De invloed van Billy Wilder op de hedendaagse cinema

De invloed van Billy Wilder op de hedendaagse cinema

Versmelting van cynisme en komedie

door Ries Jacobs

Filmkenners beschouwen zesvoudig Oscarwinnaar Billy Wilder als een van de grootste filmmakers van zijn tijd. Toch is de regisseur en scenarioschrijver bij het hedendaagse filmpubliek minder bekend dan zijn tijdgenoten Alfred Hitchcock en Orson Welles. Onterecht, want door zijn vernieuwende filmtechniek en gedurfde onderwerpkeuze is zijn invloed op de hedendaagse cinema nog steeds zichtbaar. Deze vijf films illustreren dit.

DOUBLE INDEMNITY (1944)
Verzekeringsagent Walter en femme fatale Phyllis smeden een plan om haar echtgenoot te vermoorden en zo de uitkering van de levensverzekering op te strijken. Double Indemnity is een van de gitzwarte Amerikaanse films die in de zomer van 1946, nadat Amerikaanse films enkele oorlogsjaren niet te zien waren, de Europese bioscopen bereikte en achteraf beschouwd kan worden als een van de eerste films noirs. Het contrast van licht en schaduw geeft de film een duister karakter. Dit had het publiek voorheen nog niet gezien. Ook de sfeer van cynisme en vervreemding was voorheen niet in deze mate vertoond en is van grote invloed geweest op hedendaagse filmmakers als Quentin Tarantino en de gebroeders Coen.

Double Indemnity

THE LOST WEEKEND (1945)
Een schrijver die niet zonder de fles kan gaat een weekendje weg met zijn broer en schoonzus. Of verzint hij een smoes om in zijn eentje te kunnen drinken? The Lost Weekend is een van de eerste films waarin (alcohol)verslaving centraal staat. Later zouden er velen volgen, van hilarisch (Fear and Loathing in Las Vegas), tot dramatisch (The Fighter), tot ronduit donker (Requiem for a Dream). Ondanks dat Wilder met The Lost Weekend een voorheen in Hollywood nauwelijks ontgonnen thema behandelde, werd de film goed ontvangen door zowel publiek als critici. Hij won zijn eerste Oscars voor regie en scenario.

SUNSET BOULEVARD (1950)
In de openingsscène drijft het levenloze lichaam van Joe Gillis in een zwembad. In flashbacks ziet de kijker hoe hij aan zijn einde gekomen is. David Lynch verhaalt in interviews regelmatig over zijn liefde voor het werk van Wilder en met name voor deze film. Vooral het latere werk van Lynch, bijvoorbeeld Mulholland Drive (2001), heeft eenzelfde verwarrende sfeer. Sunset Boulevard is tevens een van de eerste films die kritisch staat tegenover Hollywood-sterrendom.

Billy WilderSOME LIKE IT HOT (1959)
Dit is niet de enige film waarin Wilder werkte met icoon Marilyn Monroe, maar hij wordt in brede kring gezien als de beste samenwerking tussen de twee. In deze zwarte komedie zijn twee muzikanten per ongeluk getuige van een afrekening in het misdaadcircuit. Om niet herkend te worden verkleden ze zich als vrouw. Dit levert hilarische filmbeelden op en Wilder is zijn tijd weer vooruit door het thema travestie te behandelen. Wie de opwaaiende jurk van Monroe wil aanschouwen moet overigens een andere film van Wilder zien. Deze beroemde scène komt uit The Seven Year Itch (1957).

THE APARTMENT (1960)
In deze bitterzoete comedy schuwt Wilder de controverse wederom niet. Een knullige medewerker probeert zijn bazen te paaien door zijn appartement aan hen uit lenen voor hun buitenechtelijke escapades. De thematiek komt later bijvoorbeeld terug in Loft (2008) en was toen nog controversiëler dan nu. De critici waren dan ook verdeeld. Esquire deed The Apartment af als “flauw avantgardisme” en The Saturday Review noemde de film “een vies sprookje”. Desondanks won de film vijf Oscars, waaronder beste regie en beste film. Wilder had de grenzen van wat Hollywood mocht vertonen weer een beetje opgerekt.

Vanaf midden jaren zestig hadden de films van Wilder minder succes wat betreft bezoekersaantallen en waardering. Nadat Buddy, Buddy (1981) flopte, lukte het hem niet meer om financiers voor zijn projecten te vinden. Iedere dag ging hij om negen uur in de ochtend naar zijn kantoor, om daar met zijn tweede vaste medeschrijver I.A.L. Diamond aan nieuwe scripts te werken en filmbonzen te enthousiasmeren. Later vertrouwde hij biografe Charlotte Chandler toe: “Ik was gepensioneerd, maar realiseerde me dat nog niet.” Hollywood bliefde Wilder niet meer, terwijl heel Hollywood zijn thematiek en manier van film maken overnam en tot op de dag van vandaag bij hem in het krijt staat.

The Apartment

Antihelden
Wellicht was Wilder als scenarioschrijver nog belangrijker dan als regisseur. Hij was een van de eersten die een antiheld als personage opvoerde. In Double Indemnity is dit Walter Neff, een verzekeringsagent die een slinks plan beraamt en het vervolgens verprutst. Maar ook een man die aanvankelijk geen kwaad in de zin heeft en wordt verleid om het slechte pad op te gaan. We hebben hier duidelijk niet te maken met een flat character, want het personage maakt naarmate de film vordert een ontwikkeling door.

Deze focus op de karakters laat Wilder ook zien in zijn latere werk. Schrijver Don Birnam in The Lost Weekend en verkoper C.C. Baxter in The Apartment zijn ook antihelden bij wie de kijker in hun ziel mag kijken. Natuurlijk weten we niet wat er nu in Hollywood zou gebeuren als Wilder nooit een film had gemaakt, maar het zou zomaar kunnen dat dan de flauwe actiekomedie nog dominanter zou zijn.

Wat Wilder nog had kunnen maken
Jarenlang heeft Wilder gepoogd de regie van Schindler’s List naar zich toe te trekken. Het zou zijn meest persoonlijke project geworden zijn. Hij is in 1906 geboren in het Habsburgse rijk en woonde in Berlijn toen het nationaalsocialisme opkwam. In 1933 nam de joodse Wilder, enkele uren voordat de Gestapo op zijn deur bonsde, de trein naar Parijs. Na de oorlog, toen Wilder al naam had gemaakt in Hollywood, ging hij terug naar Europa om familieleden te zoeken. Zijn hele familie was omgekomen.

Uiteindelijk zou Spielberg de film regisseren, mede omdat Wilder al op leeftijd was. Het resultaat is bekend. Spielbergs meesterwerk uit 1993 werd een enorm succes. Het was de eerste zwartwitfilm in decennia die de Oscar voor beste film en beste regie won (de laatste was The Apartment in 1960). Ook Wilder was lyrisch over de film.

De filmmaker werd vijfennegentig jaar oud. Hoewel hij zijn laatste film maakte toen hij de pensioengerechtigde leeftijd allang gepasseerd was, had hij graag nog enkele films willen maken. Dit zouden wellicht niet meer de kaskrakers zijn geworden die hij voorheen regisseerde, maar ongetwijfeld waren het goede films geweest. In Hollywood regeert nu eenmaal het geld en het werd hem niet meer gegund. Uiteindelijk maakt het niets uit dat je zes Oscars gewonnen hebt.
 

21 juli 2018

 

MEER BILLY WILDER