Terugblik filmjaar 2021:
Vervreemding van het alledaagse geluk

door Yordan Coban

In een jaar waar de Tweede Kamer debatteert over oversterfte, actieve herinneringen en religieuze uitzonderingsposities kan thematisch genoeg aansluiting gevonden worden bij het filmaanbod.

Dit is ook het jaar waarin de twee beste Nederlandse filmmakers een nieuwe film uitbrachten. Alex van Warmendam en Paul Verhoeven kwamen met een aanklacht tegen de kerk in absurde verhalen geteisterd door virussen. Het is mooi om te zien hoe de wegen van de twee regisseurs elkaar thematisch kruisen op onderwerpen van de actualiteit.

Ik kies dit jaar voor een top 3 waarin beide films niet voorkomen, maar er wel dicht tegenaan zitten, ondanks dat het zeer zeker niet hun beste films zijn. Van beide regisseurs kan wel gezegd worden dat ieder op zijn eigen manier stilistisch een interessante kluchtige afslag maakt.

Ik heb dit jaar aardig wat films kunnen zien in de bioscoop, maar moet met spijt erkennen dat er weinig uitschieters naar boven zijn.

Walkabout
Voordat ik aanvang met mijn top 3 van de films die in 2021 voor het eerst in de Nederlandse bioscoop draaiden, wil ik het kort hebben over de beste film die ik dit jaar gezien heb. Een klassieker waarvan relevantie zich jammer genoeg opnieuw heeft gemanifesteerd. Ik heb het over de film Walkabout (1971) van de Britse regisseur Nicolas Roeg. Vlak voor de jaarwisseling is de hoofdrolspeler, een van de grootste Australische acteurs, overleden. Het is in de Aboriginal-cultuur ongebruikelijk om over de namen van overledenen te spreken. Dus dat zal ik hier ook niet doen aangezien de desbetreffende persoon van deze afkomst was.

Niet geheel bij toeval ben ik de acteur dit jaar ook tegengekomen in The Last Wave (1977) en Charlie’s Country (2013). Ik heb altijd de neiging om een bepaalde tak van film (zo doe ik het ook met muziek) volledig in te duiken en op deze manier mijn filmdieet voor geruime tijd te specificeren. Zo waren nu de Australische films over de Aboriginal-cultuur aan de beurt.

In Walkabout wordt de moderne mens kernachtig geportretteerd als een van de natuur ontworteld wezen. Het einde van de film laat ons achter met een herinnering die niet van ons is, naar een simpeler leven, zonder zijn neutrale meedogenloosheid te bagatelliseren. Om te functioneren in onze samenleving wordt tegenwoordig veel van de gemiddelde mens gevraagd. Men moet over van alles verstand hebben. De film, en het leven van de overleden hoofdspeler, staan voor mij symbool voor een vervreemding aan deze eenvoudigere voorstellingen van het alledaagse geluk.

Dan nu terug naar de tegenwoordigheid met mijn top 3 beste films van een jaar waarvan de gordijnen vroegtijdig gesloten zijn.

3 – The French Dispatch
In principe is dit een van Wes Andersons minste films, wat een goede typering geeft voor het niveau van het filmjaar. Het is echter geenszins een slechte film. Sterker nog, The French Dispatch zit vol indrukwekkende verteltechnieken en fraaie verbeeldingen. Het probleem van de film zit hem juist in het feit dat Wes Anderson te hoog inzet. Hij presenteert de vele technische verfijndheden in een te hoog tempo, wat zich doet voorkomen als gehaaste bewijsdrang. Alle kleurrijke stijlvormen in zijn eerdere films zijn terug te vinden in The French Dispatch, aangevuld met de aangename kring van gebruikelijke acteurs. De film staat toch op nummer drie, en dat is vanwege de ontegenzeggelijke elegante en distinctieve regie, die niet dezelfde feilloosheid had als in The Grand Budapest Hotel (2014).

2 – Petite Maman
Naast mijn Australische uitstap heb ik dit jaar ook het gehele oeuvre van Céline Sciamma gezien. Een oeuvre dat nog slechts bestaat uit vijf films, maar hopelijk nog lang zal gelden. De Franse regisseuse is een filmmaker die in zekere zin bijzonder kenmerkend is voor deze tijd. Haar films betreffen vaak sociaal betrokken onderwerpen over feminisme, genderidentiteit en sociaaleconomische spanningen, verpakt in realistische films, die toch vaak voorzien zijn van een wonderlijke verbeelding. Ze lijkt in die zin op haar contemporaine collega Alice Rohrwacher. In Petite Maman lijkt Sciamma voor het eerst een expliciete brug te leggen naar een fictieve dimensie in haar verhaal. De film is een kort aandoenlijk parabel over de toenadering van moeder en dochter. De film is voorzien van een aangename ingetogenheid en heeft een universele verbinding.

1 – The Father
Laten we maar stellen dat 2021 een jaar is om snel te vergeten. The Father is een pijnlijke inkijk in het fragmenterende bewustzijn van een dementerende man (indrukwekkend gespeeld door Antony Hopkins). Een jaar waarin we overspoeld worden met ingewikkelde alarmeringen die onze aandacht opeisen, die ons alledaagse leven alsmaar ingewikkelder maken, lijkt er geen plek te zijn voor mensen die daar niet in mee kunnen. Men verdwijnt zo makkelijk geruisloos in de vergetelheid. Maar los daarvan is het vooral ook pijnlijk om te zien hoe iemand grip kan verliezen over diens eigen mentale gesteldheid. The Father is de enige film dit jaar die mij tot tranen bracht. Niet dat dat nu de beste graadmeter is voor een film, maar het onderstreept wel een onweerlegbare emotionele lading. Na het zien van The Father is het wel erg moeilijk om de zorgplicht die de samenleving draagt voor dementerende ouderen (maar eigenlijk alle onzelfstandige zorgdragenden) nog te ontkennen. Bijzondere films als deze confronteren de kijker met wat anderen soms moeten verdragen. Een van de piekprestaties die een film kan bereiken. The Father is een krachtige herinnering hieraan.

 

26 december 2021

 

Terugblik filmjaar 2021: Een lach en een traan
Terugblik filmjaar 2021: Altijd maar weer de oorlog
Terugblik filmjaar 2021: Verwarrende tijden voor filmfans
Terugblik filmjaar 2021: Pole position voor streamingdiensten