inwoners nog steeds bij haar in het krijt staan. En dat deze landarbeiders niet beter weten dan dat zij een handjevol gloeilampen moeten delen en tabak moeten verbouwen. De jongen Lazzaro is echter een ander slag boer. Als de goedheid zelve helpt hij iedereen onvoorwaardelijk. Zodra de oplichterij onvermijdelijk uitkomt, ontspint zich een zoektocht naar Tancredi, de flamboyante zoon van de Markiezin met wie Lazzaro net een vriendschap had gesloten.

Lazarro Felice

Vreemd giswerk
Het blijft een doorgaand giswerk wanneer Lazzaro Felice zich precies afspeelt. Alsof het een nabije toekomst is waar de middenklasse volledig door het kapitaal is verpulverd. Waar rijk en arm overblijven en het feodalisme in nieuwe vormen is teruggekeerd. Door de markante gebruiken van de landarbeiders, inclusief opmerkelijk bijgeloof, dompelt de film direct onder in een vervreemdende wereld. Een tot leven gekomen poppenkast, waar de personages onbehouwen met elkaar omgaan.

Het is extra opmerkelijk door de nuchtere stijl waarmee schrijfster-regisseuse Alice Rohrwacher (Le Meraviglie) te werk gaat. Wel veert ze dikwijls van nonchalance naar slordigheid. Het contrast met de engelachtige Lazzaro kan niet groter, waardoor het gebeuren een magisch tintje krijgt. Zijn wederopstanding in de grote stad doet ondanks de klungelige opbouw bijwijlen betoverend aan.

Wringen versus gunnen
Als vreemdste vogel van allemaal is Lazzaro niet zozeer een personage, maar een op aarde neergedaalde heilige. De non-acteur Adriano Tardiolo combineert het dromerige van Timothée Chalamet (Beautiful Boy) met de nederigheid van Padre Nazario uit Nazarín. Net als in laatstgenoemde film krijgt ook hier de hoofdpersoon het zwaar te verduren in een vervelende wereld. Maar waar Luis Buñuel zijn priester van innemende tragiek voorziet, wringt de uitbuiting van Lazzaro vooral door het tergende contrast tussen hem en zijn omgeving. De voortdurende naastenliefde werkt op de zenuwen, omdat er weinig anders is om houvast aan te hebben bij het personage. Daardoor weet de prille vriendschap met charlatan Tancredi van beide kanten niet te overtuigen.

Lazarro Felice

Ondanks de uitbuitende inborst van zijn compagnons hebben de afgeperste arbeiders wel iets aandoenlijks. Hun overgang van opgelicht op het platteland naar oplichter in de stad is geen aanleiding voor cynisme, maar een koddige overpeinzing over saamhorigheid. Rohrwachers zus Alba (Figlia Mia) vermengt hierbij verdienstelijk onschuld met ondeugd als de lieve bengel Antonia. De gunfactor voor dit rapaille stijgt des te meer als zij namens hen bedelt met hun schamele bezit bij de patisserie. Deze groep misfits zorgt voor een vrolijke noot. Iets wat door Alice Rohrwachers slodderige devotie aan de parabel welhaast letterlijk zo is.

Moraal van het verhaal
Lazzaro Felice zou dan ook geen parabel zijn zonder een moraal van het verhaal. Demonstratief maakt de film daarom het adagium uit Mattheus 5:5 met de grond gelijk. Lazzaro zal als zwakkere nooit de aarde erven. De reden daarvoor heeft de Markiezin in kunstmatige dialoog al uit de doeken gedaan. Alice Rohrwachers stijl voelt op deze wijze aan als een vriendelijke versie van Lars von Trier, mede dankzij een voice-over die een mirakel duidt. Maar waar de meester zelf is getransformeerd tot guitige predikant in The House That Jack Built en adept Brady Corbet met Vox Lux (binnenkort in de bioscoop) hedendaagse nervositeit vat, lijkt Lazzaro Felice in vergelijking minder relevant. De slordig uitgewerkte didactiek doet afbreuk aan het magische potentieel van deze door religie ingegeven vertelling.

 

17 maart 2019

 

ALLE RECENSIES

Lost Highway: mysterieuze filmpuzzel

Posted on

Lost Highway: mysterieuze filmpuzzel

door Bob van der Sterre

Lost Highway… Een van David Lynch’ meest duistere en onlogische films. Een film over depressie, jaloezie en verdwalen in de werkelijkheid. Een mysterieuze filmpuzzel. Deze kijkgids helpt om de stukjes goed neer te kunnen leggen. (Let op: artikel bevat spoilers!)

Naar aanleiding van de expositie over de kunst van David Lynch in het Bonnefantenmuseum te Maastricht bespraken we eerder al The Elephant Man, The Straight Story en Mulholland Drive. De expositie loopt nog tot en met 28 april 2019.

Lost Highway

1. Waar te beginnen?
Als je een essay begint over Lost Highway, loop je al na vijf minuten tegen de vraag aan: wat kun je erover schrijven? De film heeft geen lineaire structuur. Geen uitgewerkte karakters. Geen thema, geen logica. Houvasten zijn er nauwelijks. De Filmkrant noemde Lost Highway in een recensie een ‘anti-verhaal’.

Een interpretatie dan? NRC schreef in november: ‘David Lynch’ films moet je niet willen analyseren.’ Dat is ook wel eigenaardig. Alsof je naar een puzzel kijkt en zegt: ‘Deze puzzel moet je niet in elkaar willen zetten’. Je moet, als je serieus iets wilt doen met Lost Highway, de film uit elkaar halen en weer in elkaar zetten.

Ook al heeft het iets van het uitleggen van een tovertruc, het loont de moeite om het mysterie te ontrafelen. Zo kun je Lost Highway meer waarderen.

2. Hoe de film ontstond
Een dag in 1990 bij huize Lynch. Er wordt aangebeld. Iemand zegt door de intercom: ‘David, Dick Laurent is dood.’ Lynch kijkt uit het raam: niemand te zien.

Het is een gebeurtenis die een filmmaker en kunstenaar niet zomaar kan laten gaan. Was het bedoeld voor zijn buurman, ook David geheten? Die man verhuisde kort erna en Lynch kon het niet meer navragen.

De gebeurtenis bleef hangen en werd uiteindelijk het begin (en einde) van het script van Lost Highway. De film ontstond definitief toen Lynch in een boek van medeschrijver Barry Gifford de woorden lost highway las. Hij had dus al het begin en de titel voordat hij echt begon.

Hij maakte de film in 1997, vijf jaar na zijn laatste film Fire Walk With Me. Die film werd door publiek en critici afgekraakt. ‘It’s not the worst movie ever made; it just seems to be’, zei een verslaggever van The New York Times. Hoe neem je dan wraak als artiest? Door een film te maken die nog veel meer de filmregels aan zijn laars zou lappen.

3. Interpreteer je rot: zoals gebruikelijk
Je drang naar het begrijpen van iets. Daar krijgen je hersenen mee te maken als je Lost Highway kijkt. Het is een mysterieuze puzzel zónder uitleg hoe je die moet maken. Hieronder leggen we die puzzel zonder te beweren dat dit de oplossing is. Deze interpretatie is gebaseerd op de vele interpretaties die de ronde doen, aangevuld met wat common sense.

Het eerste wat we zien is de hoofdpersoon Fred, vermoeid ogend, sigaret in de hand. (Dat is vermoedelijk, beseffen we later, net na het plegen van een moord.)

Er wordt aangebeld. ‘Dick Laurent is dead’. Niemand te zien op straat.

Vanaf hier zien we het verhaal van Fred in drie varianten: schijnwerkelijkheid, werkelijkheid en fantasie.

Lost Highway

Schijnwerkelijkheid
De schijnwerkelijkheid, waar deze film mee begint, is Freds versie van wat er werkelijk is gebeurd. In die versie vrijt hij met zijn vrouw maar het gaat niet van harte. Er is iets loos. Ze tikt een paar keer met haar vingers op zijn rug als een soort gebaar van medelijden. Hij oogt mismoedig, depressief. We leren later dat hij heel erg jaloers is.

De volgende dag ligt er een videoband op de stoep. Daarop zien ze hun huis van de buitenkant. Is er een stalker die hen filmt? Ze halen er agenten bij. Die hebben geen idee.

Ze bezoeken een feestje. Fred ontmoet een ‘mystery man’. Die meldt hem dat hij nu bij hem thuis is. ‘Jij hebt me toegelaten.’ Hij ontmoet daar ook ene Andy, een louche regisseur, vriend van zijn vrouw. ‘Ik heb gehoord dat Dick Laurent dood is?’, zegt de verwarde Fred. Andy kijkt verschrikt.

Na het feest zien we Fred naar een duistere kamer lopen. De volgende dag bekijkt hij de volgende videoband. Daarop ziet hij zichzelf zijn vrouw vermoorden. Klap op zijn gezicht. Arrestatie. Gevangenis. Doodstraf.

Fantasie
De fantasie begint als op een ochtend Fred niet meer in zijn cel zit, maar de onschuldige automonteur Pete Dayton. Die is onschuldig en wordt vrijgelaten.

Pete heeft wat Fred niet had: een leuke vriendin en een prima seksleven. Daar komt Alice in beeld, die sprekend lijkt op Renée, maar met blond haar. Ze krijgen een affaire. Hun seks is perfect. Een nadeel: ze is de partner van de louche Mr. Eddy.

De fantasie krijgt steeds meer barsten en breekt definitief als Alice/Renée na seks in Pete’s oor fluistert: ‘You will never have me’. De mystery man helpt Fred vervolgens een handje met de moord op Mr. Eddy (in werkelijkheid Dick Laurent).

Werkelijkheid
Denken we deze twee versies weg uit de film, blijft de harde realiteit over. Die is nergens echt te zien, wel uit de film te halen. Om kort te gaan zit het zo: Dick Laurent produceert pornofilms, Andy regisseert ze, Renée speelt erin. Fred weet hier niets van als hij met haar trouwt. Hij vermoedt op zeker moment wel dat ze ontrouw is (belt haar op en ze neemt niet op). Als hij de pornofilms ziet waarin ze figureert, weet hij het zeker.

Fred ontdekt dat Renée en Dick Laurent seks hebben in het Lost Highway Motel. Daar vermoordt hij hem. En later vermoordt hij Renée bij hun thuis.

Aan het slot vlucht hij voor de politie. Zijn gezicht smelt – zit hij op de elektrische stoel? Hier komen de drie varianten tezamen. 

4. Hints en superhints
Tien hints onderstrepen deze versie.

Een geweldige hint is als Fred de politie ontvangt naar aanleiding van de mysterieuze videobanden, en hij dan antwoordt op de vraag of hij een camera heeft:

– Ik wil dingen op mijn manier onthouden.

– Wat bedoel je daarmee?

– Hoe ik ze onthoud, niet noodzakelijkerwijs hoe ze plaatsvinden.

Hint 2: de mystery man met de camera staat voor de harde realiteit, die Fred probeert te ontkennen. Hét moment van Lost Highway is als Fred hem tijdens een feest ontmoet. YouTube kan beter uitleggen waarom dit stukje zo geweldig griezelig werkt. Het heeft ook iets te maken met het verrassingseffect van de dialoog.

Fred: Where was it you think we met?

Mystery man: At your house. Don’t you remember?

Fred: No. No, I don’t. Are you sure?

Mystery man: Of course. As a matter of fact, I’m there right now.

Waarom is de mystery man daar ook? Het antwoord geeft de man zelf: Fred heeft hem uitgenodigd. Hij is een slechte entiteit (de duivel?) die langskomt omdat Fred de jaloezie niet meer kan verdragen. Het moment dat hij binnenkomt: als Fred in Renées gezicht het gezicht van de mystery man ziet. Gezien het spel met slechte entiteiten in Twin Peaks is het niet moeilijk voor te stellen dat het hier ook zo werkt.

Superhint no. 3 is als Fred langzaam de kamer inloopt, het duister in. Je ziet twee schaduwen: Fred én de mystery man. Dit is het moment is dat hij de moord gaat plegen. Dit moment zit drie keer in de film. De gecensureerde versie (hij loopt alleen door de donkere gang – is geen dader), het moment vlak voor de moord (de fantasie) en de moord op de videoband (de realiteit).

Hint 4: De moord op televisie. Fred vertelt zichzelf alsmaar dat hij onschuldig is, dat hij maar een buitenstaander was. Hoe kan dat letterlijker dan via een televisie?

Hint 5: Het onmogelijk hoge perspectief van de camera op de videobanden. Dit is het beeld van een hogere orde (dus de mystery man). De videobanden zijn in de werkelijkheid de pornofilms waarin Renée meespeelt, die bij Fred bevestigen wat hij al dacht.

Lost Highway

Hint 6: Fred krijgt slaappillen in de gevangenis. Zijn dokter zegt: Nu kun je slapen. Dat is het begin van de fantasie waarin hij verandert in Pete.

Hint 7: Pete herinnert zich in de fantasie dat er iets vreselijks is voorgevallen. Niemand wil er met hem over praten. Zijn ouders ook niet. Hij kan niet herinneren wat het was. Het waren ook Freds moorden. Pete doet wel zijn best alles uit te vagen wat er is gebeurd. Denk aan de saxofoonsolo van de radio van zijn collega die hij uitzet, of het weigeren van de pornofilm van Mr. Eddy.

Hint 8: De tatoeages in de film zijn muziektekens, die staan voor ‘langer aanhouden van een toon’. Denk dan ook aan Freds solo, die aanhoudt tot zelfs ver nadat het nummer is afgelopen. Zijn vlucht in Pete kun je ook zo zien: het verlengt zijn onschuld.

Hint 9: Renée draagt ook binnen plateauschoenen. Dezelfde die ze in de pornofilm ook aan heeft. Of te wel: de werkelijkheid sijpelt wederom door in zijn schijnwerkelijkheid.

Hint 10: De film begint met wat ook het einde is: dat Fred bij zichzelf aanbelt en zegt dat ‘Dick Laurent dood is’. Zo kun je heel cynisch worden als je hierdoor beseft dat hij in een eeuwigdurende loop zit. Daarin probeert hij zijn misdaden (moord op zijn vrouw en Dick Laurent) steeds weer te ontkennen. Sommige mensen halen er zelfs de achternaam van de monteur bij (Dayton), die zou verwijzen naar de Daytona 500 – een autorace over een concentrische baan die eindeloos doorgaat (wel, 500 mijl).

5. De ontvangst
Kritieken over deze film waren wisselend. Ze lijken in veel gevallen niet goed om te kunnen gaan met een film die zo grandioos ontspoort als Lost Highway. Diverse kijkers vinden de eerste 45 minuten sterk, vooral in stijl en mysterie, maar vinden het Pete-gedeelte te veel film noir-achtig. Het is alsof je een stijlvolle Lynchfilm en een film noir ziet voor de prijs van één.

Een variant is dat recensenten de film een Lynchtrip zonder betekenis noemen. Dat ben ik niet met hen eens. De film legt visueel ijzersterk uit hoe jaloezie en depressie kunnen werken. Freds wandeling naar het duister is subliem gefilmd – ik krijg er elke keer kippenvel van – en kan meten het beste uit Lynch’ oeuvre – nog meer dan de legendarisch scène met de mystery man wat mij betreft. Volgens Lynch zelf gaat Lost Highway ook over seksualiteit en hoe dat ‘een mysterieus gebied’ is.

Sommigen noemen de film een voorbereiding op het meesterwerk Mulholland Drive. En inderdaad, Mulholland Drive is beter te volgen en fraaier in stijl – en de twee films hebben ook veel overeenkomsten. Maar Lost Highway, denk ik, is meer gedurfd en persoonlijk.

En er is kritiek op de bijrollen. De laatste filmrol van komediant Richard Pryor bijvoorbeeld, maar ook van Marilyn Manson en Henry Rollins. Die zouden te veel afleiden van de film.

Zelf denk ik dat Lost Highway op zijn beste momenten een heel hoog niveau haalt. Toch zakt de film ook soms iets te ver terug. Je brein heeft er plezier mee – dat is prettig – maar een intelligente puzzel is wat anders dan een filmisch meesterwerk. Het knapste, voor mij, is hoe David Lynch na het loslaten van alle logica toch komt met een film waarin nog steeds alles lijkt te passen.

Ik kan goed leven met deze reactie: It’s one of the downright spookiest films I’ve ever seen, and it gives me chills just to recall it. (Combustible Celluloid) 

6. Anekdotes rondom de film
De rol van mystery man – volgens sommigen het meest creepy Lynch-karakter ooit – werd gespeeld door Robert Blake. Blake heeft een moeilijke jeugd gehad en had daar zijn hele leven last van. Acteren deed hij al vanaf jonge leeftijd. Hij speelde een van de twee moordenaars in In Cold Blood, de beroemde film op basis van het boek van Truman Capote.

Het is bevreemdend dat de rol van mystery man tot op heden Blakes laatste rol was. Dat heeft ongetwijfeld te maken met een rechtszaak in 2001. Hij werd beschuldigd van de moord op zijn eigen vrouw. Lees er meer over op Wikipedia. Het zoveelste voorbeeld van onnavolgbare toevalligheid bij een Lynch-film.

Lost Highway

Niet geheel toevallig zijn de overeenkomsten met de O.J. Simpson-zaak. In een interview zei Lynch: ‘Hij heeft volgens mij twee moorden gepleegd. Hoe kan de geest zichzelf overtuigen dat er iets anders is gebeurd?’ Ook die zaak ging om jaloezie.

De scène die het minst in het al niet zo logische verhaal past, is de scène waarbij Mr. Eddy een bijdehante automobilist ramt en hem vervolgens al pistol whippend een woedende preek geeft. David Lynch werd zelf – nota bene op Mulholland Drive – gebumperkleefd.

De acteur die Mr. Eddy speelt, Robert Loggia, had al een geschiedenis met Lynch. Hij wilde auditie doen voor Black Velvet (voor de rol van Frank Booth). Die had Lynch al vergeven aan Dennis Hopper maar hij vertelde dat pas aan Loggia na drie uur wachten. Die haalde daarop zijn gram in een enorme woede-uitbarsting. Die uitbarsting bleef Lynch altijd bij en hij vroeg hem de rant nog eens te doen in Lost Highway. Opmerkelijk is ook dat Loggia speelde in de Twin Peaks-dubbelgangersserie van Oliver Stone: Wild Palms.

7. En tot slot
En soms kan een gewone YouTuber je aan het denken zetten. Zoals iemand die in een comment zweert dat het verhaal slaat op David Lynch’ visie op creatief schrijven en hoe moeilijk het proces is. God ja. Ook hier is wat voor te zeggen. Het begon immers allemaal met Lynch zelf. Er werd bij hem aangebeld en gezegd dat Dick Laurent dood was. Dit is ook Lynch’s eigen huis, met zijn onlogische gangen en eigenaardige meubelstukken. De camera heeft het perspectief van God… de regisseur? De auto op de snelweg heeft alleen voorlichten: het verhaal moet vooruit. Het schrijven mislukt keer op keer, eerst met Fred, daarna met Pete. De muze wil hen beiden niet. Foute producers en regisseurs hebben wel succes.

Het zou zomaar kunnen. Lynch’ intuïtie roept dat toeval soms op. Een soort vorm van fantoombriljantheid. Je komt met iets moois waar je helemaal niet verantwoordelijk voor was.

 

6 januari 2019


ALLE ESSAYS

Liebe in den Gängen

Posted on

***
recensie Liebe in den Gängen

Glansrol voor vorkheftruck in pamflettistisch melodrama 

door Paul Rübsaam

Als vakkenvuller in een groothandel voor levensmiddelen moet nieuweling Christian de kraag van zijn dienstjas opslaan en de mouwen zo ver mogelijk naar beneden trekken. De klanten mogen namelijk niet geconfronteerd worden met zijn tot aan zijn nek en polsen reikende tatoeages. 

Ondertussen kijkt hij zijn ogen uit in die lange gangen met torenhoge schappen waar het daglicht geen toegang heeft. Hoe bedien je in godsnaam zo’n vorkheftruck? En wat moet hij denken van zijn collega’s? De ervaren, brommerige Bruno zegt zijn hulp niet nodig te hebben en de blonde Marion van de afdeling zoetwaren probeert hem in de maling te nemen. Of valt het allemaal mee?

Liebe in den Gängen

In Nederland zie je die megaconcerns voor levensmiddelen niet zo veel meer. Denk dus maar aan een vestiging van Lidl met Ikea-afmetingen, neergepoot in een gebied dat voor het overige slechts uit snelwegen, bushaltes en parkeerterreinen bestaat. Daar speelt Liebe in den Gängen (In Duitsland uitgebracht als In den Gängen) van de (Oost-)Duitse regisseur Thomas Stuber zich af.

De bevoorrading en de verwijdering van niet langer houdbare producten in het concern gebeuren overdag, maar ook ’s nachts. Zoveel maakt dat niet uit, want binnen heerst uitsluitend kunstlicht en als de medewerkers het gebouw verlaten, is het buiten vrijwel altijd donker, zoals ook Christian (Franz Rogowski) ondervindt.

Dit schijnbare niemandsland met zijn eindeloos lange gangen waar ettelijke eetbare producten kaarsrecht staan opgesteld, lijkt een bij uitstek troosteloze en depersonaliserende omgeving. De mensen die er werken, moeten welhaast robots zijn, zou je denken. Maar dat blijkt in Liebe in den Gängen juist niet het geval te zijn.

Melksnor
Al gauw ontdekt Christian dat er op zijn nieuwe werkplek de nodige nestwarmte is. Onder de ruwe bolster van Bruno (Peter Kurth) die hem moet inwerken, blijkt een blanke pit schuil te gaan. De oudere, voormalige vrachtwagenchauffeur heeft wel schik in die zwijgzame, nieuwe jongen die hem zo trouwhartig aankijkt en brengt hem met eindeloos, vaderlijk geduld de fijne kneepjes van het besturen van de vorkheftruck bij.

Liebe in den Gängen

Marion (Sandra Hüller), een aantal jaar ouder dan Christian, blijkt ook helemaal niet zo’n pestkop te zijn. Een klein beetje uit de hoogte, maar vooral geamuseerd en met moederlijke warmte slaat ze de nieuwe medewerker gade. Hij op zijn beurt is van haar zo onder de indruk dat hij bij de koffieautomaat niet weet wat hij tegen haar zeggen moet, terwijl zijn cappuccino ondertussen een melksnor op zijn bovenlip achterlaat. Soms begluurt Christian Marion een beetje door een open ruimte in het schap dat hun afdelingen van elkaar scheidt. Dan ziet hij hoe zij de vorkheftruck bestuurt: met de gratie van een amazone op een Arabische volbloedhengst. In de ogen van de verliefde Christian althans.

Ostalgie
Er zijn films waarbij je je tijdens de aftiteling afvraagt wat de regisseur je heeft willen vertellen. Maar ook films waarbij dat juist te snel al duidelijk wordt. Liebe in den Gängen behoort tot die laatste categorie. De boodschap dat menselijke warmte op onverwachte plekken gevonden kan worden, kun je als kijker al na tien minuten in de tas steken, waardoor het vervolg van de film te weinig verrast. Al zijn er de nodige verwikkelingen rond Marion en Bruno, waarbij zelfs het drama niet wordt geschuwd en al blijkt ook Christian zelf geen onbeschreven blad, zoals de omineuze tatoeages op zijn lichaam reeds voorspelden.

Hoogstens verbaast die collegiale warmte in Liebe in den Gängen in het licht van Stubers filmografie. Zo ging het in zijn sinistere Teenage Angst (2008) nota bene om de fatale gevolgen van groepsdruk in een jongensinternaat. Zou Stubers vertrouwen in het sociale leven de afgelopen tien jaar een ferme boost hebben gekregen? Of ligt het aan het verschil tussen de maatschappelijke klassen die hij in zijn films onder de loep neemt? De jongens die elkaar zowat dood treiteren in Teenage Angst zijn rijkeluiszoontjes, toekomstige vertegenwoordigers van het grootkapitaal en misschien daarom juist ettertjes. Terwijl de magazijnmedewerkers die in Liebe in den Gängen warmhartig elkaars zorgen delen, vertegenwoordigers van de arbeidersklasse zijn.

Liebe in den Gängen

Hoe dan ook is de wijze waarop het persoonlijke drama rond de oudere Bruno in Liebe in den Gängen wordt geschetst doortrokken van zogeheten ‘Ostalgie’. Maar dan  zonder de ironie van bijvoorbeeld Good Bye, Lenin! (Wolfgang Becker, 2003). Stuber is in 1981 in Leipzig geboren en heeft als kind van de voormalige DDR dus nog een zweem meegekregen. Hetzelfde geldt voor mede-draaiboekschrijver Clemens Meyer.

Ode
Charmant, geslaagd en gelukkig wél voorzien van de nodige ironie is Liebe in den Gängen een ode aan de vorkheftruck. Als er iemand of beter gezegd iets is waar Stuber ons met andere ogen naar leert kijken, is het wel deze mechanische magazijnhulp. Vaardigheden, moed, geduld, zelfvertrouwen en zelfs liefde komen eraan te pas om Der Gabelstapler effectief te bedienen. Met de juiste touch kun je hem zelfs een bijzonder geluid ontlokken, zo blijkt tenslotte. Als was hij een heus personage met onverwachte noten op zijn zang.             .

 

16 november 2018

 

ALLE RECENSIES

Leave No Trace

Posted on

****

recensie Leave No Trace

Verloren in twee werelden 

door Tim Bouwhuis

De nieuwe film van Debra Granik begint als het fantasiebeeld van de moderne samenleving. Een vader en zijn dochter trekken door de bossen van Portland, de natuur is hun enige getuige. Maar hoe leef je zonder een spoor achter te laten? Het wachten is op een buitenwereld die de idylle doorbreekt.

Met haar vertelling over stad en natuur roept Granik tal van associaties op. Meer dan het prachtig minimalistische Winter’s Bone (2010) is Leave No Trace een film van thema’s, tegenstellingen. De door het leven getekende Will (Ben Foster) geeft zijn dochter (een doorbrekende Thomasin McKenzie) het soort bestaan dat we in recente varianten onder meer kennen uit Captain Fantastic en het veel minder geslaagde The Glass Castle. Die films zochten hun hang naar de natuur in uitgesproken ideeën. Verstedelijking is vervuiling, politieke eenheidsworst, gevangenschap. In dat verband is de dramatische aanpak van Granik een verademing. Ook hier is de stad een vreemd land, maar het hart van de film beweegt zich tussen kleine blikken en veelzeggende gebaren; sommige emoties blijven de volledige speelduur verstopt.

Leave No Trace

Het midden van uitersten
Leave No Trace laat de schaduwzijden van twee verschillende levens zien. Enerzijds krijgen we mee hoe het Will en Tom vergaat als ze noodgedwongen een door de lokale autoriteiten toegewezen huis betrekken op het platteland van Portland. Ze zijn, weerloos als ongewenste migranten, verwijderd uit de omgeving die ze als hun thuis beschouwden. De bossen zijn nog altijd dichtbij, maar uit de ridicule manier waarop de twee ‘gescreend’ worden, blijkt hoe doorgedraafd dominante ideeën over burgerschap zich kunnen manifesteren. En bovenal: hoe slecht Will en Tom passen in het systeem dat daaruit is voortgevloeid. ‘’Niet buiten de lijntjes tekenen’’, zegt een verantwoordelijke digitale rompslomp, ‘’dat herkent de computer niet.’’ In dezelfde bureaucratische nachtmerrie krijgt Will een computergestuurde enquête voorgelegd: 400 vragen maar.

Anderzijds is de film niet alleen een kritiek op een moderne samenleving van regels en patronen. De ambiguïteit van Leave No Trace zit hem erin dat een terugkeer naar de natuur niet altijd de oplossing is. De harmonie waar Will naar streeft is een mythe die in de marge wordt bevraagd. Vaak is de uitgespeelde tragiek ook subtieler verpakt dan de tegenstelling stad-natuur doet vermoeden. Burgerwachten hebben honden nodig om het uitgestrekte Forest Park uit te kammen, en zien het grote niets van de bossen als een bedreiging. Ondertussen is de wereld van die wachten juist de wereld waarin Will en Tom elkaar al snel kwijtraken. Tekenend is de angst die Will overvalt als Tom zonder het te laten weten een tijdje rond blijft hangen op de boerderij van de buren. Het is de overtreffende trap van verlatingsangst, verpakt in verstild sentiment.

Leave No Trace

Film als werkelijkheid
Om zulke spanningen te belichamen moet je het gelaagde sentiment van je personage niet alleen begrijpen, je moet het kunnen léven. De film is een triomf van twee acteurs die precies daarin het beste uit zichzelf naar boven halen. Ben Foster speelt zeker één van de puurste rollen uit zijn carrière. Thomasin McKenzie, op haar beurt, heeft de empathie en het inlevingsvermogen om een groot actrice te worden. De volgende vooraanstaande productie staat intussen al op de rol: in Justin Kurzels The True History of the Kelly Gang verschijnt ze zij aan zij met Nicholas Hoult, Russell Crowe en Travis Fimmel.

Uiteindelijk is Leave No Trace geen vader-dochtereditie van Into the Wild, maar een ontroerende vertelling over de sporen die onze herinneringen kunnen nalaten. Net als in Room (2015) maakt de ouder de wereld tot een kamer die zorgvuldig dichtgemetseld is; het is een kwestie van tijd voor het kind ontdekt dat het toch echt verder moet gaan.

 

5 november 2018

 

ALLE RECENSIES

Loro

Posted on

****

recensie Loro

De lange adem van een oude man

door Alfred Bos

Viezeriken in maatkostuum bevolken de Italiaanse politiek in Loro, Paolo Sorrentino’s bijtend scherpe portret van Silvio Berlusconi. Visuele overdaad gaat hand in hand met uitbundige satire, ook in de ingekorte versie voor de internationale markt.

De herfst werpt de langste schaduwen en dat geldt ook voor politici in hun nadagen. Silvio Berlusconi, voormalig premier van Italië, is inmiddels 82 jaar oud. In 2013 werd hij veroordeeld voor belastingfraude en mag, als onderdeel van de straf, zes jaar lang geen publiek ambt vervullen. Regisseur Paolo Sorrentino (La grande bellezza, Youth) is er niet gerust op dat ‘de kaaiman’ volgend jaar niet opnieuw zijn zoveelste comeback zal maken. Achter de schermen is Berlusconi als voorzitter van de door hem opgerichte populistische partij Forza Italia nog steeds betrokken bij het politieke bedrijf van de tweede economie van de EU.

Loro

Loro is Sorrentino’s genadeloze schets van – zeg maar gerust afrekening met – de Italiaanse politiek in het algemeen en Berlusconi in het bijzonder. Nanni Moretti, de regisseur van Mia Madre, pakte in Il caimano (2006) Berlusconi langs indirecte weg aan door in de film een regisseur op te voeren die een documentaire maakt over het titelpersonage. Sorrentino gaat er frontaal en met gestrekt been in. De disclaimer waarmee de film opent – elke gelijkenis met ware gebeurtenissen is toeval – is een juridisch kogelvest. De kijkers, ook buiten Italië, weten wel beter.

Gecoupeerde versie
De gitzwarte komedie, goed voor een glimlach, geen uitbundig geschater, was het afgelopen voorjaar in de Italiaanse bioscopen te zien in twee delen, tezamen drieënhalf uur lang. In Nederland draait de fors ingekorte versie voor de internationale markt (en om voor een Oscar in aanmerking te komen); die is met tweeënhalf uur nog steeds een stevige zit.

Saai wordt het nimmer, al heeft de ingreep de film niet behapbaarder gemaakt. De balans tussen de voornaamste verhaallijnen is weg, de overgang tussen de tweede en derde akte werkt desoriënterend; sommige nevenintriges zweven in de lucht, terwijl andere personages opeens lijken verdwenen. Er zijn duidelijk stukken verhaal zoek in deze gecoupeerde versie van Loro.

Mannen pooier, vrouwen hoer
De provinciale ondernemer Sergio Morra (Riccardo Scamarcio) beseft dat hij naar Rome moet wanneer hij na een geslaagde deal zijn sloerie van achteren neemt, ze heeft het portret van Silvio op haar onderrug getatoeëerd. Die vroege scène zet de toon: zaken en politiek zijn één, mannen met macht zijn pooiers en vrouwen zijn er voor de seks die nog smeuïger smeert dan geld. Maar hoe komt Morra in contact met de überpooier?

Loro

Door met zijn harem neer te strijken in de luxevilla naast Berlusconi’s privépaleis op Sardinië en daar uitbundige zwembadfeesten te organiseren. Zoveel losbandige lust en halfnaakte verleiding moet wel de aandacht van de kaaiman in ruste trekken, niet? Ja en nee, want Silvio is alleen geïnteresseerd in zichzelf en zijn vermeende genie. Zijn verveelde (tweede) vrouw, Veronica Lario (steractrice Elena Sofia Ricci), moet maar in haar eentje op wandelvakantie in Cambodja naar de Angkor Wat tempels gaan kijken. Weer thuis mediteert ze in lotushouding in een op schaal nagebootste tempel. Cadeautje van Silvio. Zie je wel dat hij om haar geeft.

Namaak-Etna
In Il Divo, Sorrentino’s filmschets van de naoorlogse politiek in Italië, speelt Toni Servillo premier Andreotti. In zijn vijfde hoofdrol voor Sorrentino vertolkt hij Silvio Berlusconi, de man aan wie alles fake is behalve diens eigendunk. In een scène waarin Servillo zowel Berlusconi als bankdirecteur en miljardair Ennio Doris speelt, kan het contrast niet groter zijn.

De nuchtere Doris is naturel; de charmeur Berlusconi nep, zijn zonnebankbruine tronie een masker van een in botox gebeitelde glimlach en spleetoogjes als vensterluiken. De climax van zijn banga banga-feesten is de eruptie van de namaak-Etna, het pronkstuk van de collectie curiosa op zijn immense gazon. Ook zijn belangstelling voor vrouwen is quasi, ze zijn speelgoed en reden waarom zijn vrouw vertrekt. Op de afwijzing van een literatuurstudente – hij doet haar aan haar vader denken, hij heeft de adem van een oude man – reageert hij gelaten.

Visuele flair
Silvio is alleen geïnteresseerd in Silvio, de selfmade miljardair die zich van projectontwikkelaar in Milaan opwerkte tot mediamagnaat en de machtigste man van Italië. Diepst in zijn ziel is hij een verkoper, van dromen. Hij slijt moderne appartementen aan bejaarden in achterstandswijken, zoals de slotakte verbeeldt. Na een verwoestende aardbeving staat er van dat complex alleen nog een gevel met Christusbeeld overeind. Het appartementencomplex liet Berlusconi eind jaren zestig in Milaan bouwen. De aardbeving is van 2009 en het Jezusbeeld komt uit Sorrentino’s verbeelding.

Loro

Loro is niet alleen qua onderwerp en toonzetting onmiskenbaar een Sorrentino-film. Net als in This Must Be the Place en Youth vloeien beeld en soundtrack samen in scènes die als videoclips door het verhaal zijn gevlochten. De beelden van mensen die feesten in een regen van uit de hemel stromende xtc-pillen zijn oogverblindend. En de symboliek van een vuilnisauto die uitwijkt voor een rat en in ultra-slowmotion in het Forum stort, is hallucinant in zijn gratie. Het spreekt dat de muziek op de geluidsband meer dan in orde is, met tot tweemaal toe – en voortreffelijk getimed – Down on the Street van The Stooges.

Loro oogt alsof wijlen Fellini de Italiaanse tegenhanger van The Wolf of Wall Street heeft gedraaid. De visuele flair verguldt de pil die Sorrentino zijn kijkers serveert, een ijskoude blik onder de deken van vulgariteit die Berlusconi na drie regeringsperiodes over Italië heeft uitgespreid, door de regisseur eerder meesterlijk verbeeld in La grande bellezza. De proloog symboliseert de portee van de film: een schaap loopt de villa van Berlusconi binnen waar de tv een spelshow toont, de thermostaat doet de temperatuur naar nul dalen, schaap valt dood neer. Hoedt u voor deze herder.
 

30 oktober 2018

 
MEER RECENSIES

Leaning into the Wind

Posted on

***

recensie Leaning into the Wind

Land Art voor beginners

door Bob van der Sterre

Leaning into the Wind. Het is dit keer niet het spreekwoordelijke dansende plastic tasje in de wind, maar een heuse kunstenaar die in de wind balanceert. De Schot Andy Goldsworthy maakt kunst van natuur en vindt zichzelf er onlosmakelijk onderdeel van. We zien dat in deze interessante, maar ook wat tamme documentaire.

Land Art is een lastig kunstgenre voor snelle kunstconsumenten. Geen fijn genre voor de New Yorkse galeriewereld. Het zou er niet eens in passen, al die bomen en rotsen. Andy Goldsworthy is een van de bekendste vertegenwoordigers van de stroming. Sinds de jaren zeventig maakt hij kunst van wat natuur hem biedt en vaak met behulp van materialen uit de natuur. Stenen, bomen, klei, blaadjes. Bekend zijn bijvoorbeeld zijn bogen.

Klasse apart
Land Art is net zo divers als de gewone kunst. Mensen als Richard Long, Michael Heizer en James Turrell (zie in Den Haag zijn Hemels Gewelf) vullen het weer anders in dan Goldsworthy. Toch is Goldsworthy een klasse apart in het genre. Vandaar deze tweede film over hem. Thomas Riedelsheimer, die deze film regisseerde, maakte in 2001 ook al Rivers and Tides over Goldsworthy. Leaning into the Wind kun je zien als de opvolger. Maar slechts losjes. De film verwijst niet naar zijn voorganger. We observeren hoe de kunstenaar anno nu werkt, hoe hij horizontaal door wilgenstruiken heen kruipt, in een boom klimt, stenen stapelt, nadenkt.

De documentaire leert ons dat Goldsworthy het heerlijke leven leidt van een man die elke dag lekker kan prutsen in en met de natuur. Of het nu Gabon, Schotland of Zuid-Frankrijk is, elk landschap biedt wel wat om mee te spelen. “Ik heb dit niet geleerd op de kunstacademie, maar op de boerderij.”

Wat opvalt is hoe intens en oneindig de relatie tussen de kunstenaar en de wereld om hem heen is. De documentaire fascineert vooral omdat je erbij bent, hoe ideeën komen en gaan in het hoofd van Goldsworthy. Een soort improv-optreden van een speelse geest. Hoe hij een hand van klei onder een waterval schoon spoelt. Met een straal zonlicht en zand een installatie maakt in een hutje. Een boom heen en weer wiegt en de stof sierlijk laat wegwaaien. Klaprozen spugen? Check!

Als het regent op straat gaan liggen
Ook een van Goldsworthy’s pleziertjes: als het regent op de straat gaan liggen en dan een droge plek achterlaten. Hij beseft dat veel van zijn werken vergaan (het merendeel is er zelfs maar eventjes) maar ook dat veel van zijn werken hem zullen overleven, tot misschien wel een verre toekomst. Een voordeel van een kunstenaar die niet op kwetsbaar canvas werkt. Toekomstige archeologen kunnen zich er dan straks hun kop over breken: “Deze stenen in de vorm van een graf moeten wel een religieuze betekenis hebben gehad.”

Leaning into the Wind

Uit de documentaire blijkt hij een nuchtere, vriendelijke vent, die je in het bos voor een enthousiaste hobbyist met teveel vrije tijd zou aanzien. Imponerende gedachtegangen over kunst hoef je niet te verwachten bij hem. Het woord kunst komt volgens mij in de docu niet eens voor.

Stap even opzij
Toch, zo recht-door-zee als zijn kunst is, soms zijn opmerkingen over kunst wel treffend. Zoals wanneer je ‘het’ voelt als kunstenaar: “Sommige momenten zijn helder, daarna is het weer onduidelijk.” Of deze, die ook niet vreemd had geklonken als uitleg van kunst door een zevenjarige: “Stap opzij van de normale manier van kijken naar dingen.”

De documentaire is net als zijn voorganger mooi en rustgevend – een soort vorm van Slow Cinema. Een type prettig wegkijkende documentaire zoals je wel vaker ziet in het kunstgenre. Maar ook tam en ongevaarlijk. Het is en blijft ook een lastig dilemma: staat de kunstenaar die je portretteert voorop, of is de film die je zelf maakt het kunstwerk? Observeren is het meest gepast in deze situatie maar je handen jeuken toch ook om zelf iets vernieuwends en eigenzinnigs te maken? Riedelsheimer komt er niet helemaal uit, maar het zal de fans van Goldsworthy niet tegenhouden om deze film stuk te kijken.
 

8 oktober 2018

 
MEER RECENSIES