De trieste, mooie wereld van Jim Jarmusch in elf speelfilms (deel 2)
Jim Jarmusch observeert al 35 jaar lang buitenbeentjes, die belanden in bizarre, droogkomische situaties en dialogen. Met vaak minimale middelen, lange shots en deskundige aandacht voor de populaire cultuur. Zijn twaalfde speelfilm is Paterson, een eenvoudig liefdesverhaal over een dichtende buschauffeur. We sloten het eerste deel af met de vermeende reïncarnatie van de dichter William Blake in de acid western Dead Man en gaan in dit laatste deel verder met films 7 tot en met 11 van het icoon van de onafhankelijke Amerikaanse cinema.
door Cor Oliemeulen
7. – Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999)
Deze mix van genres (misdaad, martial arts, drama en hiphop) is in feite even minimalistisch en narratief eenvoudig als alle voorgaande films van Jim Jarmusch. Forest Whitaker speelt de uiterste relaxte Ghost Dog, een als dakloze geklede man die woont en slaapt op een dakterras tussen de duiven. Sinds de maffiosi Louie zijn leven heeft gered leeft hij volgens de erecode van de samoerai en beschouwt hij Louie als zijn heer, die Ghost Dog inzet als huurmoordenaar. Ze communiceren alleen via een postduif. Aan deze jarenlange routine komt een eind als Ghost Dog in opdracht van Louie de aanstaande schoonzoon van gangsterbaas Vargo doodschiet. Opeens dient Ghost Dog zelf als schietschijf, maar die keert de rollen om nadat zijn duiven zijn gedood.
De kijker zal niet snel zoveel sympathie voor een huurmoordenaar voelen als voor Ghost Dog, die zich in gracieuze stijl van zijn taken kwijt. Ondertussen ontwikkelt hij een vriendschap met de Haïtiaanse ijsverkoper Raymond, terwijl ze elkaars taal niet spreken, en maakt hij kennis met het kleine eigenwijze meisje Pearline.
Ghost Dog: The Way of the Samurai is een hommage aan Le Samouraï (1967) met Alain Delon in de hoofdrol, maar er zijn ook verwijzingen naar On the Waterfront (1954) en High Noon (1952). Het verhalenboek Rashomon loopt als een rode draad door de film: Ghost Dog mag het lenen van de dochter van Vargo nadat hij haar verloofde heeft gedood, Pearline mag het hierna lezen als zij belooft nadien te vertellen wat zij van het boek vindt, waarna het bij de ijsverkoper zal belanden. Los van Ghost Dog’s oprechte vriendschappen kun je hem ook gewoon als een idioot beschouwen, omdat hij zonder enige reserve bevelen van zijn ‘meester’ opvolgt. Dat maakt de finale overigens niet minder ontroerend.
8. – Coffee and Cigarettes (2003)
Anthologie van elf vertellingen waarin de geneugten (en keerzijdes) van koffie en sigaretten ter tafel komen. Al tussen 1985 en 1994 maakte Jarmusch drie korte filmpjes onder dezelfde titel met acteurs van zijn feature films, één van zijn charmes en handelsmerken. Zoals Steve Buscemi (Mystery Train), Isaach de Bankolé (Night on Earth, Ghost Dog, The Limits of Control), Bill Murray (Broken Flowers, The Limits of Control), Roberto Benigni (Down by Law, Night on Earth), RZA (Ghost Dog), Tom Waits (Down by Law, Mystery Train) en Cinqué Lee (Mystery Train), broer van regisseur Spike Lee, studiegenoot van Jim Jarmusch. In de speelfilm Coffee and Cigarettes wordt het bonte gezelschap aangevuld met bijvoorbeeld Cate Blanchett in een dubbelrol, alsook Steve Coogan en Alfred Molina die stuivertje wisselen over wie van hen het meest populair is.
Bijna alle acteurs en actrices spelen (een karikatuur van) zichzelf en de verhalen zijn voornamelijk absurd. Zo ontmoeten Roberto Benigni en Steven Wright elkaar voor het eerst en blijkt dat de één geen zin heeft om naar de tandarts te gaan, zodat de ander voorstelt om in diens plaats te gaan. Steve Buscemi serveert koffie aan de tweeling Lee als blijkt dat broer en zus elkaars kleren en schoenen hebben aangetrokken. Iggy Pop en Tom Waits zijn allebei gestopt met roken, dus kan het volgens hen weinig kwaad om er toch maar eentje op te steken. En de broers De Bankolé hebben elkaar al lang niet meer gezien, maar hebben elkaar eigenlijk niets te vertellen. Coffee and Cigarettes is net als de koffie die links en rechts geschonken wordt: het ene bakkie is sterker dan de ander.
9. – Broken Flowers (2005)
De droogkomische situaties en dialogen in de films van Jim Jarmusch gaan bijna altijd samen met deadpan, zoals deze humor wordt genoemd sinds Buster “The Great Stone Face” Keaton die bijna een eeuw geleden in de film introduceerde. Deadpan is de kunst om geen spier in je gezicht te vertrekken, zelfs wanneer iedereen om je heen in een stuip ligt van het lachen. Bill Murray kan dit als weinig anderen. In Broken Flowers krijgt zijn personage Don Johnston (“met een t”) een anonieme brief waarin wordt gesuggereerd dat hij een zoon heeft die mogelijk op zoek is naar zijn vader. Don’s buurman Winston, een wannabe-detective, spoort hem aan om op zoek te gaan naar de vrouwen met wie hij zo’n twintig jaar geleden de koffer is ingedoken. De kijker volgt de onmogelijke zoektocht naar aanwijzingen, zoals een roze typemachine met een rood lint.
De stille Don Juan hoeft niet meer te werken omdat hij rijk is geworden met computers (in zijn huis staat bewust geen computer), en beleeft met wisselend succes hernieuwde kennismakingen met oude liefdes voor wie het leven andere paden heeft uitgestippeld. Zoals de wulpse Laura (Sharon Stone) met haar nog wulpsere dochter Lolita, Dora (Frances Conroy) die samen met haar echtgenoot goed boert met onroerend goed en Carmen (Jessica Lange) die met dieren kan communiceren. Ondertussen maakt Don kennis met een ronddwalende jongen, die misschien wel op zoek is naar zijn vader. En misschien wel naar hem! Dit gegeven maakt van Broken Flowers meer drama dan komedie. Plotseling mist Don een zoon die hij mogelijk nooit heeft gehad. Mooi en triest tegelijk.
10. – The Limits of Control (2009)
Zelfs Jim Jarmusch kan de plank weleens misslaan. In het weliswaar mooi gefilmde, maar uiterst trage en slaapverwekkende The Limits of Control maakt hij om te beginnen een verkeerde keuze door Isaach de Bankolé de hoofdrol te geven. Die heeft te weinig uitstraling als zwijgzame loner met een mysterieuze missie. Hij stapt in het vliegtuig naar Spanje, bestelt overal waar hij komt twee kopjes espresso en heeft vluchtige ontmoetingen met zonderlinge figuren (Tilda Swinton, John Hurt, Luis Tosar, Gael García Bernal). Korte gesprekken over moleculen en kunst, en bezoekjes aan het museum, moeten het verhaal extra cachet geven, maar het blijft bittere ernst, zonder echt absurd, komisch of spannend te worden.
Het principe van minimalistisch filmen kennen we inmiddels, echter het bij herhaling uitwisselen van blauwe en rode luciferdoosjes en het opeten van papiertjes met instructies (zoals Ghost Dog dat al deed) biedt te weinig om bijna twee uur gekluisterd aan het scherm te zitten, ondanks het feit dat er steeds een naakt meisje in zijn hotelkamers opduikt. Zij wil seks, maar hij is ‘aan het werk’, wat dat ook moge zijn. Terwijl de mysterieuze huurmoordenaar moet zien uit te vogelen hoe hij zijn ultieme klus zal uitvoeren, heeft de kijker de ondankbare taak om subtiel bedoelde hints in het verhaal met elkaar in verband te brengen. De finale ontmoeting met het doelwit (Bill Murray) gaat over het gebruiken van je verbeeldingskracht, maar komt op een wel heel onzinnige manier tot stand.
11. – Only Lovers Left Alive (2013)
Adam (Tim Hiddleston) en Eve (Tilda Swinton) zijn al honderden jaren getrouwd, maar wonen momenteel gescheiden. Adam in Detroit, Eve in Tanger. Hij omringt zich met gitaren, zij met boeken. Hun levenselixer is bloed, type O negatief, dat Adam clandestien aanschaft via een dokter in het ziekenhuis en Eve via de onsterfelijk geachte Marlowe (John Hurt, eind januari overleden), want met de toenemende degeneratie van de wereld wil je liever geen risico nemen door per ongeluk je tanden te zetten in de hals van iemand met besmet bloed. Nadat Eve merkt dat het niet goed gaat met Adam, vliegt zij naar Detroit en samen cruisen ze door het bijna verlaten nachtelijke Detroit, luisteren ze muziek en spelen ze schaak. Zij daagt hem uit om zich weer nuttig te maken voor de geschiedenis.
Jim Jarmusch’ geheel eigen twist aan het genre vampierenfilm zit barstensvol verwijzingen naar kunst, literatuur, muziek en eerdere films van de regisseur. Dat maakt Only Lovers Left Alive – ook zonder de donkere cinematografie en het ingetogen acteerwerk – van zichzelf al een kunstwerkje. Zo zou Adam dichter Shakespeare, componist en uitvinder Tesla aan enkele beroemde creaties hebben geholpen. De opvallende luitmuziek is van de geboren Nederlandse minimalistische componist Jozef van Wissem, een vriend van de regisseur, die samen met zijn eigen band SQÜRL de rest van de soundtrack verzorgt. Je kunt er van houden of niet: zelfs de eeuwenoude wereld van Jim Jarmusch is bevolkt met dolende zielen, maar ook hier is zijn universum triest en mooi tegelijk.
10 februari 2017
‘De trieste, mooie wereld van Jim Jarmusch in elf speelfilms’ (deel 1)