Son of Saul

****

recensie  Son of Saul

Een nauwgezette en onontkoombare hel

door George Vermij

Regisseur László Nemes laat zich in Son of Saul niet weerhouden door de woorden van Claude Lanzmann (Shoah) die vond dat men de holocaust alleen kon begrijpen door de woorden van overlevenden en niet door historische reconstructies. Son of Saul is een verstikkende tocht door de machinale hel van een vernietigingskamp, ontdaan van momenten van troost of bezinning.

Veel overlevenden van de holocaust die hun ervaringen op papier wilden zetten, beklaagden zich over de onmogelijkheid om de gebeurtenissen correct te beschrijven. Hoe kan je het uitputtende en uitzichtloze bestaan van een gevangene vatten voor iemand die het niet heeft meegemaakt? De uitdagende poging die de Hongaarse regisseur László Nemes nu in Son of Saul onderneemt, steunt op twee pijlers.

Filmisch hanteert hij een stijl waarbij de camera voortdurend op de huid van hoofdpersoon Saul zit en hem opgejaagd door het kamp volgt. Een bekende methode die leunt op de cinema van de Dardennes en perfect geschikt is voor de continue en dreigende spanning in een concentratiekamp. Het vierkante beeldformaat van de film versterkt nog eens die benauwende sfeer.

Recensie Son of Saul

Belangwekkende feiten
De andere pijler is de historische gedetailleerdheid van de film die op geen moment didactisch is, maar overtuigt door de belangwekkende feiten die worden getoond. Het verhaal gaat over een lid van een Sonderkommando: een concentratiekampgevangene die in leven wordt gehouden om mee te werken met de massavernietiging.

Het eerste shot van de film toont een groep joden die in een ruimte worden geleid door Saul en andere leden van zijn ploeg. Nadat de mensen verdwijnen in de gaskamer moet Saul in snel tempo alle bezittingen verzamelen zodat er weer plek is voor de volgende lading. Als hij na een vergassing zijn zoon denkt te herkennen tussen de lijken, probeert hij hem op een gepaste wijze te begraven, wat een onmogelijke taak is in de hel van Auschwitz-Birkenau.

De verdronkenen en de geredden
Er zijn opvallend veel raakvlakken met het redelijke Amerikaanse The Grey Zone ook al vaagt Son of Saul die film van de kaart. In beide films wordt een levende persoon gevonden na een vergassing en behandelt het verhaal zijdelings een mislukte opstand van een Sonderkommando die echt heeft plaatsgevonden in 1944. De gemeenschappelijke factor in de films is Miklós Nyiszli die als arts werkzaam was in Auschwitz-Birkenau en zijn getuigenissen na de oorlog zou optekenen. Die vormden de basis voor The Grey Zone, maar Nyiszli komt ook subtiel in Son of Saul voor als een arts die Saul helpt in het bewaren van het lichaam van zijn zoon.

Nemes moet daarnaast Claude Lanzmanns Shoah hebben gezien. In die documentaire is er een lang interview met een lid van een Sonderkommando die de oorlog heeft overleefd. In dat interview gaat het over het eufemistische taalgebruik van de nazi’s en hun macabere obsessie voor orde, resultaten en cijfers. Lijken werden Stücken genoemd en die woorden komen terug in Nemes’ film.

Opmerkelijk is wel dat de naam van het concentratiekamp onuitgesproken blijft. Dat het Auschwitz-Birkenau is, blijkt uit een scène waarin personages spreken over Kanada. De bijnaam van het deel van het kamp waar alle bezittingen van de vermoorde gevangenen werden bewaard. Ook verwijst een scène naar een iconische clandestiene foto van verbranding van lijken in een veld.

Recensie Son of Saul

Opgejaagde intensiteit
Natuurlijk is Son of Saul geen makkelijke kijkervaring. Door middel van Sauls tocht ontdek je de ringen van een moderne hel werkend als meedogenloze machine en iedereen vermorzelend die niet collaboreert. De Sonderkommando’s zijn de onbeduidende radertjes in de chaos.

Het verhaal speelt zich af op een moment waar de capaciteit van het kamp op knappen staat. In 1944 konden massale deportaties van Hongaarse joden maar met moeite worden verwerkt. In die heksenketel bevindt Saul zich als hij van de crematoria opeens belandt op de velden buiten de omheiningen waar nazi’s improviseren met groepsexecuties, massagraven en vlammenwerpers. Ondanks dat alles draait de machine onverbiddelijk door.

Het is die opgejaagde intensiteit die de film uniek maakt, maar op momenten ook ondragelijk. De feiten zijn natuurlijk al lang bekend, toch is het te hopen dat de kracht van de film zal overkomen bij mensen die nog onwetend zijn. In een tijd waar vluchtelingen door bepaalde mensen worden gezien als ongedierte en waar onderbuikgevoelens ongegeneerd worden geventileerd, is het goed om te beseffen wat onmenselijkheid echt betekent.

 

3 november 2015

 

MEER RECENSIES