*****
recensie Heart of a Dog
Egoloos egodocument
door Alfred Bos
De Amerikaanse multimedia-artiest en performancekunstenaar Laurie Anderson maakte een hoogst persoonlijke film over haar overleden terriër, Lolabelle. Als onvergelijkbare verteller serveert ze een caleidoscoop van beelden en indrukken.
Aan verbeelding en een oorspronkelijke blik heeft het Laurie Anderson nooit ontbroken. De Amerikaanse kunstenares, bouwjaar 1947, stond ooit viool te spelen op schaatsen die waren ingevroren in blokken ijs, haalde ook in Nederland de hitparade met experimentele elektronica (O Superman, 1981), ontlokte muziek aan zelfgemaakte instrumenten (tape-viool, wandelstok als MIDI- controller), combineerde performance met film, muziek en nieuwe media, en heeft samengewerkt met zo ongeveer elke grote naam uit het artistieke milieu van New York. Ze is hitartiest en avant-garde kunstenares in een. Onvoorspelbaar, maar nooit saai.
Heart of a Dog is Andersons documentaire over haar overleden hondje, de intelligente en artistiek aangelegde terriër Lolabelle. Maar de film is zoveel meer. Lolabelle is de lens waardoor Anderson reflecteert op haar leven, het leven, en de dood. Van Lolabelle en, indirect – we zien hem aan het slot in een uitje naar het strand van Coney Island – van haar in 2013 overleden echtgenoot, Lou Reed. Die krijgt ook het slotakkoord: over de aftiteling klinkt Reeds liedje Turning Time Around. Wat de boodschap van de film is: zet de tijd naar je hand.
Superieur familiefilmpje
Zoals al haar werk is ook Heart of a Dog, in dit geval binnen het medium film, nauwelijks te categoriseren. Het is non-fictie, dus documentaire, maar dan wel eentje van de poëtische soort. Er worden in hoog tempo gemonteerde dichtregels op het scherm geprojecteerd, filosofen (Kierkegaard, Wittgenstein) geciteerd en in voice-over vertelt Anderson over wat er in haar haar hoofd en ziel rond gaat. Dat klinkt wellicht heel hoogdravend, maar Heart of a Dog heeft de look & feel van een superieur familiefilmpje.
En dat laatste ook letterlijk, want veel beelden komen uit het super 8-archief van de familie Anderson en vertellen over haar jeugd in Glenn Ellyn, een soort Goois dorp maar dan op het platteland van Illinois. Heart of a Dog is echter geen autobiografie noch een filosofisch traktaat. Waar zijn de dagen voor, vraagt Anderson op de geluidsband. Om wakker te worden. Waar zijn de nachten voor? Om door de tijd te vallen, in een andere wereld. Heart of a Dog is die andere wereld.
Spreken is leven
De film is een mozaïek van vorm en medium. Super 8-film naast webcam naast digitale camera. Beeldhouwwerken, fotografie, animatie, videokunst en taal, vooral veel taal. Voor een muzikaal en visueel ingestelde performancekunstenaar is Anderson heel erg talig. Met taal schep je de wereld, meent ze. Met taal geef je leven en Anderson kan het weten, want toen ze in de Himalaya werd overvallen door hoogteziekte en op het punt stond te geest te geven, zei ze tegen haar begeleiders: praat tegen me. Volgens het Tibetaanse Dodenboek is het gehoor dat laatste zintuig dat gaat.
Spreken is leven, maar op haar twaalfde ontdekte ze dat volwassenen vooral onzin uitkramen. Toen ze door een ongelukkige duik in het zwembad haar rug had gebroken, zei de dokter dat ze nooit meer normaal zou kunnen bewegen. Wilskracht en de overtuiging dat de arts uit zijn nek kletste brachten haar op de been. Ondertussen verbaast Anderson zich over de nieuwe wereld die er na 11 september 2001 is opgesproten. Ze loopt met Lolabelle door de Village, de hond heeft geta (Japanse muiltjes) aan. Soldaten op straat, NSA die data slurpt en burgers begluurt.
De dood is het loslaten van liefde. Met Heart of a Dog leven zowel Lolabelle als Lou Reed voort, in ieder geval in de ziel van de kunstenares. Voor dit soort films is de term egodocument bedacht, met de kanttekening dat Anderson als boeddhist haar ego heeft weten uit te bannen. Geëxternaliseerd tot schimmen op het filmdoek, waar het nu, zonder enige opsmuk, weet te roeren. Unieke fantasie, unieke film.
26 april 2016