Pieter Offermans – Historicus
Pieter Offermans studeerde Politieke Geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarna werkte hij op verschillende manieren met verhalen: als redacteur, bibliotheekadviseur en verhalencoach. Ook schrijft hij freelance voor tijdschriften en blogs. Op StoriesGuy deelt hij zijn passie voor verhalen en nieuwe media.
Hoe een film nazi-Duitsland moest redden
Maar weinig films kennen zo’n krankzinnige geschiedenis als Kolberg (1945). De laatste nazi-propagandafilm, over een stadje dat stand houdt tegen een vijandelijk leger, moest het Duitse volk inspireren tot opoffering en heldenmoed. Kosten noch moeite werden gespaard om er een echte blockbuster van te maken. Zelfs toen heel Europa al in puin lag.
Begin 1943 staan Hitlers legers er beroerd voor. In het oosten is de opmars vastgelopen in de sneeuw. Bij Stalingrad zijn honderdduizenden mannen gedood of gevangen genomen. Ook uit het zuiden komt verontrustend nieuws. Het zal niet lang meer duren voordat de Duitse troepen van het Afrikaanse continent worden verdreven. Voor het eerst sinds het uitbreken van de oorlog bevindt Duitsland zich in het defensief.
Propagandaminister Joseph Goebbels begrijpt dat het tij is gekeerd. In zijn beroemde toespraak van februari 1943 vraagt hij het volk om zich als één man achter de nationale zaak te scharen. ‘Wilt u de totale oorlog?’, houdt hij zijn publiek voor. Nog één laatste, reusachtige inspanning waarmee Duitsland de eindoverwinning zal behalen.
Blockbuster voor de eindoverwinning
Om het volk tot die opoffering te inspireren, besluit Goebbels in juni 1943 dat er een legendarische kleurenfilm moet worden gemaakt. Hij kiest voor een historisch epos over de belegering van Kolberg in 1807. Toen verzette de bevolking van dit stadje in Pruisen zich met succes tegen de legers van Napoleon. Goebbels vindt dat die gebeurtenis aantoont hoe een volk met vereende krachten de vijand kan verslaan. De propagandaminister – een fervent filmliefhebber – hoopt bovendien dat Kolberg de geschiedenis zal ingaan als de Duitse tegenhanger van Gone with the Wind (1939).
Filmmaker Veit Harlan neemt de regie en productie op zich. Goebbels belooft hem alle geld en steun. Die krijgt hij ook. Nabij het historische stadje Kolberg verrijst een reusachtige filmset. Harlan bestelt tienduizend historische uniformen, musketten en losse flodders. Fabrieken die normaal produceren voor de troepen aan het front draaien overuren. Er worden honderd treinladingen zout afgeleverd om scènes met ‘sneeuw’ te kunnen schieten. Zesduizend paarden galopperen over de set. Voor één scène wordt de keizerskroon van Karel de Grote uit de schatkamer in Wenen gehaald.
Figuranten krijgt Harlan ook. Terwijl de Sovjets de rijksgrenzen naderen en Rome, Parijs en Antwerpen door de Geallieerden worden bevrijd, worden duizenden soldaten van het front gehaald om de historische slag bij Kolberg na te spelen. Naar eigen zeggen heeft Harlan de beschikking over 187.000 troepen – veel meer dan er bij de daadwerkelijke slag in 1807 hebben gevochten. De regisseur verzoekt ook om vierduizend matrozen, maar de Kriegsmarine weigert die te leveren. De mannen zijn te hard nodig in de strijd op zee. Pas na persoonlijk ingrijpen van Goebbels krijgt Harlan alsnog de gevraagde zeelieden.
Niets is te gek om van Kolberg een blockbuster te maken. Harlan zegt daarover na de oorlog: ‘Hitler en Goebbels hadden het idee opgevat dat deze film hen meer zou opleveren dan een overwinning in Rusland.’ De propagandaminister bemoeit zich dan ook tot in detail met de productie van de film. Beelden die de oorlog van zijn rauwe kant tonen, laat hij schrappen. Die zouden het Duitse volk alleen maar verontrusten.
Geen box-office hit
Als Kolberg eind 1944 voltooid is, heeft de productie meer dan acht miljoen Reichsmark gekost. Een gigantisch bedrag voor die tijd; de film is nog steeds een van de duurste ooit. De première volgt op 30 januari 1945, precies twaalf jaar nadat de nazi’s aan de macht zijn gekomen. Kolberg opent gelijktijdig in Berlijn en de Franse kustplaats La Rochelle. De Duitse hoofdstad ligt dan al grotendeels in puin dankzij de onophoudelijke luchtbombardementen. La Rochelle vormt een Duitse enclave in Geallieerd gebied. Net als destijds in Kolberg houdt hier een eenheid stand tegen een vijandelijke overmacht. De filmrol moet daarom per parachute worden afgeleverd. In de maanden die volgen wordt het epos slechts spaarzaam vertoond. De meeste bioscopen in het Rijk zijn namelijk al verwoest.
Amper een maand na de première valt het plaatsje Kolberg in handen van de Sovjets. Goebbels houdt dit voorval om propagandistische redenen uit de pers. In mei 1945 geven de laatste Duitse troepen zich over. Hitler en Goebbels hebben dan al zelfmoord gepleegd. Het Derde Rijk bestaat niet meer. Ondanks het fortuin en alle inspanningen die Kolberg heeft gekost, heeft de film zijn doel gemist.
De volledige film is hier te bekijken.
2 april 2013