Sombere mannen
door Bob van der Sterre
Hoffman ♦ La Tregua ♦ Vincent, François, Paul et les autres
Mannen met depressies: een lastig onderwerp in cinema. Ze zijn vaak psychopathisch of heldhaftig (kan soms hetzelfde zijn) maar zelden ordinair somber. Hieronder drie films die dat niet uit de weg zijn gegaan.
Hoffman (1970) beschrijft het leven van Hoffman. Hij is erg, erg somber. Zo somber dat hij het niet meer raar vindt om zijn secretaresse te ontvoeren en af te persen om zijn zin te krijgen: een weekend met haar door te brengen.
Ongemakkelijke humor met Peter Sellers
Ze heeft er natuurlijk totaal geen zin in. Dat levert pijnlijke opmerkingen van Hoffman op als: ‘Elke man die lijdt aan grote seksuele frustratie zou gek zijn als hij het meisje van zijn dromen niet helemaal… ten volle gebruikt.’ En: ‘Miss Smith, je bent hier om twee armen, twee benen, een gezicht te zijn, en wat in het midden zit.’
Pittig verhaal, dit script van Hoffman. Afpersing, onvrijwillige seks. De ongemakkelijke humor doet denken aan The Office. Dat komt vooral door de dialogen, geschreven door Ernest Gebler, die geweldig klinken dankzij de acteerkwaliteiten van Peter Sellers.
Soms is het wrange humor op zijn best:
– Miss Smith. Ik wil een brief dicteren.
– Nu?
– Ja nu! Aan Miss Janet Smith. Beste Miss Smith, ga naar bed. Hoogachtend. Mr Benjamin Hoffman.
Depressief als hij is, spaart hij zichzelf ook niet: ‘Vrouwen over de hele wereld raken gestrest van mannen met mijn gezichtsuitdrukking.’
Dat Sellers de rol van Hoffman zo sterk speelt, trekt de film omhoog naar een niveau waar het met een andere acteur niet snel zou zijn gekomen. Maar het kwam daarmee ook iets te dichtbij. Zijn portret deed Sellers aan zichzelf denken. Hij probeerde de rechten van de film van Alvin Rekoff te kopen zodat hij zelf de film opnieuw kon verfilmen. Dat mislukte. Resultaat: Sellers werd zelf depressief.
Hoewel ik zijn reactie wel begrijp, moeten we er eigenlijk gelukkig mee zijn dat het niet lukte. Er zijn maar weinig eerlijke portretten van ongelukkige mannen. Met drank als remedie tegen lastige, serieuze emoties waar ook een komediant ook geen raad mee weet.
Menselijke kletsfilm
La Tregua (1974) pakt de somberheid veel meer onderhuids aan. In deze Argentijnse film (naar een boek van de Uruguayaanse schrijver Mario Benedetti) kijken we naar weduwnaar Martin. Hij heeft moeite met het feit dat zijn leven grotendeels voorbij is.
Zijn leven gaat vooral dóór. Een saaie kantoorbaan en moeizame relatie thuis met zijn drie kinderen (Esteban, Laura, Jaime). Zijn bestaan wordt erdoor vergald. Op het werk door flauwe, roddelende collega’s. En thuis door een generatiekloof van jewelste. Een probleem is dat zijn kinderen nog thuis wonen door de economische crisis. Dat levert stress op. Zeker wanneer Jaime homoseksueel blijkt te zijn.
Martin kan niet naar links, niet naar rechts. Het maakt hem immens somber. Een nieuwe generatie haalt hem bovendien in. Enig lichtpuntje nog is Blanca, op wie hij een oogje heeft.
Een menselijke kletsfilm zonder politieke inhoud, die meer zegt over de Uruguayaanse maatschappij van de jaren zestig dan die van Argentinië van de jaren zeventig. Dat is wel een beetje raar. Alsof je een Franse roman zou verfilmen in Amsterdam maar alles verder intact zou houden (zonder er bijvoorbeeld af en toe een ‘Houd je kanis, klootzak’ in te gooien).
De somberheid ligt er niet dik op – eerder het tegendeel. Dat komt dankzij de sterke hoofdrol van Hector Alterio, die hier zijn Martin een echt mooie sombere uitdrukking meegeeft. De somberheid is onderhuids voelbaar. Sergio Renan gaf als regisseur sowieso veel ruimte aan de acteurs, die allen een theatrale achtergrond hadden.
De Argentijnse censors van het fascistische regime lagen blijkbaar niet echt wakker van dit drama. De film werd in 1975 zelfs ingezonden voor de Oscars.
Maar liefst drie sombere mannen
En in Vincent, François, Paul… et les autres uit 1974 zien we niet één, maar drie mannen worstelen met hun somberheid. Vincent: populaire eigenaar van een fabriekje maar niet zo goed in zijn boekhouding. François: arts die gezwicht is voor het grote geld en wiens vrouw met jan en alleman naar bed gaat. En Paul… (daar is ie weer): schrijver die door een blokkade niet meer schrijft en zijn vrouw heeft genoeg van zijn gezeik.
En dus de anderen… Een stroom aan kennissen en vrienden van Vincent, François en Paul. Het is heel gezellig allemaal. Samen op jacht, samen een brandende hut blussen, samen naar een bokswedstrijd.
Ondertussen, achter de schermen, zoals in het echte leven, trekken de vrouwen aan de touwtjes. Hier Julia, Lucie en Catherine. Dat kan het leven voor een man soms erg complex maken. Zoals in het geval van Vincent. Zijn minnares verlaat hem, hij wil zijn ex weer terug en wil zijn eigen bedrijf ook niet kwijt. Het maakt hem radeloos.
Vincent, François, Paul… et les autres is een film die maar een ding wil zeggen: het volwassen leven is moeilijk. In deze film geen oplossingen, geen levenslessen. Dat maakt de film sterk. We lezen het verdriet alleen in de droopy ogen van Yves Montand die Vincent speelt. Is de film daarmee ook goed? Dat is lastiger te zeggen.
Je hebt er iemand als Claude Sautet voor nodig om dat in wezen simpel drama geloofwaardig en menselijk neer te zetten, zonder dat het al té dramatisch wordt, waar modern drama vaak een handje van heeft. Een kenmerk van deze twintig jaar geleden overleden regisseur, die meer van zulk mooi drama maakte, zoals César et Rosalie en Un Mauvais Fils.
1974: een tijd dat Gérard Depardieu nog in de schaduw speelde van andere grootheden, Yves Montand, Serge Reggiani en Michel Piccoli (onlangs aan ons ontvallen). Zo fit (toen nog) dat Depardieu geloofwaardig voor een amateurbokser door kon gaan. En dit waren tijden dat men zoveel pafte dat ik deze film ervan verdenk zichzelf te financieren met sluikreclame.
Ook lekker seventies is de de bokswedstrijd waarmee de film relaxed nog een minuut of twintig duurt. Misschien was de editor ook even levensmoe en liet ie de filmkraan maar lekker lopen. Waar is het toch allemaal goed voor, alles, immers?
7 september 2020
