Ralph Evers – Gestalttherapeut
Studeerde psychologie en specialiseerde zich in de gestalttherapie. Heeft een eigen praktijk in Utrecht: Praktijk Mercurius. Daarnaast geeft hij allerlei lezingen op het snijvlak van psychologie en filosofie. Hij laat zich hierbij inspireren door film en literatuur. Hij zet zijn passie voor film om in artikelen op Indebioscoop en 8weekly.
Het oriëntatiepunt achter de maan
Op 28 december 1895 zagen 35 toeschouwers in een zaaltje in Parijs een schouwspel dat hen deed verstommen. Op een doek zagen ze hoe een trein onverbiddelijk het publiek inreed! Paniek en rumoer viel het zaaltje ten deel. Een van de toeschouwers was de eigenaar van het theater Robert-Houdin, magiër Georges Méliès. Stom van verbazing aanschouwde hij de geboorte van de film. Al gauw wist hij een magische wereld te creëren en vloog hij naar de maan. Dat was 1895. De wereld is toe aan een nieuwe filmmagiër.
Sinds de eerste filmreis naar de maan is er veel veranderd. Met de Jazz Singer in 1927 verdwijnt de stomme film en gaandeweg komen er meer genres en special effects bij. Waar Méliès begon met een soort kijkdooscinema (al zijn films zijn vanuit een perspectief gefilmd, gebruikmakend van een theaterdecor), zien we tegenwoordig menig actieheld in drie dimensies. Waartoe dient al dit spektakel?
Maan
De film die Méliès onsterfelijk heeft gemaakt is Le voyage dans la lune uit 1902. Met veel bravoure schiet hij een aantal ontdekkingsreizigers en wetenschappers naar de maan, middels een kanon. Dit is mannelijke overtuigingskracht pur sang. Vervolgens landt de kogel in de maan. Elke psychoanalyticus ziet hier een bevruchting in, het mannelijke (het fallische kanon en diens kogel) smelt samen in het vrouwelijke (de maan).
Le voyage dans la lune laat een belangrijke rol van film zien. Inspiratie. Grenzen verleggen. Hoop. Film heeft de potentie om filosofie in beelden te vatten. Zo is reizen naar de maan werkelijk mogelijk (en heeft men werkelijk het idee om de eerste mens met een kanon naar de maan te schieten serieus genomen). Film bleek ook uitermate geschikt om toeschouwers vol te stoppen met leugens en propaganda, waarvan wellicht het kwalijkste voorbeeld Der Ewige Jude (1940) is.
In de handen van magiër Méliès werden er grootse vergezichten gecreëerd met de nieuwe kunstvorm. In korte tijd heeft hij verschillende special effects uitgevonden, die vandaag de dag nog steeds gebruikt worden. En nog steeds verwonderen. De stop-motion techniek is hier het meest sprekende voorbeeld van. Anders dan bij digitale effecten geeft stop-motion werkelijk het gevoel van animeren (van bezieling, animus = ziel), het tot leven wekken van zelfs het levenloze of dode. Wanneer je in staat bent om het niet-levende tot leven te wekken of jezelf, te onthoofden, zoals in Un homme de têtes (1898), zonder dood te gaan, dan moet er een horizon verlegd worden. Het is dan niet verwonderlijk dat je al gauw de nieuwe wereld buiten de reeds verkende planeet gaat ontdekken. De eerste stap op de maan, bleek een voorproefje. Een kleine stap in zijn fantasie, maar een grote stap voor zijn ambitie.
Zon
De maan eenmaal verkend hebbend en de obstakels overwonnen, wat rest er dan nog? De meest voor de hand liggende uitdaging is om naar de zon te reizen. In 1904 ondernam Méliès dit wildste der avonturen, op de hem typische manier. Prachtige decors, fantastische voertuigen en een flamboyante humor waarmee elk los eindje aan elkaar gefantaseerd wordt. Le voyage à travers l’impossible (The Impossible Voyage) was geboren. Een reis langs de diepzee naar de zon, van het ene naar het andere uiterste. De langste speelfilm tot dan toe.
Met The Impossible Voyage heeft Méliès een mythe voor de moderne, geïndustrialiseerde tijd gecreëerd. Een heldenverhaal dat de uiterste grenzen tart om te ontdekken waar men vervolgens uitkomt. Méliès als de nar, die met geheven hoofd, glimlachend en zonder zijn pas te vertragen, vol vertrouwen op de afgrond afloopt. Een universeel thema: vanuit het diepe krabbelt hij weer omhoog, op zoek naar een nieuwe uitdaging. Met zijn eigenaardige humor en zijn meer magische dan technisch correcte machines, weet Méliès de fantasie blijvend te prikkelen, waarmee hij zijn kunstwerken net dat tijdloze karakter geeft, die ondanks haar luchtige toon, ook een melancholisch verlangen naar een nieuwe Belle Epoque uitstralen.
Aarde
Le voyage dans la lune is de eerste sciencefictionfilm. De film laat zich vertellen als een losmakingproces, bevrijd van de enge grenzen van het aardse, de technologische beperkingen. Afzonderlijk van de andere kunsten, heeft de film haar eigen talen en gebruiken ontwikkeld. Dit ging niet zonder conflicten. Technische tekortkomingen, studio’s die commercieel formulewerk willen, producers die zich terugtrekken, belangengroepen die trachten films te boycotten, en zo voorts.
Ondanks dat Méliès moest opboksen tegen de grote maatschappijen bleef hij geloven in wat hij deed. Uiteindelijk viel hij in de afgrond van de realiteit – mede door het illegaal kopiëren van zijn prints in Amerika ging hij rond 1914 failliet – waar hij niet meer wist uit te klimmen. Als een kaars in de nacht doofde zijn leven in 1938 uit. Berooid en bijna anoniem, doch meer dan 500 films achterlatend. Gezien zijn levenswandel kan Méliès met recht de Nikola Tesla van de cinema genoemd worden.
Anno 2013 hebben we verre horizonten ontdekt, hebben we zowel op beeld als in het echt stappen op de maan gezet. Een overigens nogal desolate maan vergeleken met de maan van Méliès. We hebben dinosauriërs tot leven gewekt en weer uitgeroeid. We hebben God en Jezus al enkele malen op het doek hun rentree zien maken…
We hebben nieuwe visionairs nodig
Er zit een aantrekkelijke vrijheid in al deze fantastische verschijningen. En er valt vast een vergelijking met het vooruitgangsgeloof uit de Belle Epoque te maken. Het gaf een nieuw oriëntatiepunt vanuit nieuwe kunst. Ontdekkers (als we als jonge jongens zijn) stoppen pas wanneer ze de grens bereiken. Waar de psychologie verstrikt raakt in stoornissen, de neurologie in reductionisme en de economie in groeimodellen is het soms nodig om je perspectief te verleggen. Iets wat Georges Méliès in al zijn bravoure vanaf het begin al deed.
Toch lijkt het niet meer de tijd te zijn van de onverschrokken vernieuwers. De mondiale crisis heeft de meesten blijkbaar angstig genoeg gemaakt om alles maar bij het oude (vertrouwde) te houden. Elk jaar dezelfde formules in blockbusters, dezelfde lege stiltes en trage blikken in arthouse-films. De huidige crisis toont aan dat we op een kantelpunt zijn gekomen. De weg die we hebben bewandelt is doodgelopen. Op alle vlakken. We hebben weer visionairs nodig. Ook in de cinema. Om ons opnieuw te verbazen en een uitweg te bieden aan een mens die wederom is gaan lijden aan de mores van het normale.
5 oktober 2013