Ondertussen, op de redactie:
Thematiek High-Rise lijkt op die van Metropolis
RALPH:
Hoi Alfred, Net terug van High-Rise. Een film waar ik hoge verwachtingen van had (wordt eens tijd in dit vooralsnog tegenvallende filmjaar), die helaas wederom niet geheel ingelost zijn.
Een paar puntjes n.a.v. je verder intelligente en knappe recensie van deze film:
– Ik kon me niet ontworstelen aan de thematiek van Fritz Langs Metropolis (de achternaam is hetzelfde als die van de hoofdrolspeler, het immense gebouw, de opstand van de masses, de verdrukking, de chaos), ik vind het Metropolis ten voeten uit. Ik vermoed zelfs dat Ballard geïnspireerd is door die film (of het boek achter Metropolis, indien Metropolis gebaseerd is op een boek, dat weet ik namelijk niet). Ik heb de naam Ballard vaker voorbij zien komen, nog niets van hem gelezen.
– Ik zag onlangs de Noors-Portugese film Aparelho Voador a Baixa Altitude (Low Flying Aircraft), ook naar een boek van Ballard. De film is uit 2002.
– De geweldsorgie deed me denken aan (mede door de seventies-stijl) A Clockwork Orange.
Ik las nog ergens een verwijzing naar Snowpiercer. Vind die iets te ver gezocht, maar snap ‘m wel, gezien de kritiek op ons huidige systeem. Verder inderdaad briljante soundtrack zeg! Wow :)
ALFRED:
Dank voor je vriendelijke woorden, we blijven ons best doen.
Het scenario van Fritz Langs Metropolis is niet gebaseerd op een boek, al is er, gek genoeg, wel een roman die Metropolis heet. Het scenario voor de film is geschreven door Thea von Harbou, de toenmalige echtgenote van Fritz Lang. Ze begon haar creatieve loopbaan als auteur van epische romans rond tragische heldinnen. Toen ze via de verfilming van een van haar boeken betrokken raakte bij de opkomende Duitse filmindustrie, werden de romans bijzaak. Von Harbou werd, aanvankelijk gecoached door Lang, een prominent scenarist die draaiboeken schreef voor onder meer F. W. Murnau en Carl Dreyer.
Haar eerste scenario voor Lang – zonder diens inbreng – was Dr. Mabuse der Spieler. Ze had de gewoonte om haar scripts te bewerken tot roman en dat is ook gebeurd met Metropolis. Er is dus een boek dat Metropolis heet, maar dat is gebaseerd op de film (of eigenlijk, het filmscript). Niet andersom, zoals je veel vaker tegenkomt.
Ironische noot: het huwelijk hield niet stand. Lang ontvluchtte Duitsland, nadat de Nazi’s in 1933 aan de macht waren gekomen. Von Harbou werd een loyale volgeling van het nieuwe regime en regisseerde in 1934 zelfs twee films. Ze is een fascinerende figuur, onderschat ook; een biografie waardig, maar die is er voor zover ik weet nog niet. Metropolis is een exceptionele SF-roman, vorig jaar opnieuw in een Engelse editie uitgekomen. (Persoonlijke opmerking: net als in de ontwikkeling van de elektronische muziek is de rol van vrouwen in sciencefiction onderbelicht.)
Mogelijk heeft Ballard de roman Metropolis gelezen of de film gezien. Het is niet ondenkbaar, hij zag sciencefiction als de enige relevante literatuur die iets over het heden en de samenleving had te melden. De ‘officiële’ literatuur ging in zijn ogen vooral over het verleden: bourgeois geneuzel voor gesloten geesten. Maar al ben ik niet de grootste Ballard-kenner van de planeet, ik weet het een en ander van de man en ik heb hem nooit gehoord over Metropolis, ook niet in zijn interviews, gebundeld in Extreme Metaphors.
Ballard is het lezen waard en met het verstrijken der jaren blijkt meer en meer hoe scherp zijn observaties waren over het Engeland van zijn tijd (zeg, de jaren vijftig tot zijn dood in 2008). High-Rise is een persoonlijke favoriet, maar wellicht niet het beste boek om kennis te maken met Ballard. Zijn laatste, Kingdom Come (2006), is een betere introductie. Het is op en top Ballard: consumentisme als religie. De term ‘ballardian’ is in het Engels een algemeen geaccepteerd adjectief geworden.
Volgens de Collins English Dictionary staat het woord voor ‘resembling or suggestive of the conditions described in Ballard’s novels & stories, esp. dystopian modernity, bleak man-made landscapes & the psychological effects of technological, social or environmental developments’. Snelwegen en torenflats zijn erg ballardian, vervreemding de basisconditie van het individu dat leeft in een media-omgeving. Wie de wereld van vandaag steeds raadselachtiger gaat vinden, moet Ballard lezen en vervolgens door zijn bril naar de wereld kijken. Dat zie je het: we leven in een collectieve psychose, gecreëerd door media.
Helemaal met je eens, Ralph: de geluidsband van Wheatley’s film is kandidaat voor de titel soundtrack van het jaar. Eigenlijk verbaast dat niet, want Ballard was, met Kraftwerk en krautrock in het algemeen, de belangrijkste invloed op de generatie die de Engelse muziek tussen 1978 en 1984 vernieuwden via stijlen die als new wave en post-punk bekend zijn geworden. Denk aan Joy Division, Ultravox, John Foxx, Japan, The Sound, Echo and the Bunnymen, Comsat Angels, The Cure, Simple Minds, New Order. Nee, niet U2.
Deze zou op de soundtrack van High-Rise niet hebben misstaan: Comsat Angels, Home is the Range (de B-kant van hun eerste single Total War, uit 1980, ik hem ‘m op vinyl, hi hi). Het is geheel in de geest van krautrockgroep Can en past onder de partyscène in Charlotte’s flat, waar in de film Cans Outside My Door is te horen: https://www.youtube.com/watch?v=wBvISx83JOs
Dat korte verhaal van Ballard, Low Flying Aircraft, heb ik niet gelezen. Wel weet ik dat hij een klein jaar als piloot heeft gediend bij de Canadese (!) luchtmacht, nadat hij medicijnen was gaan studeren met als doel psychiater te worden. Hij brak zijn studie en vervolgens zijn loopbaan als piloot af om te gaan schrijven. Hij is wel degelijk een psychiater geworden, maar dan als auteur.
Wat betreft de overeenkomsten met A Clockwork Orange: die film van Kubrick (uit 1971) is ook gebaseerd op een Britse SF-roman, het gelijknamige boek van Anthony Burgess uit 1962, en beschrijft een vergelijkbare verveeldheid en vervreemding. Ja ja, de Britten hebben iets met dystopische toekomstromans, Orwell en Huxley zijn niet de enigen. Wat mij betreft heb je gelijk: High-Rise had een film van Kubrick kunnen zijn. Regisseur Ben Wheatley is overigens een verklaard Kubrick-fan.
Wheatley ziet, net als jij, de overeenkomsten tussen High-Rise en Metropolis: in beide films wonen de werkbijen op straatniveau en de elite in het zonlicht. Dat is overigens een omkering van de negentiende-eeuwse ordening. Toen architect Hauptmann stukken van het centrum van Parijs kaalsloeg voor nieuwbouw, plaatste hij de notabelen op straatniveau en de bedienden op zolder. In Downton Abbey leeft het personeel in de kelder, maar daar is geen sprake van hoogbouw.
Hier een interview met Wheatley over Ballard en High-Rise:
http://www.ballardian.com/working-for-the-building-an-interview-with-ben-wheatley
En dan zijn er nog de opmerkelijke overeenkomsten tussen de roman High-Rise en David Cronenbergs film, Shivers, beiden uit 1975 en beide spelend in een luxueuze torenflat. Hier is geen sprake van beïnvloeding, hier spreken geestverwanten zich los van elkaar uit. Diezelfde Cronenberg zou trouwens tekenen voor de eerste Ballard-boekverfilming, Crash uit 1996.
Genoeg gekletst, nu snel weer een boek. Ha, de nieuwe William Gibson ligt klaar!
6 juli 2016