****
recensie The Double
Identiteitscrisis
door Nanda Aris
Een krachtige, grimmige, surrealistische film over het leven van een saaie kantoorklerk.
In The Double is Simon James (Jesse Eisenberg, The Social Network ) een verlegen en sociaal onhandige houten klaas, die vrijwel onzichtbaar door het leven gaat. Zelf zegt hij daarover: ‘I’m like a Pinocchio. I’m a wooden boy, not a real boy. And it kills me.’ Wanneer zijn nieuwe collega James Simon zijn intrede doet op kantoor, herkent Simon zichzelf direct – in uiterlijk, qua innerlijk zijn beide uitersten van elkaar.
In eerste instantie lijkt James te kunnen helpen bij de verandering die Simon graag ondergaat, maar wanneer hij merkt dat James hem niet helpt, maar overneemt, slaan de stoppen door. Vooral het feit dat hij Hannah, de collega op wie Simon heimelijk verliefd is, zo makkelijk om zijn vinger windt, en James op kantoor er met zijn ideeën vandoor gaat, frustreren Simon erg.
Eisenberg acteert in deze film vele malen sterker dan in The Social Network, het houterige gaat hem bijna natuurlijk af zo lijkt het. Tot het moment dat de gladde en manipulatieve dubbelganger verschijnt, en de kijker beseft dat Eisenberg de rollen beide ijzersterk speelt.
Van alles wat
Regisseur en schrijver Richard Ayoade heeft het script van de film gebaseerd op de roman van de Rus Fjodor Dostojevski. De film is niet in een hokje te stoppen, zowel surrealistisch, als tragikomedie, als liefdesverhaal. Ook de tijdsgeest is niet geheel makkelijk te plaatsen; het appartement van Simon doet Sovjetachtig aan, de kantoorpakken die gedragen worden jaren ’40/’50 van de vorige eeuw, het procesmatige kantoor met cubicles jaren ’60, en de sciencefiction op tv jaren ‘80. Dat alles overgoten met een grauwe, rauwe, donkere setting, waarin we veel schaduwen zien. Er wordt gebruikt gemaakt van low key lighting, wat zorgt voor een unheimisch gevoel.
Moderne tijden
In 1936 gaf Charles Chaplin in de film Modern Times zijn visie op de problematiek van de toenmalige industriële maatschappij. De wereld kampte met problemen als economische crisis, arbeidsonrust, nieuwe technologische ontwikkelingen en werkloosheid. De fabrieken slokten het individu op, en zorgden voor monotonie en anonimiteit. De situatie tegenwoordig lijkt niet veel veranderd, de fabrieken van toen zijn kantoren van nu. De bliepjes en piepjes en de tikkende klokken in The Double en het verstikkende werkende kantoorleven doen denken aan een moderne Modern Times.
Brazil
Er valt een nog betere parallel te trekken met de film Brazil (1985) van Terry Gilliam. Deze film valt ook moeilijk in tijd te plaatsen, maar het verhaal speelde zich ergens in de 20ste eeuw af. De totalitaire staat die getoond wordt, en waartegen een man zich verzet, zou zowel fascistisch, nazistisch, dan wel dictatoriaal kunnen zijn. Brazil vertoont daardoor ook gelijkenissen met het bekende 1984 van George Orwell, verfilmd door Michael Radford.
Brazil echter spitst zich meer toe op het denkbeeldige, en de fantasie. Dit komt tot uiting in het sciencefictionachtige en fantasierijke decor, waarin werkelijkheid en droom door elkaar lopen. Dit geldt ook voor The Double; iedereen raakt verward door de gelijkenissen van Simon James en James Simon. Simon zelf, de mensen om hem heen, en de kijker. Welke identiteit behoort tot wie? Wie is Simon James? ‘I’d like to think I’m unique’, zegt Simon aan het eind. Is dat niet wat we allemaal zouden willen zijn?
22 juni 2014