Filmhuis van het Verleden | Reis 2: 1959
Godard springt in de tijd

door Axel F. Jomich

Het is september 1959 en regisseur Jean-Luc Godard duwt cameraman Raoul Coutard behoedzaam voort in een rolstoel. Hier in Hôtel de Suède wordt de slotscène van de moderne gangsterfilm À bout de souffle opgenomen.

Patricia en Michel zijn op de vlucht omdat de laatste na een autodiefstal impulsief een motoragent heeft gedood. Patricia zegt dat ze de politie heeft gebeld en dat hij moet vluchten. Met het script in zijn ene en de rugleuning in zijn andere hand draait Godard langzaam rond het verliefde koppel terwijl het ratelen van de Eclair Cameflex van Coutard de dialoog bijna onverstaanbaar maakt.

– Moet ik niet harder spreken? vraagt Jean Seberg.
– Ik wil dat je volledig kalm en cool bent, antwoordt Godard.
– Moet ik niet meer emotie tonen? vervolgt de Amerikaanse actrice, die niet voor het eerst het bloed onder de regisseursnagels vandaan haalt.
– Dat je aan de andere kant van de oceaan Jeanne d’Arc hebt gespeeld, wil nog niet zeggen dat je nu ook met vuur kunt spelen!

Niemand die vragen stelde toen ik hier gewoon kamer 12 van Hôtel de Suède kwam binnenlopen, iedereen dacht kennelijk dat ik bij iemand anders hoorde. Zaak is om zoveel mogelijk buiten het beeld van Godard te blijven. Hij heeft het toch te druk en moppert de godganse tijd.

Het waren dan ook geen gemakkelijke weken voor de filmcrew. Te weinig geld om bijvoorbeeld een dolly te huren en te weinig tijd om ingewikkelde rails aan te leggen. Doorlopend discussie over welke filmrollen je voor de camera moest gebruiken. Bovendien hadden de schrijver van het script, François Truffaut, en technisch adviseur Claude Chabrol zich nauwelijks op de filmset laten zien. Gelukkig was collega Jean-Pierre Melville bereid een klein rolletje te spelen.

De regisseur zegt regelmatig tijdens de opnamen tegen iedereen dat hij radicaal wil breken met de codes van de klassieke Hollywoodstijl en de continuïteitsmontage. Maar hier begrijpt niet iedereen dat een shot niet per se hoeft te worden gevolgd door een tegenshot op ooghoogte zodat het publiek ziet wat het personage ziet. Godard wil ook geen voor de hand liggende emoties.

– Ik voel me toch prettiger als ik harder spreek, zegt Seberg.
– Wat jij wilt, reageert Godard, die weet dat de scène toch nog zal worden gedubd.

Niemand in deze ruimte kan nog bevroeden dat À bout de souffle bij zowel critici als publiek razend populair zal worden en dat de film gaat gelden als boegbeeld van de nouvelle vague en inspiratiebron voor talloze filmmakers. Die eer heeft Godard voornamelijk te danken aan het gebruik van de jump cut: het na elkaar monteren van twee beelden waardoor een kort sprongeffect in de tijd ontstaat.

Die montagetechniek ontdekte Georges Méliès trouwens al tijdens een van zijn eerste filmopnamen. Nadat hij op straat was gestruikeld, zag hij thuis dat door zijn val een stukje beeld miste. Voortaan kon hij goochelen met film. Het publiek kon in 1896 de ogen niet geloven toen Méliès zijn vrouw onder een doek liet verdwijnen en een skelet haar plaats innam.

Jean Seberg zit in een hoekje stoom af te blazen en Jean-Luc Godard vermoedt dat de film veel te lang is geworden.
– Die klootzak van een distributeur accepteert dit nooit. Ik heb geen zin om hele scènes te schrappen.
– Misschien kun je op een speelse manier binnen de scènes knippen. En dan zonder vloeiende overgangstechnieken. Dan wordt de film veel vlotter en avontuurlijker.
Voordat Godard ziet wie die suggestie hem toewerpt, maak ik me uit de voeten.

De handheldcamera volgt gangster Michel als hij buiten tevergeefs een auto wil laten stoppen. Terwijl hij sprintend uit het zicht verdwijnt, betreed ik de linkeroever van de Seine, loop langs de leuke cafeetjes van Quartier Latin en werp een laatste blik op de Notre-Dame. Ik kan bijna niet wachten om binnenkort, 26 jaar eerder, een veel jongere dame te ontmoeten.

 

---

 

Bronnen en tips:
Films: À bout de souffle (1960), Escamotage d’une dame au théâtre Robert Houdin (1896)
Websites: https://theibtaurisblog.com/2013/08/06/a-bout-de-souffle-and-the-making-of-innovation/
https://www.youtube.com/watch?v=BSfEX5104_c
http://www.boat-mag.com/raymond-cauchetiers-new-wave/
https://www.imdb.com/title/tt0053472/trivia?ref_=tt_trv_trv
https://en.wikipedia.org/wiki/Breathless_(1960_film)
http://www.newwavefilm.com/interviews/godard-1962-interview.shtml
https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/490/857/RUG01-001490857_2011_0001_AC.pdf

 

ALLE TIJDREIZEN

Filmhuis van het Verleden | Reis 1: 1895
De trein die niet arriveerde

Axel F. Jomich: roadtrip met een DeLorean

Het is 28 december 1895 en het kleine gezelschap van besnorde heren in jacquets en pantalons, geflankeerd door dames met hoedjes en sieraden, neemt vol verwachting plaats op de houten stoeltjes in Salon Indien, de kelder van Grand Café Capucines in Parijs. Tussen wat grote planten staat voorin een wit schermpje en aan de zijkanten hangen gedrapeerde rode gordijnen.

Charles-Antoine Lumière gelooft direct dat ik een toevallig passerende journalist uit België ben en introduceert me bij zijn zoons Louis en Auguste. Buitenlandse promotie is zeker gewenst nu een historisch moment op het punt van beginnen staat. In tegenstelling tot de andere aanwezigen hoef ik niet te betalen, wat goed uitkomt, want ik heb geen oud Frans geld bij me.

Met zijn pretoogjes neemt Auguste plaats achter een vierkante doos van hout en koper en draait aan een zwengel. Deze cinematograaf, een combinatie van bestaande uitvindingen waarop de broers heel slim als eerste patent hebben aangevraagd, projecteert via een sterke lamp en een lens de eerste beelden op het scherm. Een zucht van opwinding vult het zaaltje.

Het allereerste filmpje duurt nog geen 50 seconden. La Sortie de l’Usine Lumière à Lyon toont hoe tientallen werknemers de fabriek van Lumière in Lyon verlaten. Pa Lumière was daar destijds begonnen met de productie van fotografische platen. Na zijn pensioen namen beide zoons het bedrijf over en gingen in korte tijd miljoenen verdienen.

In het programma van tien korte filmpjes, allen in één shot opgenomen, is vooral aandacht voor arbeid, zoals fonkelend smeedwerk in Les Forgerons. Maar ook familie, zoals in Le Repas waarin Auguste Lumière samen met zijn vrouw Marguerite hun baby Andrée te eten geven. Senior legt uit dat elke filmstrook 35 millimeter breed en 17 meter lang is. ‘Onze cinematograaf is bovendien veel handiger dan die lompe kinetoscoop van die yank Thomas Edison waarmee je maar met één persoon tegelijk een filmpje kunt kijken.’

– Ik heb de trein gemist, zeg ik nadat de filmvoorstelling is afgelopen.
De oude Lumière kijkt op zijn vestzakhorloge.
– Nee, ik bedoelde wat anders…
In bijna elke bron staat dat L’Arrivée d’un train en gare de La Ciotat juist vandaag zou worden vertoond, maar dat klopt dus niet. Je weet wel: de trein die langzaam een station binnenrijdt en sommige toeschouwers de stuipen op het lijf jaagt omdat die denken dat ze worden aangereden.

‘Wonderlijke cinema, maar handige zakenlui. Alsof de Lumières persoonlijk de eerste film hebben gemaakt’, mompelt een beschonken dame op geaffecteerde toon. ‘Zeker vergeten dat die arme Louis le Prince al zeven jaar geleden een kort filmpje van zijn schoonfamilie in Leeds maakte en bij terugkomst in Frankrijk spoorloos verdween. Dat zaakje stinkt als een cancanflamoes in de Moulin Rouge.’

Weer buiten op het trottoir loopt een kalende man met zwarte snor en grijs sikje op me af en steekt zijn hand uit.
– Georges Méliès, zegt hij.
– Aangenaam!
– U bent toch journalist? Welnu, ik heb 10.000 francs geboden, maar die Lumières willen me geen cinematograaf verkopen. Die Auguste huurt momenteel nota bene een kamer in het gebouw waar ik woon. Maar niet getreurd, ik heb connecties met iemand in Londen die ook bezig is met het ontwikkelen van een projector en als het moet maak ik beslist mijn eigen camera.

Georges nodigt me uit bij hem thuis en vertelt dat hij filmvoorstellingen in zijn theater wil geven en de eerste filmstudio van Europa wil bouwen, helemaal van glas, zodat hij optimaal gebruik van het daglicht kan maken. Na een goed diner doen we een “Amélietje” in de kamer van Auguste Lumière: we wisselen wat deurklinken om en kartelen zijn scheermesje.

De volgende ochtend nemen we afscheid.
– Zorg wel dat je de rechten van je films regelt, anders eindig je nog samen met je vrouw anoniem in een kioskje op het station van Montparnasse!
Georges hoort me niet meer.

Op het beschutte veldje achter Galeries Lafayette trek ik het doek van de DeLorean en besluit ik in Parijs te blijven. Ik stel het tijdcircuit in op september 1959 wanneer een filmrevolutie op het punt staat te worden geboren.

 

---

 

Bronnen en tips:
Film: Hugo (2011)
Boek: Film: An International History of the Medium (1993)
Websites: https://wichm.home.xs4all.nl/myth.html
https://www.youtube.com/watch?v=5oRonEW7-lE
https://nl.wikipedia.org/wiki/Georges_M%C3%A9li%C3%A8s
https://www.thefamouspeople.com/profiles/auguste-lumire-6863.php

 

ALLE TIJDREIZEN