Movies that Matter Festival 2019 deel 3:
Een ongenuanceerd tegengeluid
door Ries Jacobs
Skinheads, links-radicalen, jihadisten en anticommunisten, in iedere samenleving zijn er tegenbewegingen van activisten met vaak extreme opvattingen en soms een voorkeur voor geweld. Wat zijn hun drijfveren? Hoe organiseren ze zich? Een Noorse, een Zweedse en een Russische filmmaker proberen het wezen van deze groeperingen te doorgronden.
Exit – de neerwaartse spiraal
De behoefte om ergens bij te horen en een hang naar actie zijn alle ingrediënten die je nodig hebt om een rechts-extremist te worden. Dit zeggen de voormalige neonazi’s die aan het woord komen in Exit. De documentaire is een solide bouwwerk van interviews en archiefbeelden uit de jaren negentig.
De Noorse filmmaakster Karen Winther onderzoekt haar eigen neonazi-verleden door zichzelf en andere gelijkgezinden onder de loep te leggen. Ze laat ook voormalige extremisten met andere denkbeelden hun verhaal doen. Het is ironisch dat die mensen zich om dezelfde redenen, de behoefte aan een groepsgevoel en actie, aansluiten bij radicaal linkse of jihadistisch bewegingen.
Alle verhalen zijn doordrenkt van spijt en angst. Spijt van hun intolerante houding tegenover anderen, alleen maar vanwege hun geloof, huidskleur of denkbeelden. Angst voor represailles van de extremistische groep die ze hebben achtergelaten. Want wat doe je als je tot het inzicht komt dat je denkbeelden niet stroken met de werkelijkheid, dat die anderen helemaal zo erg niet zijn? Als je deel uitmaakt van een rechts-extremistische groepering, is het moeilijk om eruit te stappen. Dit zijn mensen die geweld niet schuwen. Dreigementen, kogelbrieven, alles doen de neonazi’s om hun privélegertje van gelijkgezinden bijeen te houden.
Maar ook radicaal linkse of jihadistische denkbeelden kun je niet zomaar achter je laten. “Als je de ideologie achter je laat, is het de uitdaging waar je de leegheid door wilt vervangen”, zegt voormalig jihadist David. Bovendien kampen veel voormalige extremisten met een trauma vanwege het leed dat ze anderen hebben aangedaan. Exit toont extremisme als neerwaartse spiraal die vaak eindigt in een orgie van geweld, maar ook iets dat je moeilijk achter je kunt laten.
Exit is nog te zien in Filmhuis Den Haag woensdag 27 maart 17.15 uur en vrijdag 29 maart 12.45 uur.
Stieg Larsson: The Man Who Played With Fire – journalistieke workaholic
Het succes van zijn romans heeft de Zweedse schrijver Stieg Larsson niet meer mogen meemaken. Na zijn dood in 2004 liet hij drie voltooide manuscripten achter, later bekend als de Millennium-trilogie. De boeken Mannen die vrouwen haten, De vrouw die met vuur speelde en Gerechtigheid zijn op het eerste gezicht thrillers. Maar schijn bedriegt, de goed uitgewerkte journalistieke hoofdpersonages en de gedetailleerde beschrijving van het rechts-extremisme maakt zijn boeken tot meer dan een typische whodunit.
In Stieg Larsson: The Man Who Played With Fire laat filmmaker Henrik Georgsson zien waar Larsson de mosterd vandaan haalde. Al in de jaren 70, toen rechts-extremisme in Zweden nog niet meer was dan een minuscule bende skinheads, zag Larsson het gevaar. Hij bracht het neonazisme in Zweden gedetailleerd in kaart en werd een autoriteit op het gebied van rechts-extremisme. Dit alles deed hij in de avonduren, want overdag werkte hij voor het persbureau Tidningarnas Telegrambyrå.
Larsson was een typische onderzoeksjournalist. Hij kon zich ergens in vastbijten en dan tot drie uur in de nacht doorwerken. Met een groep gelijkgezinden wilde hij achterhalen wie de cd’s van White Power Bands uitgaf, in die tijd een belangrijke inkomstenbron voor extreemrechtse bewegingen. Op de hoezen was niets over een platenmaatschappij te vinden, maar aan de onderkant van ieder schijfje vonden ze een code. Het bleek dat iedere cd-oplage een specifiek nummer heeft. Uiteindelijk kwamen de journalisten uit bij een Italiaanse fabrikant met nazisympathieën.
Toen de rechts-extremisten hiervan lucht kregen, leidde dit tot bedreigingen. Hieraan was Larsson gewend, maar ditmaal was het wel heel serieus. Om zijn geest te verzetten ging hij een roman schrijven. Uiteindelijk werden het drie dikke pillen. Het misschien wel meest succesvolle literaire werk van deze eeuw is dus het resultaat van schrijverij ter ontspanning.
Stieg Larsson: The Man Who Played With Fire is nog te zien zaterdag 30 maart 20.00 uur in Theater aan het Spui.
Leto – liefde voor muziek
De nieuwste film van regisseur Kirill Serebrennikov is een schets van de muzikale underground in de nadagen van het Sovjetrijk. Je zou denken dat dit een loodzwaar drama is, vol onderdrukking en infiltratie van geheim agenten. Maar niets van dit alles. Leto is een lichtvoetige weergave van een muzikale zomer van enkele vrienden.
De biopic geeft de beginjaren van zanger Viktor Stoï weer, zijn eerste onzekere stappen in de muzikale scene van Leningrad en de oprichting van zijn band Kino. Voordat de band mag optreden, moeten de teksten worden goedgekeurd en als de band eenmaal op het podium staat, mag het publiek niet dansen. Bands en publiek houden zich braaf aan de codes die de Sovjetmagistraten opleggen.
Maar onderhuids broeit de spanning. De muzikanten kunnen met hun liedjes niet uitdrukken wat ze willen zeggen. In experimentele muzikale intermezzo’s komt de soms gewelddadige fantasie van de muzikanten tot uiting. Dan zie je hoe ze eigenlijk willen leven. Wat dat betreft is er weinig verschil tussen de Sovjet-Unie en het huidige Rusland. De inwoners gaan nu gebukt onder de onderdrukking van een ander regime. De arrestatie van regisseur Serebrennikov illustreert dit. Tijdens de vertoning van Leto in Cannes, waar de film in de race was voor de Gouden Palm, was hij niet op het filmfestival aanwezig omdat hij onder huisarrest stond.
Bovenal is Leto een ode aan de muziek. De zanger van de gevestigde rockband Zoopark helpt Stoï simpelweg omdat hij gek van zijn liedjes is. De mannen willen gewoon muziek maken en passen zich daarom aan de wensen van het Sovjetregime aan. Je kunt de film daarom zien als een weergave van de gefrustreerde en tegelijkertijd berustende Russische ziel, maar ook als een weergave van de Russische Summer of Love.
Leto is nog te zien dinsdag 26 maart 21.00 uur en vrijdag 29 maart 12:30 uur in Filmhuis Den Haag en zaterdag 30 maart 21.30 uur in Theater aan het Spui.
26 maart 2019