IDFA 2024 – Deel 7:
Palestina
door Jochum de Graaf
Hoe moet het nu verder met Palestina? IDFA 2023 begon met een rel rond een Palestijns protest tijdens de openingsavond. IDFA zou niet inclusief en divers genoeg zijn en zich niet duidelijk genoeg willen uitspreken over het leed in Gaza. In reactie werden dit jaar met alle betrokkenen en criticasters bijeenkomsten en conferenties belegd, wat onder meer leidde tot een wat diffuse festivalcampagne en een speciale ‘pathway’: een wegwijzer met films die ‘een kans bieden om verder te kijken dan het hier en nu en de kwestie Palestina vanuit verschillende invalshoeken en met een bredere blik te verkennen’.
Opvallend in die pathway is dat er maar één film over de Israëlische kant van het conflict tussen zit: Rule of Stone. Jammer dat Ministers of Chaos niet te zien was, die zat in het Docs for Sale-programma. De film portretteert de extreemrechtse ministers Itamar Ben Gvir en Bezalel Smotrich, die op sleutelposities (Binnenlandse Veiligheid en Financiën) in het kabinet Netanyahu zitten. Zij houden Netanyahu in een politieke houdgreep en vormen de motor achter de genocide in Gaza, vanuit de ideologie van een Groot Israël.
Rule of Stone
Rule of Stone laat zien dat het Israëlisch-Palestijnse conflict vooral ook een cultuuroorlog is. Na de annexatie van Oost-Jeruzalem in 1967 veranderde in hoog tempo het stadsaanzicht. Rond het oude Palestijnse deel werden Joodse wijken uit de grond gestampt met een architectuur gekenmerkt door het gebruik van de Jerusalem Stone, verzamelnaam voor verschillende soorten kalksteen waarmee al sinds de oudheid gebouwd wordt.
De Engels-Israëlische Danae Elon laat de ‘wrede en prachtige illusie’ achter de stenen zien. Het is een fraaie architectuurgeschiedenis met archiefbeelden uit de Britse mandaatperiode en interviews met architecten als Moshe Safdie die het moderne Jeruzalem in hoge mate vormgaven. Tegelijkertijd is het ook een aanklacht tegen de Israëlische bezettingspolitiek. Er werd een quotum voor het maximale aantal Palestijnen in Jeruzalem vastgesteld. Bouwvergunningen werden hen onthouden. Ze werden voor de keuze gesteld óf zelf het huis af te breken óf vernietiging door de Israëli’s waarvoor ze de rekening gepresenteerd krijgen.
Palestijnen zijn wel bij de bouw betrokken, ze beitelen de Jerusalem Stones stuk voor stuk met de hand. De architecten zitten nogal in de maag met de vragen die Elon stelt; in hun contacten met bouwvakkers is het ‘don’t mention the nakba’ (Al Nakba is een term die in het Arabisch ‘ramp’ betekent. Het verwijst naar de aanloop en de gevolgen van de eerste Arabisch-Israëlische oorlog in 1948 waarin de Joden hun lang gekoesterde droom van een eigen staat realiseren, red.). Er is wel een besef van morele verantwoordelijkheid, maar over het algemeen overheerst toch het standpunt dat de politiek bepaalt waar er gebouwd wordt en de architecten bepalen hoe er gebouwd wordt.
The Flowers Stand Silently, Witnessing
Documentairemaker Theo Panagopoulos, een Griek met Palestijnse roots, wonend en werkend in Schotland, ontdekte twee ‘stomme’ 16mm-kleurenfims gemaakt door een Schotse missionaris die de bloemenpracht in het Heilige Land in de jaren dertig en veertig had vastgelegd. Het was toen nog een idyllisch landschap, glooiende heuvels en weidse velden, in- en uitzoomend op de veelkleurige bloemenpracht. Op de achtergrond zie je af en toe Arabische Palestijnen. Het staat er allemaal goed bij.
Het was voor Panagopoulos aanleiding om wat filosofische teksten in beeld te schrijven over de gruwelen die er zich tegenwoordig afspelen. Teksten die je met een beetje fantasie ook zelf kunt verzinnen.
Er zijn dit IDFA betere films te zien dan deze tot Beste Korte Documentaire uitgeroepen film, zie hieronder.
The 1957 Transcripts
Er is vanzelfsprekend genoeg van de ellende die de Palestijnen is en wordt aangedaan, te zien. The 1957 Transcripts documenteert de verschrikkelijke tragedie van de massamoord op de inwoners van het Palestijnse dorpje Kafr Qasim. Oktober 1956 werden 49 mannen, vrouwen en kinderen in koelen bloede vermoord, omdat ze terugkomend van hun werk op het land niet wisten dat de avondklok met een uur vervroegd was.
Met getuigenissen van nabestaanden, historici en de Israëlische journalist die de slachtpartij na drie dagen in de publiciteit bracht, ontstaat een scherp beeld van de achtergrond, uitvoering en gevolgen van de zeer ingrijpende gebeurtenis. De rechtszaak, een jaar later in 1957, wordt op basis van recent vrijgekomen transcripties door middel van re-enactment nagespeeld. Schokkend om het ‘bevel-is-bevel’-verweer van de soldaten te horen en te ervaren dat er destijds een plan voor etnische zuivering meespeelde.
Eyes of Gaza
Van Eyes of Gaza wordt je ook niet echt vrolijk. De Syrische regisseur Mahmoud Atassi volgde van afstand gedurende een half jaar drie Palestijnse journalisten die met de moed der wanhoop onder helse omstandigheden hun werk vanaf de frontlinie in Noord-Gaza doen. De mannen zijn verantwoordelijk voor de beelden die we ook op het Journaal te zien krijgen. De huilende kinderen die in ziekenhuizen om hun moeders vragen. Baby’s die onder het puin uit worden gehaald. De run op vliegtuigen en vrachtwagens die de schaarse hulpgoederen droppen.
Mooi kun je de film niet noemen, het zijn overheersend sombere beelden. Het grijs van de kapotgebombardeerde huizen en gebouwen, de overstelpende hoeveelheid puin en het donkerblauw van de kogelvrije persvesten.
Abdaqader, Mahmoud en Mohammed slapen zelf ook in barre omstandigheden onder opgevouwen lakens, weinig voedsel binnen bereik, worstelend met internetverbinding en constant het gevaar dat ze in de vuurlinie terecht komen. Gevraagd naar hun motivatie zeggen ze het ijzersterke en o zo ware cliché: ‘We zijn de vierde macht. Journalistiek is het wapen tegen onrecht’.
Would You Have Sex with an Arab?
De Zwitserse documentairemaker Yolande Zauberman laat in haar documentaires een bijzondere kant van de Israëlische samenleving zien. In Would You Have Sex with an Arab? stelt ze de vraag keer op keer aan met name jongeren, Israëls en Palestijns. Het uitgaanspubliek in Tel Aviv reageert soms balorig: ‘ja graag’ en ‘ben je gek geworden?’
Een enkele keer vertelt een Palestijns-Israëlisch stel over hun mooie maar veelal hopeloze liefde voor elkaar. En in de vriendenkring en bij familie roept het vaak afkerende reacties op. Vooral in de Palestijnse gemeenschap is het een grens die je niet over kunt en mag gaan. Het zijn ook gescheiden werelden die vijandig tegenover elkaar staan, niet of nauwelijks contact hebben. Opvallende opmerking in een gesprek met Palestijnse jongeren dat het Israëlische bezettingsleger weliswaar grote verwoestingen aanricht maar dat het in tegenstelling tot andere veroveraars geen verkrachtingen pleegt.
The Belle from Gaza
The Belle from Gaza kent een zeer bijzondere openingsscène waarin een oudere Arabische trans vertelt over haar gepassioneerde verhouding met een Joodse rabbijn. In de docu onderneemt Zauberman een zoektocht naar de mysterieuze Belle . Ze werd op het spoor gezet door een oude foto van een beeldschone transvrouw waarover het verhaal ging dat ze vanuit Gaza helemaal naar Tel Aviv gelopen zou zijn om een geslachtsveranderingsoperatie te ondergaan.
Homoseksualiteit en zeker transgenders zijn in Palestijnse gebieden absoluut taboe, in het meer liberale Tel Aviv vinden ze emplooi als sekswerkers. De vrouwen in Hatnufa Street vertellen openhartig over hun gevoelens, hun verwachtingen, ervaringen, hun angsten.
In een interview stelde Zauberman dat als het vrede zou worden de transen nog wel eens een belangrijke rol zouden kunnen spelen, omdat ze beide kanten zo goed kennen. Als…
Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel
Zomer 2002 maken de Palestijnse Michel Khleifi en de Israëlische Eyal Sivan een reis van twee maanden door hun geboorteland. Het gaat van diep Zuid, toen nog de Negev-woestijn, via Centrum naar het uiterste Noord, de grens met Libanon. Een reis langs de ‘groene’ lijn op de kaart voor in de auto waarop een Israëlisch en een Palestijns gebied is aangegeven. zoals vastgelegd in Resolutie 181 die in 1947 door de VN werd aangenomen.
Route 181, Fragments of a Journey in Palestine-Israel is te zien als een ‘oral history’, een breed geschakeerd palet van de mensen in dat eeuwenlang omstreden gebied. We ontmoeten de bejaarde zionist die al in de jaren dertig naar het Beloofde Land kwam en geen tegenspraak duldt in zijn standpunt dat de Joden het volste recht op het land hebben. Een Joods-Israëlische vrouw, die in een winkel werkt die vroeger een Arabische eigenaar had, betreurt dat bij de kolonisatie van het gebied de Arabische huizen niet vernietigd zijn. Ze zou graag, doelend op de Palestijnse bevolking, ‘die kanker’ verwijderd zien.
Midden in het land komen we een groep Amerikaanse christenen uit Texas tegen die helpen met het bomen planten. In een opvangcentrum krijgt een zojuist gearriveerde groep Ethiopische Joden een eerste integratieles. Ze kijken apathisch om zich heen, verstaan nauwelijks Hebreeuws.
Jonge Israëlische dienstplichtige soldaten op patrouille door een stille Palestijnse stad vertellen welke boeken ze lezen in de uren wanneer ze niks te doen hebben. Het Proces van Kafka, filosofische boeken van Levinas, Buber, Maimonides.
We passeren menig roadblock midden in het land, waar Israëlische blagen in uniform Palestijnen afblaffen die om in Israël te kunnen werken lopend de grens over moeten. Een paar Palestijnse jongens bewaken de weg naar een bruiloft, het is eigenlijk illegaal maar wordt oogluikend toegestaan. Andere Palestijnse jongeren wonen hun hele leven al in de staat Israël, hebben een goede opleiding genoten, voelen zich vooral Arabische Israëliërs.
Het opvallende is dat bijna niemand aan de Palestijnse kant racistische uitspraken doet en haat uitspreekt. Oudere Palestijnen halen herinneringen op aan de tijd dat ze vreedzaam met joden, christenen en moslims samenleefden. Maar er zijn ook Marokkaanse Joden die spijt lijken te hebben van hun emigratie naar Israël. Die constateren dat het leven als Jood in een Arabisch land een stuk aangenamer was dan nu als Jood in een vijandige Arabische wereld.
Uiteraard komt in de gesprekken ook de oplossing van VN-resolutie 181 aan de orde, grofweg de ‘2 staten-oplossing’, maar er is vrijwel niemand die dat als realistisch ziet. In essentie is er al die jaren niet veel veranderd. In 2003 was het al een apartheidsland en met de genocide in Gaza is het conflict alleen maar scherper verdiept. Vrede is verder weg dan ooit.
Route 181 is met 84 fragmenten in vier en een half uur een forse zit maar levert uiterst fascinerende context voor het Israëlisch-Palestijnse conflict.
No Other Land
Dertien jaar geleden won Five Broken Cameras de IDFA-publieksaward. Het was het verhaal van de Palestijnse cameraman die met vijf camera’s met evenzovele invalshoeken zijn verhaal vertelde. Het verhaal van zijn dorp Bil’in op de door Israël bezette Westbank dat langzaam maar zeker wordt ingesloten door de nederzettingen van Joodse kolonisten, ondersteund door het Israëlitische leger. Het was een verpletterende documentaire die ook op het Sundance-festival in de prijzen viel.
No Other Land, volgens IDFA-directeur Orwa Nyrabia de meest belangrijke film van het festival, won dit jaar de IDFA NPO Doc Audience Award. Deze film vertelt in feite het zelfde verhaal. De Palestijnse burgerjournalist Basel Adra documenteert hoe sinds 2019 langzaam maar zeker Masafer Yatta, een gemeenschap van zo’n twintig dorpjes in het zuiden van de Westelijke Jordaanoever, door het Israëlische leger wordt gesloopt. Het Israëlische hooggerechtshof heeft bepaald dat het een militair oefenterrein moet worden.
Om de zoveel tijd rijden tanks en bulldozers het gebied binnen, vernietigen de huizen alsof het bordkarton is en verdrijven de oorspronkelijke bewoners. Protesteren heeft geen zin, de Israëlische militair die de leiding over de operatie heeft, laat ze een vernietigingsbevel zien. Maar de bewoners gaan meteen herbouwen. ‘We have no other land’, zegt een vrouw. Maar de reactie van de Israëli’s is spijkerhard, ze pakken gewelddadig het bouwmateriaal af.
Basel komt door zijn publicaties op social media bij Israël op de radar te staan. Hij komt ook in contact met de jonge Israëlische journalist Yuval Abraham en besluiten om samen op te trekken. Yuval is in eerste instantie nog optimistisch, gelooft nog in verandering. Maar hij wordt ook snel geconfronteerd met de agressie van landgenoten. Wanneer hij de vernietiging van een dorp filmt, pakt op zijn beurt een kolonist zijn telefoon en filmt Yuval. ‘Dit is een Jood die de Palestijnen helpt,’ roept hij en ‘Je staat nu op Facebook, mensen zullen je herkennen.’
Het wordt nog angstaanjagender als een Israëlische kolonist zich met een ontruiming gaat bemoeien en een protesterende Palestijn neerschiet. De vriendschap tussen Yuval en Basel houdt stand en de film gaat de hele wereld over.
Man Number 4
Maar het meest onder de indruk was ik van Man Number 4. Een korte film over een geblurde foto die langzaam scherper wordt. De foto is gemaakt op 12 december 2023 om 21:33 uur in Beith Lahiya, Noord-Gaza door de Israëlische journalist Nir Dvori en ging vervolgens viraal. Filmmaker Miranda Pennell ontleedt de foto stukje bij beetje door telkens in te zoomen op een deel.
Op de achtergrond zien we verlaten, deels kapotgeschoten gebouwen met een grote puinbak. Daarvoor een Israëlische legereenheid die zich rond een gevechtswagen verzamelt. Een aantal militairen houdt vanaf een paar meter een groep van een paar honderd Gazanen onder schot. Mannen zittend in het zand, voorovergebogen dicht op elkaar gepakt. Maar de meeste aandacht wordt getrokken door de voorgrond, vijf mannen op een rij, deels ontbloot bovenlijf, de handen op de rug gebonden, naast hen een witte doos. Een Israëlische militair filmt of fotografeert ze met een grote camera op statief.
De commentaarstem meldt de nodige details. In de witte doos zitten tie-wraps. De man vierde van links is dr. Khalid Hamoda, chirurg. De aftiteling vermeldt zijn lot: een paar weken voor de foto ontvoerd door de Israëli’s, vrouw en jonge dochter bij een Israëlische luchtaanval omgekomen. Een paar weken na de foto is hij vrijgelaten, sindsdien heeft niemand meer van hem vernomen.
De commentaarstem vraagt zich af waar de fotograaf, de producer van het tv-kanaal waar de foto werd vertoond, de belichtingsman, al die mensen die in veilige omstandigheden naar het beeld op Facebook, Instagram en andere social media kijken, aan denken. We horen Mozart, het Requiem in D Minor, Introitus. Stof tot nadenken voor een veelvoud van de tien minuten die de film duurt.
24 november 2024
Deel 1: Openingsfilm – About a Hero
Deel 2: De Storm van Rechts
Deel 3: Personen met ongewone beroepen
Deel 4: Op zoek naar rechtvaardigheid
Deel 5: Muziekfilms
Deel 6: Lang leve het experiment
Deel 8: Méér geschiedenis
MEER FILMFESTIVAL
