International Documentary Festival Amsterdam 8-19 november
33 Tips voor IDFA 2023
door Bob van der Sterre
IDFA 2023 komt eraan! Documentaireliefhebbers verzamelen zich weer in Amsterdam. Het programma focust zich nog steeds op films over menselijk drama. Maar er is genoeg variatie voor iedereen. Lees hier onze 33 tips voor IDFA 2023.
Het programma is op het eerste gezicht niet heel veel verschillend van de programmering van vorig jaar: de focus ligt wederom op mensen en hun drama. Dus veel films over de IDFA-evergreens gender/seksualiteit, vrouwen, families, coming of age, vluchtelingen. Egodocumenten – dus films over de filmer zelf – zijn ook populairder dan ooit.
Om het nog makkelijker te maken, heeft IDFA Pathways bedacht. Zo kun je deze onderwerpen makkelijk terugvinden in categorieën als ‘Me’, ‘Sisters’, ‘Displaced’, ‘Family Affairs’, ‘Queer’, ‘Young adults’.
Net als vorig jaar zie ik bijna geen journalistieke films of luchtige films in het programma. Of überhaupt films over onderwerpen (wetenschap, technologie, biologie, kunst, architectuur, economie, misdaad). Zelfs de muziekdocumentaire, traditioneel sterk aanwezig op IDFA, is dit jaar matig bezet.
Het aantal films over de levens en families van de regisseurs zelf is dit jaar daarentegen bijna niet te tellen. Wat dat betreft is de openingsfilm A Picture to Remember een goed voorbeeld. IDFA-artistiek directeur Orwa Nyrabia zei erover: “Dit is een film van een onafhankelijke filmmaker die zowel persoonlijk als politiek is. Door deze op te bouwen rond drie generaties vrouwen in haar familie, voert Chernykh ons mee naar het huidige dagelijkse leven van Oekraïners.”
Vast een boeiende film, maar ik kijk toch vooral films voor de eigenzinnigheid en het talent van de makers. Die zie je denk ik meer terug in het interessante programmaonderdeel 16 Worlds on 16 (films geschoten op 16 mm), waarbij diverse oudere documentaires worden vertoond. Experimenteerdrift zie je ook in de programma’s Paradocs (films) en DocLab Spotlight (VR, kunst). En er zijn ook zes films van IDFA-gast Wang Bing en zijn Top 10!
Top 33
Deze 33 films (hier per thema ingedeeld) raden we aan. Dat wil niet zeggen dat je er blind heen moet of er verder geen andere films de moeite waard zijn. Er zijn gewoon ontzaglijk veel films en elke selectie helpt met 300 films. Klik op de titel voor een link naar de website van IDFA. De redactie van InDeBioscoop wenst alle IDFA-gangers veel plezier!
Animatie
They Shot the Piano Player
In animatievorm bekijken we het bijna detectiveachtige verhaal over de vergeten pianist Tenório Jr. Werd groot met bossanova maar verdween in 1976. Een muziekjournalist gaat het uitzoeken.
Biologie
Metamorphosis
De beroemde 17e-eeuwse tekenares Maria Sibylla Merian observeerde insecten zo waarheidsgetrouw mogelijk. Pim Zwier maakte er een filmversie van. Dat wekt meteen nieuwsgierigheid op. Over dieren zag ik nog maar een andere film in het programma, de Duitse productie In Wolf Country. Die gaat over de maatschappelijke discussie over de terugkeer van de wolf.
Drama
The Next Life
Bij een aardbeving in Sechuan in 2008 kwamen bijna 70.000 mensen om. Maar ook 5.000 kinderen. De ouders worstelen nog steeds met het verlies. Ongetwijfeld hartverscheurende documentaire. Uit de top 10 van IDFA-gast Wang Bing.
Egodocumenten
Nowhere near
Poëtische interpretatie van een zoektocht naar identiteit van een man die van de VS teruggaat naar de Filippijnen. Een ‘meanderende psychogeografische filmreis’ aldus het filmfestival van Leipzig, waar deze film eerder draaide. Deze IDFA biedt veel films waarbij filmmakers gaan speuren in hun eigen familiegeschiedenissen: 1489, Bye bye Tibériade, A transformação de Canuto, Chasing the Dazzling Light, Dearest Fiona, Milisuthando, Background, Songs of Earth, Thermodielectric, While the Green Grass Grows, A Picture to Remember en meer.
Experiment
We Don’t Talk Like We Used To
Joshua Gen Solondz reisde tussen de VS, Japan en Hong Kong en maakte een experimentele collagevideo over die reis. IDFA zegt dat hij met zijn experimentele film ‘het niemandsland verkent tussen impressionistische reisdocumentaire, psychologisch spiegelpaleis en cinematografische noisepunk’. Als dat niet wervend genoeg is… En slechts 35 minuten durend. Let op: de trailer is niet goed voor mensen die gevoelig zijn voor wisselend licht.
Feelgood
Tehachapi
Ik dacht dat er geen feelgoodfilm was deze IDFA, maar ik vond er toch een: Tehachapi. Street art-kunstenaar JR maakt fotocollages samen met gedetineerden in de VS – en we luisteren naar hun verhalen. Ongetwijfeld een hartverwarmende film.
Gaming & technologie
Knit’s Island
Een game als documentaire? Een documentaire als game? We leren hier meer over de deelnemers aan een game met een reusachtige oppervlakte, waar genoeg virtueel rond te lopen valt. Ook interessant op het gebied van technologie is Time Bomb Y2K, die terugblikt op de millenniumbug.
Gender & seksualiteit
Kokomo City
Zwarte transvrouwen die sekswerker zijn: dat is geen makkelijk bestaan. Ze bijten van zich af en hoe ze dat doen, zie je in deze docu van D. Smith. Ook interessant ogen het portret van de non-binaire performancekunstenaar Gena in Queendom, They and Them over een Nederlandse genderpoli, en de korte film Loving in Between in het Paradocs-programma.
Geschiedenis
The Kyiv Files
Nederlandse Film van Walter Stokman gaat over de opengestelde KGB-files… in Oekraïne. Want daar zaten ze natuurlijk ook. Verhalen over wie wie in de gaten hield en andere spannende verhalen. Voor sommige mensen komt decennia later pas de waarheid naar boven. Interessant is ook de 16 World on 16-film The First Year, over de regering van Salvador Allende uit 1972 (van Patricio Gúzman, IDFA-gast in 2019). En uit hetzelfde programma geeft Salesman een fraai tijdsbeeld van de jaren zestig.
Gezondheid
Magic Mountain
Vorig jaar keken we naar het wel en wee op de corona-afdeling van een Bulgaars ziekenhuis (A Provincial Hospital). Deze film gaat over ‘ouderwetse’ tuberculosepatiënten in een sanatorium in Georgië. Film van Mariam Chachia en Nik Voigt oogt wat zwaar op de hand op basis van de trailer maar heeft wel een prettige lengte van 74 minuten.
IDFA-eregast: Wang Bing
Mrs. Fang
Ga niet zomaar naar een Wang Bing-film als je niet zeker weet dat je er tijd voor hebt gereserveerd. En er een wc in de buurt is. Diverse van zijn films duren drie tot vier uur. Deze film over een stervende vrouw van 86 minuten (uit 2017) is voor hem een short. Ongetwijfeld mooie maar wrange film. Wie moed heeft, begint aan Wang Bings Tie Xi Qu: West of the Tracks uit 2002. Duur: 556 minuten. Ja, dat is bijna tien uur.
Klassieker
Koyaanisqatsi
Deze écht vernieuwende film kwam uit in 1982 en had veel invloed op latere documentairemakers. Een film die beelden liet stromen zonder echt een verhaal te vertellen. Regisseur was Godfrey Reggio. Hij zou later ook Nagoyqatsi en Powaqqatsi zou maken. Zit, kijk en geniet. Er is een live-versie in Eye Cinema.
Koken
Menus-Plaisirs – Les Troisgros
Portret van dit Franse Michelinrestaurant van maar liefst vier uur. Blijft het boeiend? Het zal in elk geval hongerig maken, dus regel een goed hapje ná deze film. Van de zeer ervaren documentairemaker Frederick Wiseman (maakte zijn eerste documentaire in 1967).
Kolonialisme
Selling a Colonial War
Hóe verkocht de Nederlandse overheid destijds aan Nederlanders de koloniale oorlog in Indonesië? Die vraag is het onderwerp van deze film van In-Soo Radstake. Lange zit (133 minuten) maar ongetwijfeld boeiende informatie. Ook over kolonialisme (in Kameroen) gaat de Franse film Africa I will Fleece You (1992) in het 16 Worlds in 16-programma. En interessant zal ook zijn vermoedelijk Tales of Oblivion, waar een grimmige ontdekking de geschiedenis van slavenhandel in Portugal laat zien.
Kunst
Nam June Paik: Moon is the Oldest TV
Ooit begon mijn kunstschrijfloopbaan met een artikel over video-art. Ik leerde de naam Nam June Paik kennen: dat bleek de Picasso van dit genre. Hierbij een portret dat ongetwijfeld zal boeien. Meer kunst zie je in Alreadymade, een film van Barbara Visser over de beroemde pissoir van Marcel Duchamp.
Luchtig
Arsenie. An Amazing Afterlife
Monnik, profeet of oplichter? Wat Arsenie Boca was, is nog steeds niet duidelijk. Roemeense film van Alexandru Solomon bewijst wederom dat je lastige onderwerpen ook luchtig kunt vertellen.
Media
Bad Press
Hoe werken de media eigenlijk in de native American-maatschappijen? In Bad Press wil een journaliste schrijven over misstanden bij de Muscogee Nation (Oklahoma) maar ze wordt tegengewerkt. Hoe gaat ze daarmee om?
Meditatie
Samsara
Deze Spaanse film van Lois Patiño gaat over het Dodenboek en vindt plaats in Laos en Zanzibar. Volgens IDFA een ‘een unieke cinematografische ervaring, een meditatieve reis langs verschillende zienswijzen op leven en dood.’ In het Paradocs-programma.
Mensen
Another Day
Heel aardig lijkt me de film over twee Albanese straatartiesten, Besi en Rafael alias Ping en Pong. Treden her en der in Italië op. Problemen met de politie, hard leven maar ook waardering van publiek. Een andere prachtige mensenfilm op IDFA is Daguerréotypes (1975) van Agnès Varda in het 16 Worlds in 16 programma. Nog meer mensen zie je in Before the Flood (2005) over de bouw van de Drieklovendam. Film uit de top 10 van Wang Bing.
Misdaad
Citizen Sleuth
Onervaren podcastmaakster wordt een lokale beroemdheid met een truecrimepodcast. De film zet ook vragen bij het beroep van truecrimepodcastmaker – die zich soms als minirechercheurs gaan gedragen.
Muziek
Let the Canary Sing
Portret van zangeres Cindy Lauper, die wereldberoemd werd met een van de meest pakkende liedjes uit de 80’s: Girls just wanna have fun. Van een iets oudere generatie was Joan Boaz, hoofdpersoon in de documentaire Joan Boaz, I am a Noise. Een soort muzikaal filmgedicht is het interessante Manu, A Visual Album. En wie meer wil weten over klezmer, kan terecht bij de muzikale roadmovie The Klezmer Project.
Natuur
As the Tides Comes In
Het Deense eiland Mandø is 8 vierkante kilometer eiland met 27 bewoners. Het eiland staat onder druk door het grillige klimaat. Ik voorspel mooie beelden van robuuste, koppige mensen die weigeren hun plekje te verlaten. Ook worstelend met klimaatverandering en water zijn de Indiase vissers in Against the Tide.
Oorlog
Danger Zone
Bizar: toerisme naar oorlogsgebieden. Wanstaltig? Ongetwijfeld. Hoe werkt dat dan? Film van Vita Maria Drygas legt dat uit. Ook boeiende documentaire over oorlog: Facing Darkness, over de media die aanwezig was bij de belegering van Sarajevo en nu terugkijkt op die tijd. Nog niet uitgeoorlogd? Dan is er nog Donga, over de burgeroorlog in Libië; en Limitation, over een coup in Georgië in 1992.
Politiek
Behind Close Doors
Braziliaanse archieven gingen open en dat leverde deze film op. We luisteren naar een meeting waarbij in feite de democratie in Brazilië werd afgeschaft. De ministers waren er trots op. Reken op veel cynisme. Meer cynisme zie je in Where God is Not, waar voormalig politieke gevangenen in een nagemaakte cel hun verhaal doen.
Psychologie
On the Adamant
Bij de naam Nicholas Philibert moet er bij de echte documentairefans toch belletjes gaan rinkelen. Hij werd wereldberoemd met de schoolfilm Être et Avoir. Hier op een boot met psychiatrische patiënten die in behandeling zijn. Belooft ook veel moois: de film won de Gouden Beer bij het filmfestival in Berlijn.
Religie/inheemse volken
The Mission
Iedere IDFA heeft wel een film die een hoop reacties teweegbrengt. Deze IDFA zou dat wel eens The Mission kunnen zijn: het verhaal van een jongeman die te veel avontuurdrang had en dat combineerde met (verboden) missiewerk bij inheemse volkeren in India, en daarbij het leven liet.
Roadmovie
Gasoline Rainbow
Jongeren en een roadmovie. Een moderne versie van Kerouacs On the Road, belooft IDFA. In het programma Fabrications, dus waarheid en fictie lopen door elkaar. Twee klassieke roadmovies vind je in het in het 16 worlds on 16-programma op IDFA: From the East, waarin Chantal Akerman begin jaren negentig door Oost-Europa reist; en Reminiscenses of a Journey to Lithuania, waarin de Amerikaanse documentaireregisseur Jonas Mekas in 1972 naar zijn geboorteland Litouwen reist.
Sport
#Racegirl – The Comeback of Sophia Flörsh
Met vijf jaar was ze al coureur… Een vergelijking als ‘de vrouwelijke Max Verstappen’ is snel gemaakt. Voor een vrouw is het allemaal nog minder makkelijk om de top te bereiken. Meer sport en vrouwen in de film over het vergeten WK voetbal voor vrouwen in 1971: Copa ‘71.
Stad
Pictures of Ghosts
Regisseur Kleber Mendonça Filho beschreef zijn liefde voor zijn stad Recife. Oogt op basis van de trailer als een sprankelende film. Als geboren en getogen Amsterdammer kijk ik ook wel uit naar Brandmeester, over een Amsterdamse brandweercommandant die de brandweer inclusiever wil maken.
Theater
The Zola Experience
In deze film kijken we naar hoe de levens van actrice en theaterregisseur Anna en haar rol Gervaise één lijken te worden. Intens, experimenteel portret van Gianluca Mattarese.
Vluchtelingen
Nightwatchers
Vrijwilligers en medewerkers van Doctors without Borders struinen ‘s nachts door de Alpen om vluchtelingen te helpen bij hun tochten. Ze zoeken vooral de vluchtelingen die niet meer verder kunnen (zwangere vrouwen, zieken, kinderen). Schets van een triest systeem.
Vrouwen
The Castle
Een aardige moeder-dochterfilm lijkt The Castle. Een beetje fictie maar verder belooft het een kalme, vriendelijke en soms grappige film te zijn, deze Argentijns-Franse productie van Martín Benchimol. Verder keuze genoeg aan films over vrouwen tijdens IDFA, zoals Smoke Sauna Sisterhood, This Woman, Mother Suriname, Machtat. Wil je het feministischer? Dan het portret van feministische filmer Helke Sander: Aufräumen, het verhaal over schrijfster Shere Hite, The Disappearance of Shere Hite (zie trailer); en een magisch-realistisch onderzoek over feminisme in het algemeen, Sultana’s Dream.
Wetenschap
Richland
Richland is een stad in de VS met nucleaire geschiedenis. Veel archiefbeelden over andere tijden: toen mensen nog trots waren dat hier atoombommen werden gebouwd. Maar tijden veranderen en mensen zijn er anders over gaan denken.
4 november 2023
Programma IDFA 2023 in 10 vragen en antwoorden