Ondertussen, op de redactie:
De bankier als malariamug
BOB:
Gisteren heb ik The Big Short gezien, waar Cor al een recensie over heeft geschreven, over de bankierszwendel die leidde tot de wereldwijde crisis van 2008. Ik vond het net als Cor een geslaagde film. Verrassend eigenzinnig (Anthony Bourdain legt aan de hand van bedorven vis uit hoe subprime-loans werken), inhoudelijk erg sterk en met een sterrencast, Gosling, Bale, Pitt (die trouwens Nick Offerman lijkt na te doen), Carell, enz enz.
Hoewel het zeker niet de eerste film is over die crisis (zie bijvoorbeeld Margin Call in 2011) is het volgens mij wel de eerste speelfilm die de schimmige en frauduleuze handel in subprime-hypotheken tot in de details beschrijft. En dat is knap want de mensen die er toen mee te maken hadden, begrepen er ook vrijwel niets van.
Ook al crashte de wereldeconomie, verloren miljoenen mensen hun banen en woningen, de woede over ‘2008’ lijkt alweer te zijn overgewaaid. Maar het financiële systeem is niet veranderd. Zie voor de economische context bijvoorbeeld deze docu van Adam Curtis en deze docu van PBS, of het boek van Joris Luyendijk.
Wat ik mij dus nu afvraag: kan deze film zijn wat de betere Vietnamfilms waren voor een andere generatie? Een soortgelijke eyeopener? Oorlog en economie zijn natuurlijk twee totaal verschillende dingen, maar er is bijna geen medium zo krachtig om het weerzinwekkende cynisme achter sommige dingen te laten zien.
Meningen?
ALFRED:
The Big Short is een bovengemiddeld goede film, maar hij zal geen revolutie opstoken. Je hoeft geen Lidewij Edelkoort te zijn om dat te kunnen voorspellen.
Het is een romantische droom – niet alleen van kunstenaars – dat een film, of muziek, of welke creatieve uiting dan ook, de wereld zal veranderen. Geld verandert de wereld, zoals The Big Short laat zien. Of preciezer: de zucht naar geld. De menselijke natuur dus.
Dat is geen cynisme, dat is realiteitszin.
Ik begrijp eerlijk gezegd ook niet wat je bedoelt met de opmerking over de Vietnamfilms van eertijds die als eyeopener zouden hebben gewerkt. Dat het mis was in Vietnam wisten we toch al voor Hollywood er zich mee ging bemoeien? En de Amerikanen hadden de oorlog in Zuidoost Azië toch al vier jaar verloren toen Apocalypse Now (met die fantastische Doors op de soundtrack) in de bioscoop verscheen? Die gedachte moet je nader toelichten.
Bovendien, oorlog en economie zijn wel degelijk twee kanten van dezelfde munt. Dat is vandaag de dag de dollar :)
BOB:
Ik verwacht ook zeker geen revolutie, haha, dat is een beetje te veel gevraagd (ik moest trouwens even googelen om te weten wie die Lidewij was, nog nooit van gehoord). Bankiers blijken ook niet van het slag dat zich ergens door laat ontmoedigen ;) Ik heb zelf onlangs nog over L’Argent geschreven, dat al in 1928 de megalomane bankiers aan de kaak stelde.
Wat je zegt over Vietnamfilms is terecht en het woord ‘eyeopener’ is denk ik achteraf niet zo gelukkig gekozen. Ik bedoel dat een speelfilm altijd een sterk (toegankelijk) middel is voor mensen om een idee te krijgen van wat er is gebeurd, zoals bijvoorbeeld All The President’s Men genoemd wordt om een beetje te vatten hoe het eraan toeging tijdens Watergate. De ene film doet dat beter dan de andere film en tot nu hadden we denk ik nog niet zo’n film over de huidige economische crisis. Margin Call is toch van een andere categorie.
Laat ik het anders formuleren: heeft deze film het in zich om net zo iconisch te worden voor de huidige economische crisis als bijvoorbeeld All the President’s Men is voor Watergate? Als mensen in de toekomst willen weten hoe deze bankencrisis heeft kunnen plaatsvinden, zouden ze dan refereren aan deze film? Of is een betere vraag of films het überhaupt nog in zich hebben om zo iconisch te kunnen worden?
ALFRED:
Bankiers zijn niet het product van het ‘winner takes all’ kapitalisme, de neoliberale wereld is het product van bankiers. Nu moet ik oppassen, want voor ik het weet ga ik klinken als Pasolini :) Wat misschien wel een goede remedie is tegen het dogmatische geloof in de vrije markt. (Waarin vrij door bankiers wordt verstaan als vrij van verantwoordelijkheid voor eigen handelen – de term die liberalen in de mond ligt bestorven – want als het fout gaat ruimt de belastingbetaler de brokken op.)
Het is buitengewoon knap dat het team achter The Big Short erin is geslaagd om zulk een abstracte, hoog gespecialiseerde en ondoorgrondelijke materie als het ‘short gaan’ (gokken op negatieve beurskoers, begrijp ik) enigszins inzichtelijk te maken. Dat lukt omdat de film zich concentreert op de mensen, niet de materie: de buitenbeentjes, individualisten en kritische denkers die als eersten de bui zien hangen. Ze worden uiteraard niet geloofd en voor gek versleten, want de mens is een kuddedier; als de alfa-aap in het ravijn springt, springt de groep er snel achteraan. Profeten hebben geen last van groepsdenken.
De film maakt duidelijk dat, voor zover we dat al niet wisten, de financiële wereld, met de banken en de beurzen voorop, niet wordt bevolkt door verantwoordelijke mensen, maar door bluffers en gokkers. De term ‘casino’ is in dit verband op zijn plaats en we hebben sinds de crisis van 2008 het woord casinokapitalisme regelmatig in de krant kunnen lezen. Niets van geleerd natuurlijk, het gokken met andermans geld is populairder dan ooit (het zit ook in Office, de kantoormusical uit Hong Kong).
Dat megalomaan noemen is nog te lief. Het is psychopathisch, klinisch gestoord. Verslaafde gokkers stuur je naar de afkickkliniek, die laat je niet de wereld gijzelen. Je merkt, dit is wat mij betreft allesbehalve een saai discussieonderwerp. Ik ga ervan gloeien. Zo meteen geef ik licht in het donker!
Ik heb indertijd erg van Margin Call genoten en er werden in 2010, 2011 meer films over de crisis en de impact op economie en samenleving gemaakt – Oliver Stone’s Wall Street: Money Never Sleeps en The Company Men (met Chris Cooper, altijd geweldig) schieten me te binnen – maar die zijn inderdaad van een andere orde dan The Big Short. Een Oscar zou op zijn plaats zijn.
Mocht dat gebeuren, dan wordt The Big Short wellicht iconisch. Maar dat zal verder geen enkele consequentie hebben voor het verantwoordelijkheidsgevoel van bankiers. Gokkers zijn blind voor de realiteit. Hun wereld is de onze niet en dat voelen we allemaal. Waarom handelen we er dan niet naar?
RALPH:
Ik was effe pleite en zag The Big Short langskomen als gespreksonderwerp op de redactie. Interessante film vond ik ’t, al was het ook maar omdat er eens voldoende snoeiharde metal te horen is in een mainstream film.
Maar dat was je vraag niet Alfred. Over dat psychopathische, daar kan ik in komen. Psychopathie-deskundige Robert D. Hare, schreef in 2006 het boek ‘Snakes in Suits’ over psychopaten op de werkvloer en zijn duiding dat het huidige parasiterende bedrijfsleven (hetgeen in de Canadese documentaire uit 2003 The Corporation neergezet wordt) baat heeft bij mensen die zonder scrupules een Afrikaans land naar de afgrond kunnen helpen voor wat grondstoffen of ineens duizenden mensen op straat kan zetten (denk ook aan Enron).
Er zal ongetwijfeld psychopathie onder bankiers leven. De vraag is ook: wat zou jij of ik doen in zo’n positie? De mens lijkt het taoïstische deugdelijke van: ‘wie weet wanneer genoeg genoeg is, heeft altijd genoeg’ kwijtgeraakt te zijn.
De gestalttheorie, één van de belangrijke psychotherapeutische stromingen van toen en nu, beschrijft het psychopathische veld als een parasiterend veld. Daarmee slaan zij de spijker op hun kop. De banken veroorzaken de brokken, onze minister-president lacht (ons uit) en wij kunnen krom liggen om een bankje te redden, ondertussen zien we zorg en onderwijs afbrokkelen en krijgen de vluchtelingen de schuld. Tamelijk parasiterend uitgespeeld aldus. En het werkelijke probleem wordt niet aangepakt. Je noemde het al mooi met de alfa-aap en de profeet, Alfred.
Tegelijkertijd bepaalt het kapitalistische denken de condities van onze alledaagse leefomgeving. Ik heb er niet genoeg over gelezen, maar Weber legt ergens uit dat het kapitalisme aan het protestantisme (de grootste stroming in de VS) gekoppeld kan worden. Hoe harder je werkt, hoe dichter bij de troon van God in het hiernamaals. Lees: hoe meer geld je verdient, hoe beter je behandeling in de hemel. Die bankiers gaan dus straks ook nog de hemel in een hel veranderen ;) (zou dat dan de Apocalyps zijn, de hemel op aarde?). In vroeger tijden investeerden de rijken veel geld aan een schilder en diens materiaal voor een mooi bijbels tafereel, waarbij de geldschieter zelf een prominente plek in het schilderij kreeg (en een voorkeursbehandeling in het hiernamaals).
Het menselijke tekort is van alle tijden, jammer echter, dat we met alle kennis van vandaag de dag niet es een andere keuze maken.
PS: Overigens heb ik het bewust kort door de bocht gehouden met te zeggen: De banken veroorzaken de brokken, onze minister-president lacht (ons uit) en wij kunnen krom liggen om een bankje te redden, ondertussen zien we zorg en onderwijs afbrokkelen en krijgen de vluchtelingen de schuld.
Het gaat me om het sentiment (of ressentiment). De situatie is namelijk nogal complex om in een paar zinnen te duiden. Het nadeel is echter dat allen bij banken betrokkenen met het hart op de juiste plaats ook steeds klappen krijgen. Dat is kenmerkend van een parasiterend persoon of veld. Op de een of andere manier manoeuvreren ze zichzelf zodanig dat ze uit de wind blijven.
ALFRED:
Dank voor de psychologische achtergrond, en de opmerking over metal in mainstreamfilms.
En het zegt natuurlijk alles over Homo sapiens (zou dat ‘sapiens’ ironisch bedoeld zijn?) dat we aan de vooravond van de vierde industriële revolutie, met alle kennis en inzichten die er de afgelopen eeuwen zijn opgebouwd en opgedaan, en alle slimme technologie van nu (plus wat in de coulissen staat te trappelen), nog steeds geen antwoord hebben op psychopaten die zich naar de top liegen en bedriegen.
Tegen domheid bestaat geen verweer, maar tegen parasieten toch wel? De bankier als malariamug, denk daar eens over na.
Afijn, ik ga een filmpje doen en morgen horen we wel of Leo ‘ik eet rauwe lever’ DiCaprio dan eindelijk zijn Oscar heeft gewonnen.
1 maart 2016