Scholen om van weg te rennen
door Bob van der Sterre
La Residencia ♦ We’ll Live Till Monday ♦ Unman, Wittering and Zigo
Inspirerende schoolfilms genoeg. Eigenzinnige docenten die het opnemen tegen stroperige overheidsinstanties. Type Monsieur Lazhar. Welke scholen in films zijn juist zo erg dat je ervan wilt wegrennen? Drie minder bekende films die dat verhaal vertellen.
La Residencia (1970, ook wel The House That Screamed) is een depressief makende school. Een ‘finishing school’, dus waar meisjes deugdzaam worden. Teresa mag ook naar deze school. De bazin is mevrouw Fourneau.
Lijkt wel een studentenvereniging
De dames leren vooral om elkaar te terroriseren. De favorietjes (zoals Irene) mogen een andere, stoute studente afranselen met een zweep. ‘Je weet toch dat ik dit niet kan tolereren?’, legt de hoofdleraar uit, een dame die haar zoon iets te goed probeert te beschermen tegen de hormonen van de meisjes. De vraag is of ze zelf niet ook een beetje beschermd moet worden. En de meisjes zelf? Er is namelijk ook een mysterieuze moordenaar aan de gang.
De praktijken hier doen denken aan de misstanden in studentenverenigingen. Zo krijgt Teresa te horen dat ze met ‘Henry’, de houtboer, contact kan krijgen. ‘Het enige wat je moet doen is mij gehoorzamen.’ En als ze horen dat haar moeder zingt in een nachtclub is uiteraard de hoon enorm. Geen wonder dat Teresa wil ontsnappen. Hoe gaat ze dat doen?
De Uruguayaanse regisseur Narciso Ibáñez Serrador is de man achter deze film. Misschien kent de vaste Camera Obscura-lezer hem nog van de aflevering over ‘horrorkinderen’ met Who can Kill a Child? Bijzonder wat hij neerzette met een redelijk banale scripts – dankzij goed geregisseerd acteerwerk en boeiende cinematografie.
Paar hoogtepunten: de verfilmingen van de moord in slow motion; de seksscène en de reacties van alle naar hetzelfde verlangende dames (close-ups van pruillippen).
Worstelen met domme leerlingen
In We’ll Live Till Monday (Dozhivyom do ponedelnika, 1968) zien we Ilya Semenovich worstelen met de ondraaglijke saaiheid van het bestaan. Hij worstelt met de domme leerlingen, met collega’s als Svetlana en Natasha, de docente Engels, die moeite heeft met gezag te houden in haar klas en duidelijk op hem verkikkerd is. Voor zijn vak geschiedenis is ook al geen respect. ‘Al met al is geschiedenis geen wiskunde en hoeft men er niet echt slim voor te zijn.’
Geen wonder misschien dat Ilja worstelt met een depressie. ‘Geschiedenis is een wetenschap die burgers maakt van mensen.’ En: ‘Onze zielen en die van onze kinderen zijn niet gemaakt van papier.’ Iemand anders schetst hem als: ‘Zijn brillen zijn bedekt met het stof van eeuwen. Hij is sinds Jeanne d’Arc niet meer in een vrouw geïnteresseerd.’
Ilja vraagt om verlof aan de directeur. Die zucht en komt dan met een door-en-door Russische afwijzing: ‘Ilja… kijk, principes, die brengen geen brood op de plank, ook kun je er je gezondheid niet mee verbeteren, of het er warm van krijgen.’ Ook Svetlana en Natascha worstelen met hun beroep en zichzelf. Een meisje dat in een essay schrijft hoe graag ze moeder wil worden, beschrijft Svetlana als ‘een striptease van de ziel’. En Natasha zegt over zichzelf dat ze ‘zo gelukkig is als een oester’.
Depressief raken van je werk, een zwaar thema, maar een schattige, kalme film die de zuiverste ontroering teweegbrengt. Gave dialogen en goed acteerwerk helpen daarbij. Ilja en Natasha zijn schattig samen. Ook schattig is dat een jongetje (Shestopalov) verliefd wordt op een meisje. ‘Iedereen moet verliefd zijn met iemand. Anders wordt het leven saai.’
Bovendien een aantal voortreffelijke shots – daar kijk je films voor! Het begin: flats, flats en nog meer flats. Hij, staand naast de telefooncel, omhoog kijkend naar de monsterlijke flats. Film is van Stanislav Rostotski, die twaalf films maakte in zijn loopbaan. Twee van zijn films kwamen in aanmerking voor een Oscar. Als het om sentiment gaat, belooft zijn drie uur durend hondendrama getiteld Belyy Bim Chernoe ukho (White Bim Black Ear) uit 1977 krankzinnig veel tranen.
Psychologische stress
In Unman, Wittering and Zigo (1971) komt John Ebony terecht op een Engelse kostschool op het platteland. Klinkt nog niet hels? Ebony’s eerste dag is ronduit verbazingwekkend als de klas zegt dat zij zijn voorganger van een rots hebben geduwd. ‘We hebben allemaal een perfect alibi.’
Ebony heeft moeite met orde handhaven in deze klas helse puberale klootzakjes. Ze weten ook nog eens de leraar te betrekken bij gokzaakjes. Ook de hoofdleraar wil niet echt meewerken als Ebony hem de portemonnee van de voorganger laat zien; die is besmeurd met bloed.
De klas heeft steeds minder geduld met Ebony, valt zijn vrouw lastig om hem onder druk te zetten. Ondertussen zet hij het maar op een drinken. Waar houdt het op? Alleen Wittering (zie titel, de laatste drie namen van de presentielijst) valt buiten de groep.
De film is wat aan de trage kant – heeft een curieuze titel – maar is wel behoorlijk spannend. Vooral naar het einde toe heeft de film een paar scènes die je treffen in de onderbuik. Met name de scène in de squashruimte met Ebony’s vrouw is anno nu nog schokkend. Als er ooit een school van de hel was (in dit geval meer een klas van hel), zou die hier veel weg van kunnen hebben.
Goed acteerwerk van een reeks jonge talenten, waarvan toch niemand echt een filmster is geworden. En met David Hemmings die al een filmster was (Blow-Up en Profondo Rosso). Regisseur John McKenzie zou later nog de harde misdaadfilm The Long Good Friday maken (Bob Hoskins zoals weinigen hem kennen) en A Sense of Freedom (voorloper van gangster-in-bajes-films). Hier oefende hij dus al met psychologische stress.
Nog niet genoeg? Voor de liefhebber van het genre is er nog veertig minuten genieten van deze film in het publieke domein van Jean Vigo. Ook al is de film ruim tachtig jaar oud – je herkent de Franse flair onmiddellijk. De oude Vigo deed het allemaal al eerder dan Tati en Truffaut. In zijn handen verandert een helse school in een gezellige boel. Dat zou menig docent vandaag de dag hem graag na willen doen.
10 juni 2019
