Movies that Matter 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4:
Op de drempel van oorlog

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In dit tweede en verwante verslag aandacht voor (de dreiging van) oorlog. Hoe ver staat het geopolitieke steekspel van de Europese bondgenoten af van gebieden waar het geweld structureel is?

 

Facing War

Facing War Wie is de ware regisseur?
In het najaar van 2024 volgde ‘onze’ Mark Rutte Jens Stoltenberg op als hoofd van de NAVO. Documentairemaker Tommy Gulliksen mocht de afzwaaiende leider filmen op momenten die het journaal normaal gesproken niet halen. Hij vergezelde Stoltenberg in dienstauto’s, treincoupés, privévertrekken, vergaderruimtes en (letterlijk) in de wandelgangen.

De afsluitende periode van het NAVO-hoofd was een rumoerige. In de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne moest Stoltenberg continu laveren tussen steunbeloftes en diplomatieke voorzichtigheid. Europese leiders (Rutte incluis) die Oekraïne in en na 2022 een hart onder de riem staken, dreigden nog wel eens te vergeten dat het land geen NAVO-lid was (en is). Stoltenberg moest dan telkens de eerste zijn om de nuance te blijven opzoeken en zo de precaire vrede te blijven bewaren. In de loop van Facing War stuurt de Noor zijn koers wel bij in de richting van Volydymyr Zelensky: “Er is geen risicovrije optie als Poetin je buur is.”

Facing War doet in zijn opzet denken aan Das Forum, een Duitse documentaire die in 2019 draaide op IDFA. De film belooft een blik achter de schermen bij de jaarlijkse top van het World Economic Forum, maar blijft hangen in toegestemde registraties van relatief oppervlakkige taferelen. De leiders zijn zich er bewust van dat ze gefilmd worden en proberen zichzelf met een kwinkslag te presenteren, mede door het juist eens niét over hun werk te hebben. WEF-voorman Klaus Schwab sorteert persoonlijke presentjes voor de leiders die langskomen (“Voor Merkel heb ik een koebel”). Stoltenberg vertelt over The Sopranos, een van de weinige televisieseries waar hij ooit tijd voor heeft gemaakt. “Er komt veel last op zijn schouders te liggen, omdat iedereen op elk moment wat van hem wil”, zegt hij over pater familias Tony. “Dat herken ik wel.” Direct daarna: “Maar het is niet goed om de vergelijking met een maffiabaas te maken. Dat kan slecht zijn voor mij en slecht voor de NAVO.”

De zelfbewuste houding die in dit soort opmerkingen doorschijnt, maakt dat Facing War wegkijkt als een intrigerend, maar ook wat vermoeiend compromis. De film is nog geen vijf minuten onderweg als de NAVO-baas na een ontmoeting met Joe Biden al zijn geheimhoudingsplicht aanhaalt (“Misschien moet dit er later weer uitgeknipt worden”). Hardop weegt hij af wat hij wel en niet kan vrijgeven over zijn één-op-één momenten met de voormalige president. De ware regisseur van de film is niet Tommy Gulliksen, maar Jens Stoltenberg.

Door de blijvende actualiteit van het conflict tussen Oekraïne en Rusland, overvleugeld door een bredere oorlogsdreiging (van de week nog begon Stoltenbergs opvolger plots weer over Polen), is Facing War prikkelende politieke kost. Toch valt het tegen hoe diep de documentaire echt ingaat op de diplomatieke spanningen waar Stoltenberg zich toe verhoudt. “Je moet in gesprek blijven”, klinkt het als de baas een rondvaart over de Bosporus maakt met Tayyop Erdogan. Aan een reeks vergadersessies met omhooggevallen communicatieadviseurs wordt meer aandacht besteed. Atmosferische muziek van het Noorse duo Röyksopp overstemt taferelen die misschien wel meer te vertellen hadden.

 

Kamay

Kamay – Dreiging door een andere bril
Het Afghaanse Kamay plaatst de dreigingsretoriek in Facing War in een relativerend perspectief. De coproductie met België, Frankrijk en Duitsland begint met een introtekst die het eind van de 19e eeuw memoreert. Een van de grootste etnische groeperingen in Afghanistan, de Hazara, verzette zich toen tegen het drukkende regime van de zogenoemde Amir (politiek en militair heerser). De opstand werd gewelddadig de kop ingedrukt, en een tijdsprong naar “zo’n 130 jaar later” impliceert dat er in de tussentijd niet genoeg is veranderd.

Sinds de Taliban in de jaren ’90 de macht grepen in gebieden waar de Hazara leefden, moeten de mensen die zich tot de groepering rekenen weer geregeld voor hun leven vrezen. In 2021 en 2022 vonden er verschillende executies van Hazara plaats, en in 2023 deed Amnesty International een dringende oproep aan de Mensenrechtenraad van de VN. Kamay werd gefilmd over een periode van zes jaar en hint overwegend subtiel naar de continue geweldsdreiging.

De documentaire volgt een Hazara-familie die rouwt om het verlies van dochter Zahra. Zij overleed onder mysterieuze omstandigheden tijdens een onderzoek aan de universiteit. Bij het aanspreken van een advocaat en het vissen naar de medewerking van de institutie blijkt het verkrijgen van duidelijkheid een hopeloze opgave. Onverschilligheid is een van de grootste vijanden van gerechtigheid.

De dreiging van de Taliban hangt als een sluier over de film, maar het onverbloemde geweld zien we in Kamay niet in beeld. Alleen op gezette momenten horen we dorpsgenoten van de familie hun angst en wanhoop uiten. De verdwijning van Zahra voelt zo niet alleen als de bouwsteen van het verhaal, maar ook een metafoor voor de aanhoudende onderdrukking van een minderheidsgroepering. De voice-over die de vertelling draagt, is bedeesd, bijna fluisterend. Een visueel hoogtepunt is een moment waarop we alleen dwarrelende sneeuw in beeld zien, de duisternis is ondoordringbaar.

Leg Kamay naast Facing War en het steekspel tussen Poetin en de NAVO-bondgenoten voelt plots nog net wat surreëler aan. Hoe ver staat hun dreigingsretoriek af van de situatie in Centraal-Afghanistan, waar er elk moment daadwerkelijk troepen kunnen binnenvallen? Is de angst van de Hazara in Kamay te vergelijken met de angst van een westerse modelburger, die online shopt voor een sjiek noodpakket? Bij stedelijke geweldsincidenten met een schijnbaar terroristisch motief zeggen we al snel: “Het komt nu toch wel dichtbij.” Tegelijk hebben we geen idee hoe het voelt als de oorlog echt op de stoep staat. Naar het voorbeeld van de Koude Oorlog zijn we leiders gewend die met vrede jongleren, alsof ze over een hindernisparcours lopen met een hardgekookt ei op een pollepel. Zo lang het ei niet valt, is er eigenlijk niets aan de hand.

In de wereld van Kamay is het figuurlijke hindernisparcours nooit uitgezet. Er zijn geen leiders die het spel spelen, alleen onderdrukkers die de dienst uitmaken. Houden zij zich koest, dan kunnen de onderdrukten nog dromen van morgen. Slaan zij toe, dan gebeurt dat met een vingerknip. Zonder maandenlange onderhandelingen, zonder politieke top en zonder persconferentie. Misschien is het wel zo dat we in Europa pas écht reden tot vrezen hebben als de dreigementen tijdelijk worden gestaakt. Als de kans op een acute oorlog minimaal lijkt, omdat alle leiders de intentie van vrede hebben uitgesproken. Misschien wordt dat wel het moment waarop een slimme vijand besluit om tóch toe te slaan.

 

29 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: 
Rusland

door Jochum de Graaf

Naast Israël-Palestina is Oekraïne-Rusland het conflict dat het meest in de aandacht staat. Op het IDFA en ook op Movies that Matter Festival werden de afgelopen jaren vrijwel alleen Oekraïense films vertoond. Het lijkt alsof de artistieke creativiteit wat opgedroogd is, tijdens deze editie staat slechts een enkele Oekraïense film geprogrammeerd. Aandacht trekken nu vooral twee films die het Russische perspectief van het conflict belichten Mr. Nobody Against Putin en Antidote. 

 

Mr. Nobody Against Putin

Mr. Nobody Against Putin – Hersenspoeling van nieuwe generatie
Pavel, oftewel Pasja, Talankin heet ons hartelijk welkom in Karabash, een mijnstadje in de Oeral, ook wel bekend als de meest vervuilde stad ter wereld, dankzij de giftige kopermijn. Het sterftecijfer, vanwege kanker en longziekten, ligt ver boven het toch al hoge Russische gemiddelde.

Toch is Pavel trots op zijn geboortestad, de ligging op de heuvels, de rivier met zijn bruggen, de rokende schoorstenen die zich mooi aftekenen tegen de skyline, zelfs de grauwe gebouwen uit de Sovjettijd hebben voor hem hun charme. Maar vooral is hij trots op de mensen in Karabash en dan vooral op de leerlingen van de basisschool waar hij de ‘videograaf’, schoolfilmer en evenementencoördinator is. Hij krijgt veel energie van hun enthousiasme, hun nieuwsgierigheid, levenslust.

Meester Pasha is populair op de school, een beetje non-conformistisch, als enige heeft hij wat anti-Kremlin posters, een Russische democratievlag in zijn lokaal hangen, de favoriete hangout voor de alternatievelingen en de weirdo’s op de school. Het is een ogenschijnlijk rustige wereld om op te groeien. Een rust die hard verstoord wordt door de aankondiging op tv van Poetin dat Rusland een ‘speciale militaire operatie in Oekraïne’ is begonnen. Al snel volgt een reeks van maatregelen die het verzet tegen de oorlog de kop moeten indrukken. Een absoluut verbod op het gebruik van termen als ‘oorlog’ en ‘invasie’, draconische straffen voor iedere vorm van straatprotest. Ook in Karabash zijn de gevolgen merkbaar. 

Wanneer het nieuwe ‘patriottische onderwijs’ verplicht wordt gesteld, denkt Pavel er sterk over Rusland te ontvluchten en gaat een paar dagen de stad uit, hij zou het liefst een Mr. Nobody zijn. Maar een mail van een westerse documentairemaker doet hem het moedige maar tegelijkertijd nogal gevaarlijke besluit nemen terug te gaan naar Karabash en de veranderingen op school vanuit zijn functie als videograaf vast te gaan leggen. Mr Nobody Against Putin is een indrukwekkend ongepolijst portret van het dagelijks leven in het huidige Rusland.

We zien het dagelijks ritueel van drie leerlingen met in hun midden een vlaggendrager die ’s ochtends vroeg in paradepas met zwaaiende armen de aula binnenmarcheren. Midden in de zaal ten overstaan van de voltallige klassen wordt de vlag in een houder geplant, een saluut uitgebracht, en de voltallige school heft het volkslied aan.

In alle klaslokalen moet een officiële verklaring met de doelen van de speciale militaire operatie worden voorgelezen. Dat levert ook het komische tafereel op van de docente die struikelt over moeilijke woorden als demilitarisatie. ‘Detiliari-delimitari’, stamelt ze. Ach ‘zeg maar gewoon denazificatie’, zegt Pasha.

Geschiedenisdocent Abdulmanov vertelt dat hij voortaan in zijn lessen volop aandacht zal besteden aan historische figuren als Beria en andere trawanten die groot werden in de Stalintijd. Dat was toch de tijd van de Grote Vaderlandse Oorlog, de Sovjet-Unie die uiteindelijk nazi-Duitsland versloeg. De overeenkomst met de operatie in Oekraïne is voor hem onmiskenbaar. Het wekt geen verbazing dat ‘Abdu’ tot zijn ontroering als Leraar van het Jaar wordt gekozen.

Er wordt een nieuwe jongerenbeweging opgericht die veel overeenkomsten vertoont met de Jonge Pioniers uit de Sovjettijd. Jonge tieners gaan op patrouille in het bos, leren marcheren, zingen patriottische liederen. Op de school komen grofgebouwde en -gebekte huurlingen van de Wagnergroep in de klas voorlichting geven over hun activiteiten. Een eenvoudige landmijn gaat van hand tot hand. Om hem actief te maken, hoef je er alleen maar een speciale vloeistof in te gieten. En de pubers mogen onder groot enthousiasme oefenen met Kalasjnikovs.

Van het front dringen maar weinig berichten door. Er doen wel berichten dat er meer dan 1600 doden per dag aan Russische kant vallen, maar niemand die het kan of mag bevestigen.

De oorlog komt nog dichterbij wanneer Poetin een nieuwe mobilisatieronde afkondigt. Ook in Karabash krijgen jongens van 18 een oproep, met een avond vol drank nemen ze emotioneel afscheid van vrienden en familie.

Wanneer zijn vriend Artjom omkomt, zou Pavel de begrafenis willen laten zien, maar filmen buiten de vertrouwde omgeving van de school is toch te gevaarlijk. In plaats daarvan laat hij de geluidsband horen. Het rouwbeklag van de moeder van Artjom is hartverscheurend. Pavel Talankin legt het met steeds meer stijgend afgrijzen allemaal vast.

In de loop van de tijd zien we hoe langzaam maar zeker angst een stad als Karabash in zijn  greep krijgt, hoe het Poetinregime zijn onderdanen dwingt om in de ideologische propaganda te gaan geloven, hoe desinformatie op lokaal niveau werkt – kortom, hoe een hele nieuwe generatie gehersenspoeld wordt.

 

Antidote

Antidote – Onderzoeker in ballingschap
Christo Grozev, de van oorsprong Bulgaarse onderzoeksjournalist, was de held die de Russische FSB-agenten ontmaskerde die de gifaanslag op Navalny pleegden. In Navalny, de Oscarwinnende documentaire uit 2022, zit hij aan tafel wanneer Aleksej Navalny een van zijn belagers aan de telefoon krijgt en die met nauw verholen trots uitweidt hoe het novitsjok-gif in zijn onderbroek werd aangebracht.

Grozev – tegenwoordig hoofd van de onderzoeksafdeling van online kanaal The Insider, gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, fact-checking, bestrijding van fake nieuws, en daarvoor werkzaam bij het fameuze Bellingcat – heeft een indrukwekkende reeks andere onthullingen van minstens 300 complotten en de ontmaskering van ruim 5000 FSB-agenten op zijn naam staan. Het leverde hem een plek bovenaan de lijst van personen die Poetin graag zou willen laten ombrengen.

Aan het begin van Antidote zit hij in een donkere ruimte op een stoel en krijgt van buiten beeld de brisante vraag: ‘Heb je ooit gedacht dat je een moordcomplot tegen jezelf zou onderzoeken?’

Hij leidt een leven in ballingschap, meestentijds in New York, bezoekt frequent Londen. We zien hem bij een debatavond in De Balie, maar zijn eigenlijke woonplaats Wenen is te gevaarlijk om naar terug te keren. Zijn gezin heeft hij al een aantal jaren niet gezien. Met zijn zoon heeft hij via een videoverbinding contact, zijn dochter belt regelmatig. Maar hij is nogal geraakt wanneer hij hoort dat zijn weliswaar op leeftijd zijnde vader onder mysterieuze omstandigheden in Wenen overlijdt. Na een onzorgvuldige autopsie wordt zijn lichaam door de Oostenrijkse autoriteiten gecremeerd. Grozev vermoedt Russische betrokkenheid.

Grozev vertelt en analyseert de gebeurtenissen zeer helder, maar zijn persoonlijke motivaties blijven wat onderbelicht. Zijn dokter vertelt hem dat hij anders dan de meeste mensen een uitzonderlijk niveau van stress aankan, zelfs in zijn slaap. Het kan natuurlijk goed zijn dat al te veel details over zijn werkwijze zijn leven in gevaar brengt.

Net als Navalny is Antidote opgebouwd als een thriller. Er is de spannende scène hoe in een onbestemd landschap een Russische wetenschapper opduikt, in een Landrover stapt en opgelucht ademt wanneer hij de grens met de Europese Unie over geholpen is. De anonieme wetenschapper vertelt dat hij deelnam aan het aan het Russische gifproductieprogramma. Toen hij ontdekte dat het gif dat hij ontwikkelde werd gebruikt om Poetins vijanden te doden, besloot hij klokkenluider te worden. Grozev publiceerde zijn getuigenissen en hielp hem en zijn familie uit Rusland te vluchten naar de Europese Unie.

Grozev is ook zeer betrokken bij het proces tegen Vladimir Kara-Murza, na Navalny, Ruslands meest bekende oppositieleider. Ook Kara-Murza was, tot twee keer toe zelfs, slachtoffer van een gifaanslag. We volgen de ‘procesgang’ in de vier jaar dat de film gemaakt wordt die uiteindelijk medio 2023 leidt tot een veroordeling van 25 jaar strafkamp onder het zwaarste regime. Grozev vertelt over de langdurige onderhandelingen rond de grootste Amerikaans-Russische gevangenenruil sinds de Koude Oorlog waarbij Kara-Murza augustus 2024 vrijkwam.

Grozev laat doorschemeren dat in een eerder stadium ook Navalny bij die gevangenenruil betrokken was, maar dat zijn dood, beter gezegd zijn vermoording, te vroeg kwam. Kara-Murza heeft een bijzonder antwoord voor de FSB-agent die hem op de luchthaven van Moskou zegt dat hij nu maar voorgoed afscheid moet nemen van zijn moederland: ‘Ik ben van beroep historicus en ik weet dat ik terugkom – en het zal veel sneller zijn dan je denkt.’

En ook zijn vrouw Jevgenia, die al die jaren vanuit de VS de strijd voor zijn vrijlating levend hield, is nogal optimistisch: ‘Poetin heeft niet het eeuwige leven en Rusland zal dan ook een land worden waar democratie heerst.’

Maar eerlijk gezegd vermoed ik dat eerder nog een nieuw vervolg op Antidote zal komen.

 

28 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2025 – Deel 2: Israël en Palestina

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2:
Israël en Palestina

door Jochum de Graaf

Met de schending van het bestand en de hervatting van de Gaza-oorlog door Israël is er naast de Oekraïne-oorlog geen actueler nieuwsthema te bedenken. Op het IDFA en Movies that Matter de laatste jaren waren vooral Palestijnse films te zien. Op Movies that Matter nu een bijzonder sterke documentaire over Israëls premier Netanyahu.

 

The Bibi Files

The Bibi Files – Hoe macht corrumpeert en ontsporen kan
Geen film zo actueel op Movies that Matter dan The Bibi Files, de eind vorig jaar uitgebrachte documentaire van Alexis Bloom, over Benjamin Netanyahu, ‘King Bibi’, de langst zittende premier van Israël. Het eerste uur zien we hoe langzaam maar zeker zijn corrumperende macht wordt opgebouwd. In eerste instantie lijkt het om weinig te gaan. In ruil voor wat hand- en spandiensten krijgen ze sigaren, juwelen, champagne. Het is vooral Sara, Netanyahu’s dominante vrouw die zich graag een glamourleven wil laten aanleunen.

Het wordt al wat ernstiger wanneer ze een kwart miljoen dollar ontvangen van Hollywood-producer Arnon Milchan. Tegensprestaties met al die corruptie zijn een gunstige belastingwet, sjoemelen met visa, begunstigen van rijke investeerders.

In The Bibi Files becommentariëren en analyseren journalisten, politieke tegenstanders en oude vrienden hoe het zo ver met Netanyahu heeft kunnen komen. ‘Bibi denkt ‘L’état c’est moi’, zegt Nimrod Novik, een van Israëls bekendste politieke insiders. Netanyahu ziet geen onderscheid meer tussen de staat en zichzelf. Zijn onverwachte verkiezingsoverwinning in 2015 gaf een enorme impuls aan zijn persoonsverheerlijking. Volgens zijn aanhangers is hij de beste politieke leider in de geschiedenis van de nog jonge staat Israël.

Zijn criminele record wordt nog straffer wanneer Netanyahu zelf een andere Israëlische tycoon benadert, Shaul Elovitch van de invloedrijke website Walla, zeg het Fox-nieuws van Israël. Walla krijgt exclusieve primeurs. ‘We voelden ons als een restaurant dat slechts aan één gast serveert’, stelt oud-hoofdredacteur Alvi Alkalay. Net als in andere autocratieën zoals in Hongarije en Turkije, worden concurrerende media aan banden gelegd.

Vanwege de toenemende berichten over corruptie en fraude wordt Netanyahu in 2020 in staat van beschuldiging gesteld. Maar doordat hij er in telkens weer in slaagt om met wisselende meerderheden hoe klein ook aan de macht te blijven, kan hij de procesgang danig vertragen. Het duurt nu al vijf jaar en alleen wanneer hij de volgende verkiezingen verliest, loopt hij direct gevaar veroordeeld te worden.

‘Bibi vreest het meest het geluid van de gevangenisdeur die achter zijn rug dichtsluit. Dan is het over met hem’, zegt Raviv Drucker, journalist en co-producer van de film. En daar doet hij alles maar dan ook alles aan om het te voorkomen.

The Bibi Files toont gelekte beelden uit de verhoren van Netanyahu door de veiligheidsdiensten. De man die zich feilloos allerlei gebeurtenissen, voorvallen, data en tijden tot in detail weet te herinneren, blijkt over een uiterst selectief geheugen te beschikken. Glashard ontkent hij alle beschuldigingen en liegt hij over alle voorvallen, hoewel er tamelijk overtuigend bewijs wordt geleverd. Consequent is hij zich van geen kwaad bewust en gaat keihard in de tegenaanval met tirades tegen alle critici en de ‘linkse media’. Hij heeft wel wat beters te doen dan vragen over steekpenningen te beantwoorden, hij moet als premier van Israël het land van de terreur van Hamas bevrijden. Ook zijn vrouw Sara en zoon Yair, activist/podcastmaker die zich van extreemrechtse prietpraat bedient, zijn ondervragers met de Gestapo en de Stasi vergelijkt, hanteren deze Trumpiaanse tactiek.

Netanyahu doet er alles aan om aan de macht te blijven en gaat december 2022 na een lang formatieproces in zee met de extreemrechtse partijen van Itamar Ben-Givir en Belazel Smotrich. Netanyahu, die zelden zijn emoties toont, geeft enorm af op de centrum-linkse partijen die hem niet steunen en kondigt haast ontroerd aan dat dit zijn ‘droomregering’ is. In de woorden van oud-premier Olmert zijn het heel gewoon ‘Joodse terroristen’. Smotrich die breed grijnzend in de camera kijkt en zegt: ‘Palestina bestaat niet. Period’. Ben-Givir die de moord op Rabin toejuicht en onbeschaamd trots is dat hij het embleem van Rabins auto gejat heeft. Ze krijgen sleutelposten in de regering Netanyahu, met respectievelijk financiën en nationale veiligheid.

Juist met die regering wordt het 7 oktober 2023. En wordt de meedogenloze wraak, de nietsontziende vernietiging van Gaza ingezet. Ultrarechts houdt Netanyahu in gijzeling. Wanneer hij te toegeeflijk is tegenover Hamas, dreigen ze de regering te verlaten en verliest hij zijn meerderheid. Op zijn beurt gooit Netanyahu ook alle mogelijke middelen in de strijd. Er is de brisante onthulling dat via geheime kanalen in Qatar Israël met miljoenen per jaar Hamas steunt. ‘Het beest voeden’, wordt dat genoemd, bedoeld om de Palestijnse Autoriteit te verzwakken en zo de verdeeldheid in Palestijnse kring aan te wakkeren.

The Bibi Files is een onthutsend, ontluisterend, shockerend portret van een gewetenloze machtspoliticus die zijn politieke carrière verre stelt boven welk belang dan ook.

Deze film is uitverkocht, maar gaat op 24 april in première in de bioscoop.

 

There is Another Way

There is Another Way – Hoe er tegen de klippen op toch Israëli’s en Palestijnen bestaan die in een vreedzaam samenleven blijven geloven
Meer dan 1700 doden in Israël, 101 gijzelaars, waarvan 34 dood. 42.000 in Gaza, waarvan 10.000 kinderen. 2 miljoen mensen op de vlucht. De VS leverde 18 miljard dollar aan wapens en 1 miljard voor humanitaire hulp.

Het is de trieste balans vanaf 7 oktober 2023 die wordt opgemaakt aan het slot van There is Another Way. Afgelopen weekend werd bekend dat het dodental met de hervatting van de oorlog door Israël aan Palestijnse kant de grens van 50.000 overschreden heeft.

Aan het begin wordt de kijker gewaarschuwd: er zullen gewelddadige gruwelijke beelden te zien, gemaakt met bodycam en videofilms, zowel van Hamas als van het Israëlische leger IDF. We zien de langzamerhand bekende beelden van het Atom Festival, de kibboets Be’eleri, de eindeloze bombardementen op Gaza Stad, de puinhopen in Khan Younis, de lijkzakken in de Palestijnse ziekenhuizen, de eindeloze vluchtelingenstromen.

There is Another Way volgt de leden van Combatants for Peace, een beweging van Israëlische ex-soldaten en Palestijnse voormalige vrijheidsstrijders die zich verenigen en inzetten voor vrede en verzoening. Ondanks de verwoestende realiteit van geweld en verdeeldheid, weigeren zij haat te beantwoorden met haat. Is werkelijke bevrijding mogelijk, en kunnen zij hun overtuigingen herzien om een vreedzame toekomst op te bouwen?

De film gaat in op de geschiedenis van het conflict, de nakba, de verschillende intifada’s, de Oslo-akkoorden, de moord op Rabin, het aan de macht komen van Netanyahu die nooit wat gezien heeft in wat voor vredesproces ooit. We zien de Israëlische bezettingspolitiek, de roadblocks op de Westbank, de uitdijende kolonistennederzettingen, hoe het afsnijden van besproeiing van Palestijns landbouwgebied als wapen wordt ingezet. Beelden uit No Other Land, de Oscarwinnende docu, met de bulldozers die Palestijnse huizen opzij schuiven, de kolonist die een protesterende Palestijn vanaf een paar meter neerschiet onder goedkeurend toezicht van Israëlische soldaten.

Al die jaren blijven ze contact met elkaar houden, ook in coronatijd. Ze delen rouw met elkaar, houden elkaar vast bij de weerstand die ze vanuit eigen kring ondervinden. Ze herhalen en blijven herhalen, de boodschap van geweldloosheid: ‘violence only breeds violence’. Nu eens groeit de beweging sterk, dan weer zakken ze in aantal, sluipt er een zeker moedeloosheid in. Na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en de daaropvolgende invasie van Israël, die de vernietiging van Gaza inluidt, staat hun missie meer dan ooit onder druk.

Combatants for Peace, een beweging van Palestijnen en Israëli’s die elkaar gevonden hebben in de strijd tegen het zinloze geweld. Het is een sprankje hoop dat gekoesterd moet worden, maar door de recente hervatting van de genocide ook wel eens langzaam zou kunnen doven.

Tijden en tickets.

 

From Ground Zero

From Ground Zero – Hoe er in onbeschrijflijke omstandigheden toch veelbetekenende film gemaakt wordt
Maar hoe is het om  in Gaza te leven, veel beter gezegd, om te overleven? Hoe is het om op te groeien tijdens een genocide, als een ultramodern leger burgerdoelen aanvalt, ook niet-Hamasstrijders worden gedood, vrouwen, kinderen in groten getale omkomen, gevechten uitbreken om aan noodzakelijke basisbehoeften als voedsel en water te komen.

From Ground Zero laat in 22 minidocumentaires van maximaal vijf minuten – een caleidoscopisch beeld van het zwaar geteisterde Gaza – zien waar onder extreme omstandigheden zeer bijzonder cinema gemaakt wordt. Meerdere gaan over het verlies van familieleden, zoals het schrijnende Jad and Nathalie, de jongen- of meisjesnaam die de baby van de zwangere Nour gekregen zou hebben als ze niet bij een luchtaanval gedood zou zijn. Of Taxi Wanissa waarin een zekere Achmad besluit zijn ezel Wanissa voor een platte kar te spannen en daarmee een taxibedrijfje te beginnen. We zien een paar ritjes met een bont gezelschap, terwijl naast de ezeltaxi stromen mensen bepakt en bezakt onder overvliegende straaljagers naar weer een nieuwe vluchtplek onderweg zijn.

Dan gaat het beeld op zwart en komt een gehoofd doekte vrouw in beeld. Ze is de regisseuse zegt ze, en had een scenario geschreven waarin Achmad bij een bomaanslag omkwam en Wanissa moederziel alleen aan de einder verdwijnt. Maar ze is door de werkelijkheid ingehaald, een dag geleden is haar broer met zijn kinderen omgekomen en het verdriet en de woede verhinderen haar om het oorspronkelijke scenario af te maken.

Of ze gaan over kinderen, over onderwijs dat ook in de moeilijkste omstandigheden doorgaat. Soft Skin is deels een animatiefilm, met een zwarte vogel die gebouwen oppikt en laat ontploffen. Kinderen krijgen tekenles om hun trauma’s op papier te kunnen uiten. Moeders hebben hun naam met viltstift op armen en benen geschreven zodat ze gemakkelijker geïdentificeerd kunnen worden als ze onder het puin terecht komen. Een jongetje van 1 kan als eerste geluiden papa zeggen en het geluid van een ambulance nadoen.

Recycling laat zien hoe je zuinig met een jerrycan water om kan gaan, eerst de baby wassen, dan het zelfde teiltje de afwas doen en vervolgens de plantjes water geven. In 24 Hours vertelt ene Khalid hoe hij in 24 uur drie keer vanonder het puin werd gered.

Natuurlijk er is veel puin, kapotgeschoten huizen, ruïnes van gebouwen te zien. Maar zeer bemoedigend is de man in Everything is Fine die te midden van uitgehongerde katten aankondigt dat alle ellende van de wereld zijn show niet kan stoppen. Hij is stand-up comedian, neemt voor het optreden ‘een douche’ door in een geïmproviseerd hokje een pot opgewarmd water over zich heen te gooien. De zonnebril gaat op, hij trekt een colbertje aan,  doet een stropdas om en belooft dat hij de beste stand-up ooit zal maken. Het schaarse publiek, op krakkemikkige stoeltjes in wat ooit een straat was, beloont hem met een warm applaus.

In Hell’s Heaven zien we een man wakker worden in een witte lijkzak. ‘Wat is dit voor een land, wat is dit voor een leven?’, vraagt hij zich af. Hij vond de lijkzak op straat en nam hem mee naar huis. Hij kreeg de inval om bij gebrek aan een normaal bed op de grond te gaan slapen en de lijkzak dicht te ritsen. ’s Ochtends gaat de rits weer open, dat is iedere keer weer een bijzondere ervaring. ‘Het voelt alsof je van de hel naar de hemel gaat.’

Ongelooflijk dat te midden van zoveel moord en vernietiging, horror en treurigheid mensen in staat zijn zulke bijzondere films te maken.

Tijden en tickets.

 

24 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1:
Tussen spreken en zwijgen

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In het eerste van twee verwante verslagen aandacht voor het demonstratierecht en voor het onzekere lot van Mexicaanse journalisten.

De vrijheid van meningsuiting is een groot goed in westerse maatschappijen. Niet voor niets beschermt de wet in veel landen niet alleen het recht om je uit te spreken, maar kun je je daarbij ook in groepen organiseren. Demonstraties zijn in tijden van klimaatpaniek, religieuze twisten en genderkwesties niet weg te denken uit het straatbeeld.

 

The Dialogue Police

The Dialogue Police – Bemiddelaars bij demonstraties
In The Dialogue Police maken we kennis met een unieke taskforce binnen de Zweedse politie. De leden treden als bemiddelaars op bij demonstraties: ze waarborgen de rechten van de demonstranten, maar moeten er tegelijk voor zorgen dat hun acties niet uit de hand lopen.

Hier in Nederland zijn we de voorbije jaren meermaals geconfronteerd met de grenzen van het demonstratierecht. Tegenstanders van het coronabeleid mochten zich in marsen organiseren tegen de besluiten van de overheid, maar het werd grimmig op de momenten dat demonstraties daadkrachtig werden beëindigd. Klimaatactivisten mogen hun zorgen uiten over het Europese klimaatbeleid en de stijgende zeespiegel, tót ze doelbewust het verkeer op de A12 stremmen.

The Dialogue Police onderstreept hoe het juist in een ‘vrije’ maatschappij lastig blijkt om iedereen aan het woord te laten. De taskforceleden (binnenkort ook bij u in de buurt?) begeleiden demonstraties aan alle zijden van het politieke spectrum: ze zijn een Koranverbrander evenveel zorg verschuldigd als een protest van Extinction Rebellion. In hun rol als bemiddelaars praten ze niet alleen met de fanatieke demonstranten, maar ook met geïrriteerde passanten.

De publieke functie van deze ‘dialog polis’ intrigeert mateloos. Tussen neus en lippen door laten de leden merken dat ze zelf ook een mening hebben over de demonstranten en hun rechten, maar hun werk vereist dat ze die mening voor zich houden. Zo zetten zij hun eigen vrijheid van meningsuiting tijdelijk opzij om die van anderen te kunnen waarborgen. Typerend is dat ze het daarbij nooit goed kunnen doen. Geven ze teveel ruimte aan de demonstranten, dan leidt dat toch nog meer onbegrip van passanten en andersgestemden. Grijpen ze in, dan voelen de demonstranten zich in hun rechten aangetast.

Naast de vele straatscènes filmt regisseusse Susanna Edwards ook een aantal momenten op kantoor. De taskforceleden beleven er zeldzame momenten van ontspanning en struinen het internet af naar nieuwe aankondigingen. Hoe gedreven deze mensen hun werk ook uitoefenen, de twijfel op hun gezichten is af en toe zichtbaar. Scherpe opmerkingen van voorbijgangers (“de grenzen zijn niet duidelijk gedefinieerd”) doen de rest. Wat is ‘goed’ als je het nooit voor alle partijen goed kunt doen, en als sommige demonstranten (door de aanwijzingen van de dialoogpolitie domweg te negeren) onbedoeld gaan profiteren van je aanwezigheid? Zorgen deze bemiddelaars met het handhaven van botsende meningen voor de best mogelijke maatschappij, of vechten ze eigenlijk tegen de bierkaai?

Tijden en tickets.

 

State of Silence

State of Silence – Mexicaanse journalisten zijn vogelvrij
Een kijkbeurt van State of Silence plaatst het werk van de dialoogpolitie in een ontnuchterend perspectief. Als er één beroepsgroep is die bij uitstek baat heeft bij de vrijheid van meningsuiting, dan is het namelijk die van de pers. Het Mexicaanse State of Silence toont hoe het voor journalisten in dit land al jarenlang een doodsstrijd is om hun werk te doen.

Wie regelmatig speelfilms en documentaires uit Mexico bekijkt (zie bijvoorbeeld het recente Sujo, van de maakster van Sin señas particulares), zal soms het gevoel hebben af te dalen in een bodemloze put. Corruptie, huisvredebreuk, kartelcriminaliteit, excessief geweld; de thema’s overlappen vaker dan wenselijk is.

State of Silence is door zijn doorsnee aanblik (een combinatie van interviewfragmenten, televisiebeelden en eerstehands journalistiek materiaal) niet zo indrukwekkend als sommige speelfilms (La Civil, Noche de fuego) die dit stelselmatige onrecht aankaarten. De boodschap komt er niet minder direct door over. Het spreekwoord “spreken is zilver, zwijgen is goud” heeft in Mexico een wrange nasmaak. De journalisten die aan het woord komen, voelen zich moreel verplicht om zich uit te spreken over de misstanden in de politieke en maatschappelijke organisatie van het land. Tegelijk weten ze dat die handeling een onverbiddelijk doodsvonnis kan zijn.

Een journalist legt uit dat hij bescherming aangeboden kreeg door de overheid, maar wantrouwend was om die te accepteren. Dat bleek terecht, want niet veel later ontving zijn vrouw bedreigingen. Een staat die het werk van de pers faciliteert en beschermt, is in Mexico een illusie. Journalisten zijn niet vrij, maar vogelvrij; de politici die zij bij persconferenties bevragen kunnen zomaar eens verwant blijken aan een van de grotere kartels.

Deze documentaire toont nog maar eens hoe het veelkoppige beest eruit ziet, maar het blijft een helse opgave om dat beest ook echt te doorgronden – laat staan om er iets aan te doen. State of Silence is een dapper pleidooi voor en van mensen die hun leven in de waagschaal stellen voor het vrije woord. Tegelijk wekken hun verhalen niet de indruk dat er hoop is op verandering. Net als de taskforceleden in The Dialogue Police doen deze journalisten hun werk met de beste bedoelingen, maar ontdekken ze dagelijks dat de perfecte maatschappij niet bestaat. Hun uitgangspunt is een wereld waarin de machthebbers luisteren, en iedereen zich op een nette manier kan uitspreken. Hun realiteit is een spanningsveld van botsende stemmen, gevolgd door een gedempt geluid en een groot stilzwijgen.

Tijden en tickets.

 

21 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 

MEER FILMFESTIVAL

Fiore Mio

***
recensie Fiore Mio
Cognetti voor ingewijden

door Paul Rübsaam

In Fiore Mio gaat de beroemde Italiaanse schrijver Paolo Cognetti op zoek naar de bronnen van het water op de flanken van het bergmassief Monte Rosa. Onderweg praat hij met in het hooggebergte verblijvende personen over hun levensgevoel.

De naam Paolo Cognetti is inmiddels zowat een merk. Een documentaire van zijn hand klinkt nauwelijks als iets nieuws. Toch is het dat wel. In Sogni di Grande North (Big North, 2021) trad Cognetti in de voetsporen van literaire voorgangers als Jack London en Chris McCandless. Dario Acocella was echter de regisseur van die documentaire. Ook De Acht Bergen (Le Otto Montagne, 2022), naar het gelijknamige boek van Cognetti, verbond de naam van de schrijver aan de cinema. Maar die speelfilm werd geregisseerd door het Vlaamse regisseursduo Felix van Groeningen en Charlotte Vandermeersch.

Fiore Mio

Berggevoel
Evenals voor De Acht Bergen verzorgt Ruben Impens het camerawerk voor Fiore Mio (Flower of Mine). Opnieuw weet de Belg het ‘berggevoel’ dat Cognetti’s boeken kenmerkt met adembenemende panorama’s en sprekende details over het voetlicht te brengen. In de proloog van de film zien we bijvoorbeeld met coniferen begroeide, lieflijke groene hellingen, horen we het geluid van tsjilpende vogels en nemen we een groepje herten waar, alvorens we op een beeld getrakteerd worden van verder gelegen, hoog opdoemende besneeuwde bergtoppen.

We zijn in Valle d’Aosta, in de Italiaanse Alpen nabij de grens met Zwitserland. Dit dal vormde tevens het decor van Cognetti’s romans ‘Le Otto Montagne’ (2016) en ‘La felicità del lupo’ (‘Het geluk van de wolf’, 2021). Naar boeddhistisch gebruik is Paolo bezig een veelkleurige reeks vlaggetjes aan het dak van zijn zomerverblijf aldaar te bevestigen. Even later schept hij met de hand wat water op dat loopt langs een door hemzelf gefabriceerd watermolentje. Handelingen die de kenners van het werk van Cognetti niet onbekend voor zullen komen.

Vervolgens maakt de schrijver ons deelgenoot van een wandeling samen met zijn hond Laki. Ze volgen een besneeuwd pad en steken een sneeuwvlakte over. Het ijs begint te smelten, neemt Cognetti waar. Van grote afstand zien we een steenbok op een uitstekende rotspunt staan. Man en hond waden door de sneeuw en klauteren door lager gelegen rotsen. Het bovenlijfje van een in de rondte spiedende bergmarmot steekt boven een grasheuvel uit.

Kopje gletsjerwater
De idylle kent echter haar grenzen. We schrijven de vroege lente van 2022, toen Valle d’Aosta geteisterd werd door een periode van zeldzame droogte. Voor Paolo een reden om zich thuis over een kaart te buigen en met zijn goede vriend Remigio Vicqueri van gedachten te wisselen over de oorzaak van die droogte. Het vormt het startschot voor zijn zoektocht naar de hoog gelegen bronnen van het water waar de bewoners van het dal in alle opzichten afhankelijk van zijn. Een onderweg te vullen veldfles gaat mee. Ook Laki is uiteraard van de partij.

Ietwat abrupt worden vervolgens de eerste personages die Cognetti onderweg zal ontmoeten aan ons voorgesteld. Yogalerares Marta Squinobal runt een veganistisch restaurant in Orestes Hütte (2625 m), haar vader Arturo is berggids en timmerman. Arturo en diens overleden broer Oreste hebben de eerste winterbeklimming van de Zuidwand van de Matterhorn in 1971 op hun naam staan. Naar Marta’s oom is de door diens broer gebouwde hut vernoemd.

Paolo en Marta praten over de invloed van de klimaatverandering. Volgens Marta zal de natuur zelf zich wel herstellen. Maar de mens, wiens schadelijke gedrag ten koste van hemzelf dreigt te gaan, zou meer aan introspectie moeten doen, vindt de yogalerares. Met haar vader, wiens knoestige handen langs veel rots én hout zijn gegaan, spreekt Cognetti over het bouwplan van de uit larikshout opgetrokken hut en op een weidse gletsjer over de verantwoordelijkheden van een berggids. Zijn veldfles vult de schrijver daar met het water uit een klein stromend gletsjerriviertje. Thuis zal hij als eerbetoon aan het heilbrengende vocht een voor het raam van zijn woning geplaatste beker er tot de rand toe mee vol schenken.

Fiore Mio

Toekomstverwachtingen
Als Paolo en Laki opnieuw op pad gaan, voert na een flinke stijging een gezekerde passage naar de hoog gelegen Capana Quintino Sella (3585 m). Wie daar langere tijd wil verblijven, moet normaal gesproken wennen aan de ijle lucht. Maar dat geldt niet voor de Nepalese kok Sete Tamang, die nog als voorganger optreedt bij een nabij de hut te verrichten boeddhistisch offerritueel. Hij is wel grotere hoogtes gewend.

Een volgende pleisterplaats is de Rifugio Mezzolama (3036 m), in 1937 bezocht door de door zelfmoord om het leven gekomen Italiaanse dichteres Antonia Pozzi, aan wie Cognetti de biografie ‘Antonia’ (2023) wijdde. De hut met zijn in donker hout geplaatste rode luiken is schilderachtig gelegen onder de daar hoog bovenuit torenende bergen Castor (4226 m) en Pollux (4092 m). Nog voor Paolo en zijn hond in de Rifugio arriveren, zien we de jonge huttenwaardin Mia Tessarollo de was doen met behulp van bronwater en een handwasmachine. Met Mia, die naar eigen zeggen eerder rust dan avontuur in de bergen zoekt, maakt Paolo de volgende dag een tocht naar een recent uit gletsjerwater ontstaan diepblauw meer.

Het water zal nog zijn loop hebben en alle personages, die zichtbaar goede bekenden van Cognetti zijn, zullen we hun persoonlijke toekomstverwachtingen horen uitspreken. Van een al te nadrukkelijke plot is echter geen sprake in Fiore Mio, dat zich al met al laat typeren als een documentaire voor vrienden en trouwe lezers van de schrijver. Een film als De Acht Bergen is voor minder ingewijden misschien aanbevelenswaardiger.

 

5 maart 2025

 

ALLE RECENSIES

Becoming Led Zeppelin

***
recensie Becoming Led Zeppelin
Documentaire schreeuwt om vervolg

door Cor Oliemeulen

De documentaire Becoming Led Zeppelin over de beste rockband ooit is vooral voer voor fans. Zoals de filmtitel aangeeft beperkt regisseur Bernard MacMahon zich tot de ontstaansgeschiedenis. Dat is leuk als het gaat om de vele anekdotes, maar jammer omdat er juist ook na die eerste jaren zoveel interessants te vertellen, te horen en te zien valt.

De vier leden van Led Zeppelin worden geïntroduceerd als oorlogskinderen in Engeland, geboren in of net na de Tweede Wereldoorlog. Ze groeien op in de jaren ’50 en ’60 als er een nieuwe jeugdcultuur ontstaat, beïnvloed door de rock-‘n-roll en de blues uit Amerika.

Becoming Led Zeppelin

Jimmy, John Paul, Robert en John
Becoming Led Zeppelin wisselt anekdotische interviews af met archiefbeelden, foto’s en geluidsfragmenten. Zo speelde gitarist Jimmy Page al in een bandje op de middelbare school en luisterde veel naar Amerikaanse rock-‘n-roll. Hij ging werken als studiomuzikant in Londen. Page heeft zijn agenda van 1964 goed bewaard. De camera zoomt in op de data waar hij zijn afspraken heeft genoteerd. Sessies met The Rolling Stones, David Bowie, Petula Clark, en voor de eerste plaat van The Who.

In de studio’s liep hij bassist/toetsenist John Paul Jones tegen het lijf. Jones vertelt dat hij stamt uit een muzikale familie en op zijn veertiende speelde op het kerkorgel bij een ‘coole priester’. Jones deed naar eigen zeggen vooral ‘brave’ studiosessies, zoals voor zangeres Lulu. Hij speelde samen met Page in het orkest dat het Bond-nummer Goldfinger van Shirley Bassey in de Abbey Road Studios opnam.

Net als Jimmy Page en John Paul Jones was zanger Robert Plant actief in allerlei bandjes. Hij vertelt over de ‘shock’ die hij voelde toen hij Little Richard hoorde zingen. Dat wilde hij ook, maar dan het liefst blues en R&B. Dat schoot bij zijn ouders in het verkeerde keelgat, want die zagen liever dat hij ging werken als accountant.

En dan is er nog drummer John Bonham, bekend van zijn krachtige, ritmische stijl. We zien hem niet in interviews, maar horen zijn stem, want hij overleed in 1980. Eén ontroerende blik van Robert Plant is eigenlijk alles wat de documentaire te melden heeft over deze tragische gebeurtenis en het einde van de legendarische band. Plant zat samen met Bonham in The Band of Joy, dat voornamelijk blues- en rockcovers speelde. We horen hoe Bonham praat over zijn grote voorbeeld Gene Krupa en hoe hij al op jonge leeftijd een gezinnetje sticht.

The New Yardbirds
In Becoming Led Zeppelin wordt Jimmy Page neergezet als de oprichter en leider van de band. Hij speelde als bassist samen met gitarist Jeff Beck in The Yardbirds. Toen deze band in 1968 uiteenviel, bleef Jimmy Page als enige over met de rechten op de bandnaam. Hij had nog een contract om een paar shows te spelen, dus moest hij snel een nieuwe band samenstellen. John Paul Jones vroeg Page om auditie te doen, Robert Plant werd vanwege zijn stem en energie uit zijn toenmalige band Hobbstweedle geplukt. En Plant maakte Page opmerkzaam op de kwaliteiten van Bonham. Het kwartet speelde voor het eerst samen op 12 augustus 1968 in een kelder van een platenwinkel aan de Gerrard Street in Londen.

Het zijn mooie beelden van hun eerste optredens tijdens hun tournee in Denemarken later dat jaar, toen nog als The New Yardbirds. Hier konden muziekliefhebbers voor het eerst live genieten van hun mix van blues, hard rock en psychedelica, ondersteund door complexe ritmes, de iconische stem van Plant en de epische gitaarpartijen van Page. Tijdens zijn solo in Dazed and Confused introduceert de gitarist het gebruik van een vioolstrijkstok op zijn elektrische gitaar. Het experimentele, mystieke geluidseffect, versterkt door een wah-wah pedaal en echomachine, illustreert hoe vernieuwend het Led Zeppelin-in-wording was.

En dan het zelfverzekerde statement van Jimmy Page: ‘We willen geen singles uitbrengen, maar een albumband worden.’ De eerste elpee – Led Zeppelin – verscheen begin 1969 en werd uitgebracht door Atlantic Records en geproduceerd door Page.

Becoming Led Zeppelin

Populairder in Amerika
Dat Amerikaanse platenlabel van Led Zeppelin was geen toeval. De documentaire vertelt overzichtelijk hoe de band aanvankelijk moeite had om door te breken in eigen land, terwijl ze in de Verenigde Staten juist snel populair werden. Dit kwam omdat de Britse muziekscene eind jaren ’60 en begin jaren ’70 al verzadigd was met grote namen als The Beatles, The Rolling Stones en The Who, waardoor het moeilijk was om op te vallen. Daarnaast was hun muziek niet direct mainstream, waardoor ze als cultband werden gezien.

In de VS daarentegen sloeg hun debuutalbum direct aan en kregen ze veel radio-aandacht. De vele concerten aldaar versterkten hun populariteit. Pas met de release van Led Zeppelin II eind 1969 brak de band echt door in Engeland. En daarmee stopt de film.

De creatieve reis en de persoonlijke verhalen van de bandleden en de weergave van de populaire muziek eind jaren ’60 maken van Becoming Led Zeppelin het boeiende deel van de documentaire. Maar het is jammer dat het portret van de opkomst van de legendarische band eindigt voordat Led Zeppelin de wereld zou veroveren en de liefhebber zou trakteren op legendarische optredens, zoals in 1973 in Madison Square Garden in New York, voor het nageslacht vastgelegd in dubbelalbum en muziekfilm The Song Remains the Same (1976). Kijkende fans van de documentaire komen er bekaaid vanaf met slechts een paar live-registraties. Voor de rest hoor je Led Zeppelin-nummers, maar zie je (regelmatig dezelfde) beelden van andere optredens.

 

26 februari 2025

 

ALLE RECENSIES

Ernest Cole: Lost and Found

****
recensie Ernest Cole: Lost and Found
Het knagende gevoel van ontheemding

door Cor Oliemeulen

De Zuid-Afrikaanse fotograaf Ernest Cole (1940-1990) was de eerste die de buitenwereld op een indringende manier confronteerde met het leven van de zwarte bevolking onder de Apartheid. Zijn foto’s maakten hem beroemd, maar waren verboden in zijn eigen land. Na zijn vlucht naar Amerika raakte Cole langzaam gefrustreerd, dakloos en vergeten. Totdat in 2017 60.000 van zijn foto’s in een Zweedse bankkluis werden aangetroffen.

Filmmaker Raoul Peck maakte met Ernest Cole: Lost and Found een aandoenlijk eerbetoon aan de fotograaf, die zich genoodzaakt voelde om in ballingschap te gaan. Hij mocht nooit meer terugkeren naar zijn familie en vrienden in Zuid-Afrika. Cole overleed in een New Yorks ziekenhuis aan de gevolgen van kanker, wrang genoeg in de week dat Nelson Mandela werd vrijgelaten uit de gevangenis.

Ernest Cole: Lost and Found

Vluchten uit je eigen land
Raoul Peck kon tijdens het maken van de documentaire deels putten uit zijn eigen ervaringen van ontheemding. Ook hij voelde zich genoodzaakt om zijn land te verlaten. Geboren in Haïti verhuisde hij vanwege de politieke situatie aldaar op jonge leeftijd met zijn familie naar de Verenigde Staten. Hij ging film studeren en belandde in Berlijn en Parijs. In 1996 keerde hij kort terug naar Haïti als minister van cultuur, maar werd al na een jaar ontslagen.

Terug in Europa maakte hij met Lumumba (2000) een politieke biografie over de Belgische koloniale geschiedenis en de moord op de Congolese leider Patrice Lumumba. Ook furore maakte Peck met de documentaire I Am Not Your Negro (2016), de levensloop van James Baldwin, een van de grootste Amerikaanse schrijvers na de Tweede Wereldoorlog. Baldwin groeide op in Harlem, New York maar raakte gefrustreerd door het racisme en verliet op zijn vierentwintigste zijn land om zich te vestigen in Parijs waar hij bijna zijn hele leven zou blijven wonen. Ondanks de parallellen met Peck en Baldwin is de levenswandel van Cole uitermate tragisch.

Internationale bewustwording
Waar acteur Samuel L. Jackson in I Am Not Your Negro fungeert als de stem van James Baldwin, neemt acteur LaKeith Stanfield (Judas and the Black Messiah, 2021) in Ernest Cole: Lost and Found de voice-over voor zijn rekening. Hij vertolkt het uiterst gedetailleerde levensverhaal dat Raoul Peck schreef op basis van Cole’s eigen woorden en gesprekken met zijn vrienden en geliefden én aan de hand van Cole’s confronterende foto’s van het leven onder het apartheidsregime. Het leven van zwarte mannen in een Zuid-Afrikaanse gevangenis en de gedwongen verhuizingen naar afgelegen kampen. Maar vooral had hij een scherp oog voor de dagelijkse onderdrukking, zware arbeid, armoede en de banaliteit van racisme, getuige de vele foto’s van borden met teksten als ‘Slegs vir Blankes / Europeans Only’ bij gebouwen, parken, zwembaden, scholen, ziekenhuizen, treinstations, waar eigenlijk niet?

Cole moest zijn foto’s vaak stiekem maken, op ooghoogte en tijdens het lopen, om niet op te vallen. Dat doet geen afbreuk aan alle technisch bekwame, aangrijpende foto’s die voorbijkomen in de documentaire. Buiten Zuid-Afrika zorgden ze voor de nodige verontwaardiging. Sommige foto’s zeggen meer dan duizend woorden.

De internationale bewustwording versterkte nadat Ernest Cole een jaar na zijn vertrek naar Amerika in 1967 zijn befaamde fotoboek House of Bondage samenstelde en uitbracht. “Mijn hele leven zit in dit boek”, horen we hem zeggen in de documentaire. Cole had zich laten inspireren door de Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson die ook foto’s van dagelijkse ervaringen van gewone mensen maakte.

Ernest Cole: Lost and Found

Van beroemd tot dakloos
Ernest Cole werd bekend en zijn foto’s werden beroemd. Ook de foto’s die hij maakte over het leven van de zwarte bevolking in het zuiden van de Verenigde Staten. Cole’s ‘beloofde land’ bleek een land van rassenscheiding, net als het land dat hij ontvlucht was. Als je kijkt naar Cole’s foto’s in Amerika zie je vaak nauwelijks verschillen met het leven van zwarte mensen in Zuid-Afrika.

Vanaf hier wordt Ernest Cole: Lost and Found somber en somberder, door de gemoedstoestand van de fotograaf en de dramatische voice-over van LaKeith Stanfield. Cole vertrekt een tijdje naar Zweden en Denemarken, maar komt toch weer terug. Korte fragmenten uit eerdere documentaires en archiefbeelden van nieuws over internationale boycotacties van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime komen voorbij. Voor anderen gloort er hoop, voor Ernest Cole niet.

“Al mijn foto’s zijn leugens”, zegt Cole verbitterd. “Ik heb heimwee, maar kan niet terug.” En zo zien we Cole langzaam afglijden van bekend fotograaf tot dakloze. Gelukkig heeft regisseur Raoul Peck nog een hartverwarmende finale in petto.

 

15 januari 2025

 

ALLE RECENSIES

IDFA 2024 – Deel 8 (slot): Méér geschiedenis

IDFA 2024 – Deel 8 (slot):
Méér geschiedenis

door Bob van der Sterre

Als er iets hét documentaire-thema is van de laatste tijd, is het wel geschiedenis. Persoonlijke geschiedenissen, wereldgeschiedenissen, vaak met een oorlog als thema, doen het goed in de films. En archiefbeelden zijn populair. Drie films over geschiedenis besluiten onze verslaggeving over IDFA 2024.

 

The Propagandist

The Propagandist – De filmtsaar van de Nederlandse cinema in de Tweede Wereldoorlog
Jan Teunissen was een Nederlandse regisseur in de jaren dertig. Zijn grote film over Willem van Oranje flopt en hij komt op een zijspoor. De Duitsers vallen Nederland binnen. Teunissen denkt: dit biedt kansen voor mijn droom om grote Nederlandse films te maken.

Teunissen klimt zich via de NSB op tot ‘filmtsaar’ in de oorlogsperiode. ‘Herr Präsident, zo begroeten ze je dan.’ Ontmoet mensen als Mussert, Goebbels. Bepaalt mede wat er gemaakt wordt. Een kleine kliek NSB-filmmakers probeert ondertussen hun films te maken, waaronder een racistische tekenfilmversie van Reinaard de Vos, en een paar vreselijke komedies. Teunissens droom van het maken van grote Nederlandse films valt al snel in duigen want ze mogen alleen maar propaganda maken.

Wanneer zal je beseffen dat je een vreselijke carrièrekeuze hebt gemaakt? Teunissen ziet het allemaal niet zo moeilijk. ‘We hadden toch gecapituleerd?’ En hij bagatelliseert zijn eigen rol. ‘Ik heb altijd iedereen geholpen.’ Wat hij ook vaak zegt: ‘Ik wilde de Nederlandse film van de grond krijgen.’ Toch wordt het wrang als zijn zoon en stiefzoon – beiden overtuigd nazi geworden – overlijden aan het front als Duits soldaat. En zijn eigen vrouw overlijdt van de stress hiervan.

De film van Luuk Bouwman (maakte ook het veelgeprezen Gerlach, vorig jaar te zien) is een portret van een groep filmers die pragmatisme boven moraal stelde. Een prima film, boordevol allerlei boeiende weetjes, zoals dat in de hongerwinter propagandafilms werden gebruikt om vuur mee aan te maken. The Propagandist profiteert van opgenomen interviews met betrokkenen, waaronder Teunissen, maar ook met andere NSB-filmers; Bob Kommer, een later grote tv-producent die zijn verleden verzweeg; en Reinier Meijer, de enige die wel erkent dat zijn daden niet zo positief waren.

Het werk van de Nederlandse filmers in de Tweede Wereldoorlog is altijd een blinde vlek geweest bij historici maar deze boeiende film zet dat recht.

 

Trains

Trains – Archiefbeelden als intense ervaring
Treinen hebben vaak – vooral in het eerste deel van de twintigste eeuw – een aparte rol gehad. Een veelgebruikt symbool in films voor afscheid. Een laatste kus. Mensen die geliefden uitzwaaien. Een mooie tocht maken en genieten van het uitzicht. En een cynische rol als onderdeel van oorlogen.

Trains legt beide beelden vast. Begint bij het bouwen van locomotieven en vrolijk zwaaiende reizigers begin twintigste eeuw. Op gegeven moment verandert dat in een cynisch verhaal over de twee wereldoorlogen. Eerst de soldaten die massaal naar het front gaan van de Eerste Wereldoorlog. Bommen laden op treinen. Keren zwaargewond terug en krijgen protheses. De pauze van het interbellum waarbij een orkest in de trein optreedt, mensen kaarten en drinken. Dan komt de Tweede Wereldoorlog. Begint onschuldig met een soldaten die tandenpoetsen naast het spoor. Het wordt ronduit ijzingwekkend met treinen vol lijken. Of de voormalige concentratiekampbewoners die lunchen langs het spoor in hun gestreepte kleding. Het Rode Leger dat van de trein een communistisch symbool maakt, gadegeslagen door westerse soldaten.

Na de oorlog wordt het onvermijdelijk optimistischer, met de herbouw van stations, treinen met obers en posttreinen. Stations met nieuwe klapbordjessystemen. Mensen die slapen op banken. Mooiste beeld: de man die op lege bagagekarretjes staat en zo door het station rijdt.

Trains blinkt uit in de montage. Het heeft de montage van een speelfilm – ook al zijn de beelden natuurlijk van allemaal verschillende makers. Erg ingenieus is de montage van een bioscoopwagon, naar beelden van Charlie Chaplin als ’the tramp’, daarna als zichzelf zwaaiend naar mensen, daarna zien we Hitler zwaaien naar mensen (door Chaplin bespot in The Great Dictator). Duitse legerleiders die zich vervelen in de trein – nét als we net de jodentransporten hebben gezien. Vliegtuigen die de treinen beschieten. Vervolgens een route langs karkassen van uitgebrande treinen, kapotte steden, kapotte stations, neergehaalde vliegtuigen. De film is verrassend kort met 80 minuten.

Trains is een intense ervaring en dat wordt geholpen door de prachtige kwaliteit van de beelden en het geluid. Veel tijd zat volgens de Volkskrant in het restaureren en digitaliseren van de film. Vooral dankzij die intensiteit won de Poolse film van Maciej J. Drygas denk ik vooral de prijs voor beste documentaire bij IDFA. Zelf kan ik wel een paar andere films bedenken die ik iets vernieuwender vond.

 

Light Memories

Light Memories – Een mysterieuze grootvader
Dat geschiedenis ook persoonlijk kan zijn, bewijst de Ecuadoraanse film Light memories. De maker (regisseur Misha Valleja Prut) komt op een spoor van zijn mysterieuze (en haast doodgezwegen) grootvader. Zijn oom vindt camera’s met oude foto’s in het huis van zijn vader, dus Misha’s grootvader.

Misha gaat op onderzoek uit naar zijn grootvader. Eerst bekijkt hij de gevonden foto’s en dia’s. Vraagt aan zijn oma waarom haar man hen had verlaten en hun kinderen niet geaccepteerd (vier zonen, waaronder zijn vader). Daarna bespreekt hij hetzelfde met zijn ooms en vader.

Echt ver komt hij er niet mee. Er blijft weinig bekend over de grootvader of de gevonden foto’s. Het verhaal verandert halverwege van perspectief: het gaat om ‘mamita Luz’ die tijdens de film 90 wordt. Ze is dementerend maar herinnert zich nog wel een en ander en praat erover met Misha. Moeder en zoons overleefden door babytruitjes te breien en verkopen op de markt. Af en toe dicht ze ook: ‘Ouders kijken naar hun kinderen als het licht van de sterren.’  En: ‘Alleen stilte slaapt eeuwig.’

Misha filosofeert: ‘De heldendom van moeder is óók de afwezigheid van een vader.’  Hij ziet een patroon: hijzelf en zijn eigen moeder (en dus ook vader) hadden ook niet echt een vader. In een ontroerend gesprek bespreekt hij dat met zijn vader. ‘We leefden gescheiden vanaf mijn vijfde, je bent afwezig in de meeste herinneringen.’ Zijn vader antwoordt: ‘Ik dronk veel, elke dag. Ik vergat veel dingen aandacht te geven.’ ‘Is het niet toevallig dat we het allemaal zonder vaders moesten doen?’ ‘Het is een patroon. Nu moeten we het verhaal veranderen.’

Erg persoonlijk – een luchtige, tragikomische familiefilm. Een van de golf egodocumenten die de laatste jaren op IDFA te zien was, wat vermoedelijk wel iets met de coronacrisis te maken heeft.

 

25 november 2024

 

Deel 1: Openingsfilm – About a Hero 
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment 
Deel 7: Palestina

 

MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2024 – Deel 7: Palestina

IDFA 2024 – Deel 7:
Palestina

door Jochum de Graaf

Hoe moet het nu verder met Palestina? IDFA 2023 begon met een rel rond een Palestijns protest tijdens de openingsavond. IDFA zou niet inclusief en divers genoeg zijn en zich niet duidelijk genoeg willen uitspreken over het leed in Gaza. In reactie werden dit jaar met alle betrokkenen en criticasters bijeenkomsten en conferenties belegd, wat onder meer leidde tot een wat diffuse festivalcampagne en een speciale ‘pathway’: een wegwijzer met films die ‘een kans bieden om verder te kijken dan het hier en nu en de kwestie Palestina vanuit verschillende invalshoeken en met een bredere blik te verkennen’.

Opvallend in die pathway is dat er maar één film over de Israëlische kant van het conflict tussen zit: Rule of Stone. Jammer dat Ministers of Chaos niet te zien was, die zat in het Docs for Sale-programma. De film portretteert de extreemrechtse ministers Itamar Ben Gvir en Bezalel Smotrich, die op sleutelposities (Binnenlandse Veiligheid en Financiën) in het kabinet Netanyahu zitten. Zij houden Netanyahu in een politieke houdgreep en vormen de motor achter de genocide in Gaza, vanuit de ideologie van een Groot Israël.

 

Rule of Stone

Rule of Stone
Rule of Stone laat zien dat het Israëlisch-Palestijnse conflict vooral ook een cultuuroorlog is. Na de annexatie van Oost-Jeruzalem in 1967 veranderde in hoog tempo het stadsaanzicht. Rond het oude Palestijnse deel werden Joodse wijken uit de grond gestampt met een architectuur gekenmerkt door het gebruik van de Jerusalem Stone, verzamelnaam voor verschillende soorten kalksteen waarmee al sinds de oudheid gebouwd wordt.

De Engels-Israëlische Danae Elon laat de ‘wrede en prachtige illusie’ achter de stenen zien. Het is een fraaie architectuurgeschiedenis met archiefbeelden uit de Britse mandaatperiode en interviews met architecten als Moshe Safdie die het moderne Jeruzalem in hoge mate vormgaven. Tegelijkertijd is het ook een aanklacht tegen de Israëlische bezettingspolitiek. Er werd een quotum voor het maximale aantal Palestijnen in Jeruzalem vastgesteld. Bouwvergunningen werden hen onthouden. Ze werden voor de keuze gesteld óf zelf het huis af te breken óf vernietiging door de Israëli’s waarvoor ze de rekening gepresenteerd krijgen.

Palestijnen zijn wel bij de bouw betrokken, ze beitelen de Jerusalem Stones stuk voor stuk met de hand. De architecten zitten nogal in de maag met de vragen die Elon stelt; in hun contacten met bouwvakkers is het ‘don’t mention the nakba’ (Al Nakba is een term die in het Arabisch ‘ramp’ betekent. Het verwijst naar de aanloop en de gevolgen van de eerste Arabisch-Israëlische oorlog in 1948 waarin de Joden hun lang gekoesterde droom van een eigen staat realiseren, red.). Er is wel een besef van morele verantwoordelijkheid,  maar over het algemeen overheerst toch het standpunt dat de politiek bepaalt waar er gebouwd wordt en de architecten bepalen hoe er gebouwd wordt.

 

The Flowers Stand Silently, Witnessing

The Flowers Stand Silently, Witnessing
Documentairemaker Theo Panagopoulos, een Griek met Palestijnse roots, wonend en werkend in Schotland, ontdekte twee ‘stomme’ 16mm-kleurenfims gemaakt door een Schotse missionaris die de bloemenpracht in het Heilige Land in de jaren dertig en veertig had vastgelegd. Het was toen nog een idyllisch landschap, glooiende heuvels en weidse velden, in- en uitzoomend op de  veelkleurige bloemenpracht. Op de achtergrond zie je af en toe Arabische Palestijnen. Het staat er allemaal goed bij.

Het was voor Panagopoulos aanleiding om wat filosofische teksten in beeld te schrijven over de gruwelen die er zich tegenwoordig afspelen. Teksten die je met een beetje fantasie ook zelf kunt verzinnen.

Er zijn dit IDFA betere films te zien dan deze tot Beste Korte Documentaire uitgeroepen film, zie hieronder.

 

The 1957 Transcripts

The 1957 Transcripts
Er is vanzelfsprekend genoeg van de ellende die de Palestijnen is en wordt aangedaan, te zien. The 1957 Transcripts documenteert de verschrikkelijke tragedie van de massamoord op de inwoners van het Palestijnse dorpje Kafr Qasim. Oktober 1956 werden 49 mannen, vrouwen en kinderen in koelen bloede vermoord, omdat ze terugkomend van hun werk op het land niet wisten dat de avondklok met een uur vervroegd was.

Met getuigenissen van nabestaanden, historici en de Israëlische journalist die de slachtpartij na drie dagen in de publiciteit bracht, ontstaat een scherp beeld van de achtergrond, uitvoering en gevolgen van de zeer ingrijpende gebeurtenis. De rechtszaak, een jaar later in 1957, wordt op basis van recent vrijgekomen transcripties door middel van re-enactment nagespeeld. Schokkend om het ‘bevel-is-bevel’-verweer van de soldaten te horen en te ervaren dat er destijds een plan voor etnische zuivering meespeelde.

 

Eyes of Gaza

Eyes of Gaza
Van Eyes of Gaza wordt je ook niet echt vrolijk. De Syrische regisseur Mahmoud Atassi volgde van afstand gedurende een half jaar drie Palestijnse journalisten die met de moed der wanhoop onder helse omstandigheden hun werk vanaf de frontlinie in Noord-Gaza doen. De mannen zijn verantwoordelijk voor de beelden die we ook op het Journaal te zien krijgen. De huilende kinderen die in ziekenhuizen om hun moeders vragen. Baby’s die onder het puin uit worden gehaald. De run op vliegtuigen en vrachtwagens die de schaarse hulpgoederen droppen.

Mooi kun je de film niet noemen, het zijn overheersend sombere beelden. Het grijs van de kapotgebombardeerde huizen en gebouwen, de overstelpende hoeveelheid puin en het donkerblauw van de kogelvrije persvesten.

Abdaqader, Mahmoud en Mohammed slapen zelf ook in barre omstandigheden onder opgevouwen lakens, weinig voedsel binnen bereik, worstelend met internetverbinding en constant het gevaar dat ze in de vuurlinie terecht komen. Gevraagd naar hun motivatie zeggen ze het ijzersterke en o zo ware cliché: ‘We zijn de vierde macht. Journalistiek is het wapen tegen onrecht’.

 

Would You Have Sex with an Arab?

Would You Have Sex with an Arab?
De Zwitserse documentairemaker Yolande Zauberman laat in haar documentaires een bijzondere kant van de Israëlische samenleving zien. In Would You Have Sex with an Arab?  stelt ze de vraag keer op keer aan met name jongeren, Israëls en Palestijns. Het uitgaanspubliek in Tel Aviv reageert soms balorig: ‘ja graag’ en ‘ben je gek geworden?’

Een enkele keer vertelt een Palestijns-Israëlisch stel over hun mooie maar veelal hopeloze liefde voor elkaar. En in de vriendenkring en bij familie roept het vaak afkerende reacties op. Vooral in de Palestijnse gemeenschap is het een grens die je niet over kunt en mag gaan. Het zijn ook gescheiden werelden die vijandig tegenover elkaar staan, niet of nauwelijks contact hebben. Opvallende opmerking in een gesprek met Palestijnse jongeren dat het Israëlische bezettingsleger weliswaar grote verwoestingen aanricht maar dat het in tegenstelling tot andere veroveraars  geen verkrachtingen pleegt.

 

The Belle from Gaza

The Belle from Gaza
The Belle from Gaza kent een zeer bijzondere openingsscène waarin een oudere Arabische trans vertelt over haar gepassioneerde verhouding met een Joodse rabbijn. In de docu onderneemt Zauberman een zoektocht naar de mysterieuze Belle . Ze werd op het spoor gezet door een oude foto van een beeldschone transvrouw waarover het verhaal ging dat ze vanuit Gaza helemaal naar Tel Aviv gelopen zou zijn om een geslachtsveranderingsoperatie te ondergaan.

Homoseksualiteit en zeker transgenders zijn in Palestijnse gebieden absoluut taboe, in het meer liberale Tel Aviv vinden ze emplooi als sekswerkers. De vrouwen in Hatnufa Street vertellen openhartig over hun gevoelens, hun verwachtingen, ervaringen, hun angsten.

In een interview stelde Zauberman dat als het vrede zou worden de transen nog wel eens een belangrijke rol zouden kunnen spelen, omdat ze beide kanten zo goed kennen. Als…

 

Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel

Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel
Zomer 2002 maken de Palestijnse Michel Khleifi en de Israëlische Eyal Sivan een reis van twee maanden door hun geboorteland. Het gaat van diep Zuid, toen nog de Negev-woestijn, via Centrum naar het uiterste Noord, de grens met Libanon.  Een reis langs de ‘groene’ lijn op de kaart voor in de auto waarop een Israëlisch en een Palestijns gebied is aangegeven. zoals vastgelegd in Resolutie 181 die in 1947 door de VN werd aangenomen.

Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel is te zien als een ‘oral history’, een breed geschakeerd palet van de mensen in dat eeuwenlang omstreden gebied. We ontmoeten de bejaarde zionist die al in de jaren dertig naar het Beloofde Land kwam en geen tegenspraak duldt in zijn standpunt dat de Joden het volste recht op het land hebben. Een Joods-Israëlische vrouw, die in een winkel werkt die vroeger een Arabische eigenaar had, betreurt dat bij de kolonisatie van het gebied de Arabische huizen niet vernietigd zijn. Ze zou graag, doelend op de Palestijnse bevolking,  ‘die kanker’ verwijderd zien.

Midden in het land komen we een groep Amerikaanse christenen uit Texas tegen die helpen met het bomen planten. In een opvangcentrum krijgt een zojuist gearriveerde groep Ethiopische Joden een eerste integratieles. Ze kijken apathisch om zich heen, verstaan nauwelijks Hebreeuws.

Jonge Israëlische dienstplichtige soldaten op patrouille door een stille Palestijnse stad vertellen welke boeken ze lezen in de uren wanneer ze niks te doen hebben. Het Proces van Kafka, filosofische boeken van Levinas, Buber, Maimonides.

We passeren menig roadblock midden in het land, waar Israëlische blagen in uniform Palestijnen afblaffen die om in Israël te kunnen werken lopend de grens over moeten. Een paar Palestijnse jongens bewaken de weg naar een bruiloft, het is eigenlijk illegaal maar wordt oogluikend toegestaan. Andere Palestijnse jongeren wonen hun hele leven al in de staat Israël, hebben een goede opleiding genoten, voelen zich vooral Arabische Israëliërs.

Het opvallende is dat bijna niemand aan de Palestijnse kant racistische uitspraken doet en haat uitspreekt. Oudere Palestijnen halen herinneringen op aan de tijd dat ze vreedzaam met joden, christenen en moslims samenleefden. Maar er zijn ook Marokkaanse Joden die spijt lijken te hebben van hun emigratie naar Israël. Die constateren dat het leven als Jood in een Arabisch land een stuk aangenamer was dan nu als Jood in een vijandige Arabische wereld.

Uiteraard komt in de gesprekken ook de oplossing van VN-resolutie 181 aan de orde, grofweg de ‘2 staten-oplossing’, maar er is vrijwel niemand die dat als realistisch ziet. In essentie is er al die jaren niet veel veranderd. In 2003 was het al een apartheidsland en met de genocide in Gaza is het conflict alleen maar scherper verdiept. Vrede is verder weg dan ooit.

Route 181 is met 84 fragmenten in vier en een half uur een forse zit maar levert uiterst fascinerende context voor het Israëlisch-Palestijnse conflict.

 

No Other Land

No Other Land
Dertien jaar geleden won Five Broken Cameras de IDFA-publieksaward. Het was het verhaal van de Palestijnse cameraman die met vijf camera’s met evenzovele invalshoeken zijn verhaal vertelde. Het verhaal van zijn dorp Bil’in op de door Israël bezette Westbank dat langzaam maar zeker wordt ingesloten door de nederzettingen van Joodse kolonisten, ondersteund door het Israëlitische leger. Het was een verpletterende documentaire die ook op het Sundance-festival in de prijzen viel.

No Other Land, volgens IDFA-directeur Orwa Nyrabia de meest belangrijke film van het festival, won dit jaar de IDFA NPO Doc Audience Award. Deze film vertelt in feite het zelfde verhaal. De Palestijnse burgerjournalist Basel Adra documenteert hoe sinds 2019 langzaam maar zeker Masafer Yatta, een gemeenschap van zo’n twintig dorpjes in het zuiden van de Westelijke Jordaanoever, door het Israëlische leger wordt gesloopt. Het Israëlische hooggerechtshof heeft bepaald dat het een militair oefenterrein moet worden.

Om de zoveel tijd rijden tanks en bulldozers het gebied binnen, vernietigen de huizen alsof het bordkarton is en verdrijven de oorspronkelijke bewoners. Protesteren heeft geen zin, de Israëlische militair die de leiding over de operatie heeft, laat ze een vernietigingsbevel zien. Maar de bewoners gaan meteen herbouwen. ‘We have no other land’, zegt een vrouw. Maar de reactie van de Israëli’s is spijkerhard, ze pakken gewelddadig het bouwmateriaal af.

Basel komt door zijn publicaties op social media bij Israël op de radar te staan. Hij komt ook in contact met de jonge Israëlische journalist Yuval Abraham en besluiten om samen op te trekken. Yuval is in eerste instantie nog optimistisch, gelooft nog in verandering. Maar hij wordt ook snel geconfronteerd met de agressie van landgenoten. Wanneer hij de vernietiging van een dorp filmt, pakt op zijn beurt een kolonist zijn telefoon en filmt Yuval. ‘Dit is een Jood die de Palestijnen helpt,’ roept hij en ‘Je staat nu op Facebook, mensen zullen je herkennen.’

Het wordt nog angstaanjagender als een Israëlische kolonist zich met een ontruiming gaat bemoeien en een protesterende Palestijn neerschiet. De vriendschap tussen Yuval en Basel houdt stand en de film gaat de hele wereld over.

 

Man Number 4
Maar het meest onder de indruk was ik van Man Number 4. Een korte film over een geblurde foto die langzaam scherper wordt. De foto is gemaakt op 12 december 2023 om 21:33 uur in Beith Lahiya, Noord-Gaza door de Israëlische journalist Nir Dvori en ging vervolgens viraal. Filmmaker Miranda Pennell ontleedt de foto stukje bij beetje door telkens in te zoomen op een deel.

Op de achtergrond zien we verlaten, deels kapotgeschoten gebouwen met een grote puinbak. Daarvoor een Israëlische legereenheid die zich rond een gevechtswagen verzamelt. Een aantal militairen houdt vanaf een paar meter een groep van een paar honderd Gazanen onder schot. Mannen zittend in het zand, voorovergebogen dicht op elkaar gepakt. Maar de meeste aandacht wordt getrokken door de voorgrond, vijf mannen op een rij, deels ontbloot bovenlijf, de handen op de rug gebonden, naast hen een witte doos. Een Israëlische militair filmt of fotografeert ze met een grote camera op statief.

De commentaarstem meldt de nodige details. In de witte doos zitten tie-wraps. De man vierde van links is dr. Khalid Hamoda, chirurg. De aftiteling vermeldt zijn lot: een paar weken voor de foto ontvoerd door de Israëli’s, vrouw en jonge dochter bij een Israëlische luchtaanval omgekomen. Een paar weken na de foto is hij vrijgelaten, sindsdien heeft niemand meer van hem vernomen.

De commentaarstem vraagt zich af waar de fotograaf, de producer van het tv-kanaal waar de foto werd vertoond, de belichtingsman, al die mensen die in veilige omstandigheden naar het beeld op Facebook, Instagram en andere social media kijken, aan denken. We horen Mozart, het Requiem in D Minor, Introitus. Stof tot nadenken voor een veelvoud van de tien minuten die de film duurt.

 

24 november 2024

 

Deel 1: Openingsfilm – About a Hero 
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment 
Deel 8: Méér geschiedenis

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2024 – Deel 6: Lang leve het experiment

IDFA 2024 – Deel 6:
Lang leve het experiment

door Bob van der Sterre

IDFA 2024 biedt zware kost maar ook experiment. Hieronder een paar voorbeelden waar de creatieve weirdness of auteurschap een belangrijk rol spelen.

 

Architecton

Architecton – Waar komen de lelijke gebouwen vandaan?
Het regent stenen. We zien ze slow motion vallen, ze veranderen in een soort zee met golven van steen. Ook bijzonder: stenen die dansen als ze gespoeld worden.

‘Waarom worden er zoveel lelijke gebouwen gemaakt die maar 40 jaar meegaan, als we al eeuwen weten hoe we mooie gebouwen moeten bouwen?’, vraagt Victor Kossakovsky eventjes terloops aan de architect Michele De Lucchi, die een klein beetje de protagonist is van de film. De Lucchi zorgt met twee bouwers voor een menselijke noot. Ze leggen – tussen het cinematografische geweld door – een cirkel van steen aan in zijn tuin. Een mythische cirkel waar mensen niet zijn toegestaan.

Het is een moeilijke vraag. Beton is de aartsvijand, suggereren ze samen in een best bizarre epiloog (ik geloof niet dat ik Kossakovsky ooit eerder in zijn eigen film heb gezien, en zeker met de robotgrasmaaiers die het een hilarisch effect geven).

Ik denk niet dat de kijker van Architecton het van de inhoud moet hebben (films als statements vindt Kossakovsky sowieso een misverstand, bekijk zijn masterclass uit 2012). Het gaat zoals altijd bij Kossakovsky eerst om de film zelf. En de beelden die de film maken. De film observeert gesloopte steden (aardbeving en oorlog); stenen van wieg (explosies in rotsen) tot graf (dumpplek rotzooi aardbeving); en Romeinse restanten, waarvan bogen en pilaren na al die eeuwen nog overeind staan. Het is het contrast dat de film een bepaalde drive geeft.

Architecton past in de stijl en toon van de laatste ‘grote’ films: Vivan los Antipodos! en Aquarela en zal de liefhebber van het werk van Kossakovsky niet teleurstellen. Hij heeft ook een sterk team om zich heen. De componist (Evgueni Galperine) en cinematograaf (Ben Bernhard) dragen bijvoorbeeld ook een groot deel bij aan de film.

 

REAL

REAL – Depressieve influencers en gelukkige VR-alter ego’s
Wat betekent online leven voor mensen? ‘We zijn de meest vrije generatie ooit, we hebben keuzes.’

Deze film van regisseur Adele Tulli maakt het zich niet te makkelijk door over dit – toch een beetje uitgekauwde – thema een essay te vertellen. Het is eerder een reeks van contextloze, stilistische verhalen, verteld met interessante beeldperspectieven. Neem de volgende reeks beelden:

Een jaguar met roze letters. Een fisheye-beeld van rollende kabels. Animatie van mensen die een relatie hebben in virtual reality. Mensen met lichtgevende koptelefoons die luisteren naar een speech. Beelden vanuit een robotstofzuiger, terwijl een vrouw een digitaal masker op heeft. Beelden vanuit de onderkant van Google Earth van Venetië. Fisheye-beelden van een scooter die ondersteboven door een stad rijdt. Een Chinees stadje genaamd Smart Village waar alles ‘smart’ is en robots je koffie serveren. Een vrouw die streamt op OnlyFans en ook gitaar speelt. Influencers die via hun video’s vertellen over depressies, want een leuk en blij gezicht online zegt niets over emoties. Een relaas van een jongen die van zijn gameverslaving probeert af te komen. Een maaltijdbezorger die zichzelf streamt. Onderwaterbeelden. Beelden uit de ruimte. Enzovoort.

Ik had eigenlijk een pratende, moraliserende documentaire verwacht. Maar deze film heeft iets veel beters: een soms verbijsterende fantasierijke filmbeeldtaal (van Clarissa Cappellani en Francesca Zonars). Met drones, fisheye-lenzen, groothoekcamera’s, animaties en andere fantasierijke opnamen. En ook prima passende muziek (Andrea Koch) die de hoofdstukjes ‘aan elkaar soldeert’. En een montage met een eigen ritme.

De film is met zijn eigenzinnige montage en focus op stijl een mengeling van kunst en essayachtig verhaal, herinnerend aan films als Koyaanisqatsi. Misschien los zand en plotloos voor de een, maar bij ondergetekende gaat het erin als koek.

 

Real

Real – 90 minuten stress aan de frontlijn
Een frontlijn. Je hoort dat in het nieuws en je denkt aan de Eerste Wereldoorlog, waar ze netjes tegenover elkaar lagen en aan het schieten waren. Op zich is die gedachte niet eens zo raar, blijkt uit Real. Want er zijn inderdaad loopgraven. En de granaten blijven om je heen exploderen.

Het verhaal van deze film (die stomtoevallig ook Real heet) is dat een pantserwagen kapot is en een team vastzit in een loopgraaf, die Marseille wordt genoemd. Het probleem is dat twee kleine eenheden bij (codenaam) Real geïsoleerd zijn geraakt en dringend wapens en mannen nodig hebben.

De film is vooral bijzonder omdat de maker, Oleh Sentsov, zélf de film maakte terwijl hij aan het front de logistiek probeerde te coördineren. Hij – regisseur van beroep – werd gearresteerd bij de Russische inval van de Krim en kwam na een gevangenenruil weer in Oekraïne terecht. En ging het leger in.

Als ‘Grund’ probeert Sentsov hier orde in de logistieke chaos te krijgen. Vooral om wapens en mannen op de juiste plek te krijgen. En filmt ondertussen de hele tijd met een camera op zijn helm.

Er gebeurt niet veel – soms komt er een inslag dichtbij – maar de stress is absoluut voelbaar. De dialogen zijn feitelijk maar herbergen drama. Zo voelt een frontlijn. De absurditeit van oorlog. Deze mannen kunnen deze dag sterven.

 

My Sextortion Diary

My Sextortion Diary – Je laptop én privacy gestolen
Regisseur Patricia Franquesa spreekt af in een café. Daar wordt haar laptop gestolen. De meeting mist ze al omdat ze naar de politie moet en dan blijkt de dader haar te willen afpersen. Geld of je naaktfoto’s gaan naar al je bekenden. Dat is schrikken natuurlijk.

Het rare is daarmee ook dat er ineens een documentaire-onderwerp in haar schoot geworpen wordt. Ze gaat dingen uitzoeken over ‘sextortion’ en bewaart elke mail, elke aangifte en dat zien we allemaal langskomen. De hacker dreigt met een massamailing en de foto’s te sturen naar iedereen die ze kent.

Je bent dus getuige van het hele proces, van A tot Z, in een onderhoudend verslag. Een verschrikkelijk verhaal dat ook vele anderen hebben meegemaakt. Je ziet haar een e-mail schrijven om haar contacten te waarschuwen dat haar account gehackt is en ze misschien rare foto’s kunnen ontvangen. Ondertussen gaat ze naar het filmfestival in Locarno om daar haar film te promoten. En dan vliegt er weer een chat door het beeld. Het is bijna of je een film kijkt via dingen die op haar mobiel afspelen – telefoongesprekken, chats, foto’s, to-dolijsten etc. Het moderne communiceren.

Opvallend dat de film geen groot beeld gebruikt, maar rechtopstaand telefoonbeeld en dat als twee of drie splitscreens door elkaar mixt. Het hele beeld wordt alleen voor de mails van de hacker gebruikt. Zo komt de absurde smiley van de hacker reusachtig in beeld. Een slim contrast.

Het is sowieso een manier van verhaal vertellen die ik zelf nog niet zo vaak heb gezien. Dat het weleens vaker gebeurt, bewijst de film Chronicles of the Absurd bij deze IDFA, die min of meer dezelfde techniek toepast. Hoe dan ook, mooi staaltje cinematografische revanche.

 

My Homeland

My Homeland – Migrantendrama in anime-vorm
Twee cyborgs willen ontsnappen uit een door robots gecontroleerde staat. Levensgevaarlijk op zich, laat staan met een baby erbij. Ze opereren zichzelf, dat wil zeggen verbeteren hun draden en cyborgzintuigen en slaan met hun superzwaarden robots doormidden.

Wacht even, denkt de kijker, dit is toch IDFA en niet Imagine? De oplossing van dit raadsel is simpel. Migrantendrama’s zijn een eigen genre binnen de documentaires. Veelal zware, persoonlijke geschiedenissen. Dat kan ook anders, zal regisseur Tabarak Allah Abbas hebben gedacht. Met deze korte film in anime-vorm zien we vluchtelingen als moedige superhelden, die het aandurfden op een moeilijk moment het land te verlaten.

Wat fantasie al kan doen. Had best wat langer mogen duren, deze korte film die in het kinderprogramma is opgenomen.

 

Archipelago of Earthen Bones – To Bunya

Archipelago of Earthen Bones – To Bunya – Montage-experimenten
De laatste experimentele film toont achttien minuten beelden van heuvels in een archipel. Ze worden in lagen gecombineerd met beelden van bomen, zonsondergangen, planten. Dit zijn Mount Beerwah, de Bunya Mountains en de Gondwana-regenwouden in Australia. De uitbarsting van de Tonga–Hunga Ha’apai-vulkaan in 2022 speelt ook een rol.

Ondertussen horen we duistere muzikale klanken die nog het meeste aan ‘white noise’ doen denken. En af en toe wat junglegeluiden.

Ik kan genieten van zulke films, die in feite zeggen: verhalen, teksten, mensen? Laat maar! Beeld vertelt ook een verhaal – je moet het alleen aandachtig bekijken, deze film van Malena Szlam Salazar. Beelden die niet zouden misstaan midden in een speelfilm, om een bepaalde film wat meer mysterie te geven.

 

24 november 2024

 

Deel 1: Openingsfilm – About a Hero 
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 7: Palestina
Deel 8: Méér geschiedenis

 

MEER FILMFESTIVAL