Primary Menu

One to One: John & Yoko

Posted on8 oktober 20258 oktober 2025

****
recensie One to One: John & Yoko
Indringend tijdsbeeld van het Amerika van begin jaren zeventig

door Jochum de Graaf

Eind augustus 1971 vestigen John Lennon en Yoko Ono zich vanuit hun landgoed Tittenhurst bij Ascot, Berkshire in een tweekamerappartement in de New Yorkse wijk Greenwich Village. Ze leven helemaal op na de hectische periode met het uiteenvallen van The Beatles. Die Village-periode begint met veel tv kijken, volgens Lennon ‘het venster op de wereld’. Zo leren ze het Amerika van begin jaren zeventig, het eind van de flower power en de opkomst van de protestgeneratie, kennen.

We kijken mee naar actualiteitenrubrieken met veel Nixon, het bezoek aan China, de aanslag op de rechtse presidentskandidaat George Wallace, vliegtuigkapingen, optredens van John in talkshows als die van Mike Douglas, zijn ontmoetingen met vooraanstaande activisten als Jerry Rubin, dichter-filosoof Allen Ginsberg, opnamen van primal scream sessies, de terugkeer uit ballingschap van Charlie Chaplin, de dan nog nieuwe avondvullende spelshows, maar ook tv-reclames, voor Ragu en nieuwe producten als Tupperware.

One to One: John & Yoko

Politiek actief
Het is ook de periode waarin Lennon meer en meer politiek actief begint te worden. Hij speekt zich fel uit voor de opheffing van anti-homowetten en tegen de Vietnamoorlog: ‘stop the bombing’. Lennon komt op de radar van de inlichtingendiensten. Een verblijfsvergunning laat op zich wachten, Lennon wordt als staatsgevaarlijk gezien, zijn telefoon wordt afgeluisterd. Hij is zich daarvan bewust en besluit zelf ook de telefoongesprekken op te nemen.

One to One is mooi van vorm en montage. Aan de hand van videofragmenten met die telkens in- en uitfadende spikkelbeelden ontstaat een indringend tijdsbeeld van het Amerika van begin jaren zeventig. En we zien en horen kunstig in beeld getypte fragmenten uit de opgenomen telefoongesprekken. Yoko beklaagt zich dat ze door fans en pers gezien wordt als de schuldige aan het einde van The Beatles. Ze wordt bedreigd, is een ‘kut-Jap’ en weet ik niet al wat.

John belt veel met manager Allen Klein, de gladde advocaat die hij aan de andere Beatles voorstelde om manager te worden. Het conflict daarover – Paul McCartney sprak zijn veto uit – dat niet in de film aan de orde komt, was de werkelijke oorzaak van het einde van The Beatles.

Een van de eerste acties is voor de vrijlating van John Sinclair, de manager van de Amerikaanse protopunkband MC5, die vanwege het bezit van twee joints een gevangenisstraf van tien jaar moet uitzetten. Lennon schrijft Attica Blues, zingt het op de John Sinclair Freedom Rally en ziet dat hij onder die grote publieke druk wordt vrijgelaten.

One to One: John & Yoko

John en Allen Klein overleggen over het druistige idee voor een Free the People Tour, waarmee uit de opbrengst nog meer militante activisten vrijgekocht zouden kunnen worden. Maar ze moeten dit idee al snel vanwege ernstige bedreigingen loslaten. Lennon ziet dan een tv-documentaire over de hemeltergende omstandigheden waarin geestelijk gehandicapte kinderen moeten leven in Willowbrook, Staten Island, een van de grootste inrichtingen ter wereld. Hartverwarmend is het bezoek van John en Yoko aan die New Yorkse staatsschool. Ze besluiten een benefietconcert te doen, het One To One-concert uit de filmtitel.

Eerste grote concert na The Beatles
30 Augustus 1972 staan John, Yoko en The Elephants Memory Band in Madison Square Garden. Het is het eerste grote concert voor Lennon sinds het uiteenvallen van The Beatles en zou later blijken ook het laatste te zijn. Lennon in topvorm zingt Come Together, Instant Karma, Hound Dog, Cold Turkey en Imagine. In de grote finale Give Peace A Chance, massaal meegezongen door de zinderende zaal, komt Stevie Wonder er nog aan te pas. Maar alleen al de hartenkretende uitvoering van Mother maakt de film zeer de moeite waard.

One to One: John & Yoko is een geweldig tijdsdocument over een wat onderbelichte periode van het leven van de grootste rockster aller tijden.

8 oktober 2025

Andrea Bocelli: Because I Believe

Posted on21 september 202521 september 2025

**
recensie Andrea Bocelli: Because I Believe
Mooie beelden en geluiden, maar oppervlakkig portret

door Jochum de Graaf

Andrea Bocelli bereidt zich voor op een optreden in de Thermen van Caracalla, Rome. Het is voor hem een extra speciale locatie omdat hier in 1990 het legendarische concert van de Drie Tenoren – Luciano Pavarotti, Plácido Domingo en José Carreras – plaatsvond, een event dat een tv-publiek van 800 miljoen trok. Voor Bocelli was het een enorme inspiratie voor zijn carrière als operazanger. Op zekere dag wilde hij daar zelf staan en nu, juni 2023, is het zover.

‘Realiseer je je’, zegt Bocelli tegen zijn collega Massimo Cavaletti ‘dat morgenavond, als ik hier sta te zingen, mijn team Inter in de finale van de Champions League staat? Dat gebeurt maar eens in de zoveel tijd. Ik denk er over om de wedstrijd te volgen via een oortje terwijl ik sta te zingen.’

Natuurlijk komt hij niet met een oortje in het podium op, maar tussen de bedrijven door volgt hij de wedstrijd op de voet, die voor Inter op een deceptie uit zal lopen, Manchester City wint met 1-0. Dat Bocelli absoluut niet tegen zijn verlies kan, laat hij het publiek niet merken. Uiterst professioneel volbrengt hij het concert.

Andrea Bocelli: Because I Believe

Levensverhaal
Because I Believe vertelt Andrea Bocelli’s levensverhaal, zijn jeugd op het geliefde platteland van Toscane, de jaren op een kostschool. Hij werd geboren met glaucoom, een oogaandoening waardoor hij steeds minder ging zien. Toen hij 12 was, verloor hij definitief het zicht door een ongelukkige voetbal op zijn oog. Bocelli stortte zich op de muziek, leerde zichzelf pianospelen, ontwikkelde zijn geweldige stem en trad jarenlang op in pianobars waar hij zichzelf begeleidde met een repertoire van populaire rocksongs met af en toe een uitstapje naar opera.

De ontdekking door Luciano Pavarotti, die diep onder de indruk was van een demotape, leverde hem zijn eerste platencontract op. Zijn absolute doorbraak kwam met het nummer Time to Say Goodbye (Con Te Partiro), het geweldige duet dat hij met Sarah Brightman zong. De beelden van de huilende Duitse profbokser Henry Maske bij zijn afscheid en dan Time to Say Goodbye gingen de hele wereld over en maakten van Bocelli in een klap een superster.

Van duetten naar opera
Bocelli maakt de sprong naar de meest gerenommeerde concertzalen en podia: van Madison Square Garden tot Pompeï, en treedt toe tot de jetset van de allegrootsten. Later in de film zien we even zo succesvolle duetten met zangeressen als Céline Dion, Jennifer Lopez en Dua Lipa. En de enige grote Italiaanse rockster Zucchero komt uitgebreid aan het woord over hun samenwerking in de jaren voor Bocelli naar zijn grote liefde opera overstapt.

Zoals bij veel blinden ontwikkelde Bocelli door zijn visuele handicap andere zintuigen – tast, reukzin, gehoor – en oefent zich in echolocatie: een techniek waarbij je net als vleermuizen door middel van klikgeluiden je positie kunt bepalen en je vrij van obstakels kunt bewegen. Het stelt Bocelli in staat bijna als een niet-gehandicapt mens te leven. Hij kan zijn grote passie voor paardrijden uitoefenen en we zien hem naast zijn vrouw op een kaarsrechte weg een heel eind fietsen. En hij kan behalve blindschaken ook heel goed de stukken over het bord bewegen.

Andrea Bocelli ziet er altijd goed gestileerd uit, nu en dan getrimd baardje, dan weer gladgeschoren, altijd volgens de laatste mode gekleed, steevast een zonnebril op, in alle opzichten een Italiaans stijlicoon.

Andrea Bocelli: Because I Believe

Geen diepgang of hogere betekenis
Van een film die door de hoofdpersoon zelf en zijn naasten geproduceerd is, valt geen kritische, dramatisch doorwrochte documentaire te verwachten. Pas op twee derde van de film komt er iets van spanning als de crisis in zijn leven ter sprake komt: de scheiding van zijn eerste vrouw. Zijn twee volwassen zonen verschijnen kort in een scène waarin Bocelli schitterend duetteert met Ed Sheeran. Maar het feit dat Bocelli zijn gezin in de steek heeft gelaten, wordt niet meer dan aangestipt.

Bocelli heeft zijn leven dankzij tweede vrouw Veronica, in alles zijn rechterhand en co-producer van de film, meer dan goed op de rails. Met hun vroeg oude en tamelijk over het paard getilde dochter Virginia van dertien zingt hij een fraai duet: Leonard Cohens Hallelujah.

De film is technisch knap gemaakt door regisseur Cosima Spender. Mooie beelden, mooie geluiden. Wanneer je van Bocelli’s geweldige stem houdt, kom je goed aan je trekken. Maar enige diepgang of hogere betekenis zit er verder niet achter.

21 september 2025

Put Your Soul on Your Hand and Walk

Posted on3 september 20253 september 2025

****
recensie Put Your Soul on Your Hand and Walk
Aangrijpend monument voor Palestijnse fotojournalist

door Jochum de Graaf

Hoe actueel kan een documentaire zijn? Een dag nadat Put Your Soul on Your Hand and Walk half april dit jaar voor Cannes geselecteerd werd, kwam hoofdpersoon, fotografe Fatma ‘Fatem’ Hassona, samen met zes familieleden om het leven bij een Israëlisch bombardement in het noordwesten van Gaza.

Anderhalve week voordat de documentaire in de bioscoop ging draaien, verschenen de laatste foto’s van Mariam Abu Dagga, eveneens fotografe in Gaza, in de media. Ze had zich maandag 25 augustus naar het Nasserziekenhuis in Khan Younis gehaast om verslag te doen van het zoveelste Israëlische bombardement. Dagga was een van de vijf Palestijnse journalisten die toen werden gedood.

Put Your Soul on Your Hand and Walk

Journalist in Gaza is een dodelijk beroep
De aftiteling van Put Your Soul vermeldt dat er sinds het begin van de oorlog, 7 oktober 2023, 211 journalisten, waarvan 28 vrouw, zijn omgekomen, het hoogste aantal ooit in een gewapend conflict. Inmiddels zullen er weer ettelijke slachtoffers bijgekomen zijn. In een gecoördineerde actie gingen op 1 september honderden media over de hele wereld ‘op zwart’. De Volkskrant publiceerde foto’s van omgekomen journalisten rond het bericht ‘Journalist in Gaza is een dodelijk beroep’; de NRC had een compleet zwarte voorpagina met de tekst ‘Zonder verslaggevers gaat het beeld uit Gaza op zwart’.

Put Your Soul on Your Hand and Walk beslaat een periode van een klein jaar. De Iraanse filmregisseur Sepideh Farsi (The Siren, 2023) had april 2024 het misschien wat naïeve idee om naar de Gazastrook te gaan en het alledaagse leven onder het Israëlische beleg vast te leggen, maar ze wordt onder de militaire perscensuur niet toegelaten.

Videogesprekken tussen de vernietiging
Ze komt in contact met de jonge fotojournaliste Fatem Hassona in Gaza-stad en bouwt door middel van videogesprekken een warme vriendschapsband met haar op. Die vorm waarbij ze met haar smartphone filmt hoe ze Fatma op haar smartphone probeert te bereiken, werkt sterk. Farsi’s mobiel doet het altijd en overal, Fatem moet vrijwel steeds op zoek naar een nieuwe plek waar ze toevallig internet heeft. Als ze geluk hebben, kunnen ze een paar minuten met elkaar praten, maar vaak wordt de verbinding meerdere keren verbroken of hebben ze een aantal dagen geen contact.

Sepideh Farsi is veel onderweg, reist de wereld over voor de promotie van haar film en meldt zich dan vanuit Italië, Canada, Marokko, waar ze wat besmuikt over vertelt. En telkens is de vraag ‘waar ben je?’, waarop Fatem steevast antwoordt: ‘ik ben thuis’. Zij wordt een aantal keren gedwongen te verkassen maar zelfs met alle vernietiging en verwoesting om haar heen, Gaza blijft haar thuis. Al droomt ze soms weg van Gaza over een toekomst waarin alle geweld en onmenselijke ontberingen allemaal achter de rug zullen zijn. Indrukwekkend de manier waarop ze Sepideh probeert te troosten als die haar onvermogen uit om Fatem en de Gazanen te kunnen helpen. ‘Het is genoeg dat je naar me luistert’, zegt Fatem. ‘Ik ben zo blij dat ik hier ben en ik ben zo blij dat je naast me staat.’

Put Your Soul on Your Hand and Walk

‘We zullen lachen en leven’
De vele haperende videogesprekken worden afgewisseld met live tv-beelden van de heftige gebeurtenissen op het strijdtoneel die ook dagelijks bij ons in de huiskamer binnenkomen. Ze kunnen elkaar soms niet verstaan vanwege de helikopters en drones die boven Fatems hoofd vliegen, de bommen die op hoorbare afstand vallen. Fatem richt de camera van de telefoon op zeker moment op een rookkolom vlak naast de zoveelste plek waar ze tijdelijk onderdak heeft. Een minuut geleden stond daar nog een druk bewoond flatgebouw.

Belangrijk en indrukwekkend de foto’s van Fatem zelf die ze van het haast ondraaglijke leven van alledag in Gaza maakte. Palestijnen die gelaten, zorgelijk in de camera of juist naar het verre niets kijken, nog iets van waardigheid proberen hoog te houden tussen de puinhopen, het hoog opgestapelde verwrongen staal en beton, de achtergrond van de langzaam maar zeker instortende stad. Onwaarschijnlijk en surreëel hoe ze daarin slaagde tussen alle bombardementen door. ‘Taking photos in Gaza is like putting your soul on your hands and walking the streets’, zegt ze tegen Farsi.

Meest aangrijpend is die glimlach, die onweerstaanbare glimlach van de fotogenieke Fatem die je voorgoed bij blijft. Ondanks dood en verderf om haar heen, brengt ze haar nieuws en informatie met een bijna stralend gezicht over, in een poging positief te blijven, zelfs in de meest onmenselijke omstandigheden. Als ze gevraagd wordt waar ze de moed vandaan haalt, is de aangrijpende, indrukwekkende reactie: ‘Het maakt niet uit of ze ons doden, we zullen lachen en leven.’

3 september 2025

The Session Man

Posted on27 mei 202529 mei 2025

**
recensie The Session Man
Nicky Hopkins verdient beter

door Jochum de Graaf

Met The Session Man wil regisseur Michael Treen de onderbelichte carrière van Nicky Hopkins, de briljante sessiepianist die een onuitwisbaar stempel drukte op het gouden tijdperk van de popmuziek, in de schijnwerper zetten. Helaas vervalt de veel te detaillistische en oppervlakkige documentaire tot een hagiografie.

In de dertig jaar van zijn carrière leverde studiomuzikant Nicky Hopkins aan ruim 250 albums een essentiële bijdrage. Hij behaalde twee keer een ‘grand slam’: de eerste keer in 1968 toen hij zowel op albums van The Rolling Stones als van The Beatles, The Kinks en The Who, de toenmalige Grote Vier van de Britse popmuziek, had meegespeeld. De tweede keer kwam in 1989, toen hij in 18 jaar tijd hij een bijdrage had geleverd aan een soloalbum van alle vier ex-Beatles.

The Session Man

Het iconische intro van She’s like a Rainbow (The Rolling Stones) is een nummer van zijn hand. In Sympathy for the Devil, misschien wel het meest karakteristieke Stones-nummer, is het niet het gitaarspel van Keith Richards, maar de straf voortstuwende piano-akkoorden van Nicky Hopkins die het nummer zijn rauwe kracht geven. Bij The Song is Over, klassieker van The Who, versterkte zijn pianospel juist de melancholische gratie van het nummer. Zonder Hopkins melodieuze bijdrage zou Joe Cockers You Are So Beautiful nooit zo’n kaskraker geworden zijn. Hij speelde mee op John Lennons beroemdste album Imagine, al is er enige discussie of Nicky Hopkins of toch John Lennon zelf de pianopartij in Jealous Guy voor zijn rekening nam.

Breed repertoire van stijlen
In The Session Man komt Nicky zelf in een interview uit 1993 aan het woord, een jaar voor zijn dood. Hij vertelt dat hij op zijn derde onder een vleugel stond en dat zijn moeder hem optilde zodat hij bij de toetsen kon. Hij groeide op in de Londense voorstad Perivale en won een studiebeurs voor de Londense Royal Academy of Music. Op zijn zestiende studeerde hij overdag klassieke muziek en ’s avonds trad hij op met een band onder leiding van de excentrieke Britse Screaming Lord Sutch.

Al gauw ging Hopkins’ naam door het clubcircuit en werd hij een veelgevraagd muzikant. Met zijn klassieke opleiding, gecombineerd met zijn rock-’n-roll-ervaring kon hij putten uit een breed repertoire van stijlen die hij moeiteloos met elkaar verbond. ‘De meeste bands bestonden uit gitaren en drums, ze beseften dat de piano harmonische rijkdom en melodieuze flair toevoegde’, klinkt het in het commentaar.

Behalve bij de reeds genoemde bands en artiesten trad Nicky Hopkins ook op als sessiemuzikant bij uiteenlopende muzikanten als The Hollies, Rod Stewart, Donovan, Cat Stevens, P.P. Arnold, Graham Parker & The Rumour. Hij werd uitgenodigd lid te worden van Led Zeppelin, maar koos voor The Jeff Beck Group, in wie hij meer muzikaal potentieel zag.

Midden jaren zeventig en in de jaren tachtig verbleef hij langere tijd in de VS. Hij ging de studio in met de Steve Miller Band, stond met Jefferson Airplane op het podium op het legendarische Woodstockfestival. Hij leverde aan 9 van de 11 nummers op Schmilsson, het legendarische album van Harry Nilsson, een bijdrage. Raakte bevriend met Jerry Garcia, voorman van super undergroundband The Grateful Dead, woonde langere tijd bij John Cipollina, leider van Quicksilver Messenger Service, de band waar Hopkins deel van uit ging maken. Art Garfunkel vroeg hem om mee op tournee te gaan en David Soul, steracteur van de jaren tachtig hitserie Miami Vice, huurde hem in om zijn muzikale aspiraties vorm te geven.

‘Het is ongelooflijk om te bedenken dat Nicky niet alleen een belangrijk onderdeel was van de meest inventieve periode in de Londense muziekscene van de jaren 60, maar ook iedereen in de Amerikaanse scene aan de westkust heeft beïnvloed’, stelt Peter Frampton.

Ziekte van Crohn
Nicky Hopkins had een zwakke gezondheid. Hij stierf september 1994, was nog maar 50. Op zijn negentiende belandde hij in het ziekenhuis met een mysterieuze ziekte. In een urenlange operatie sneden de artsen, zoals dat plastisch wordt uitgedrukt, ‘delen van zijn darmen weg’. Hopkins bleek aan de ziekte van Crohn te lijden. In de film legt Sara Sleet CEO van de liefdadigheidsinstelling Crohn’s & Solitis UK uit dat het daarbij gaat om een ongeneeslijke ingewandsstoornis doordat het immuunsysteem niet werkt.

The Session Man

De jonge muzikant Tom Speight vertelt dat leven met Crohn geen pretje is. Optreden is zwaar en vermoeiende tournees zijn niet eigenlijk niet te doen. De ziekte was voor Nicky Hopkins de belangrijkste reden om zich op zijn sessiewerk te concentreren. Zijn ziekte verhinderde overigens niet dat Nicky grote hoeveelheden drank en drugs tot zich nam, hij hele periodes van de kaart was en dat zijn vroege dood niet onverwacht kwam. Zijn tweede vrouw, Moira, vertelt over de laatste moeizame, maar toch ook gelukkige jaren in een tweekamerappartement in Nashville.

Hagiografie
Voorwaar, het zijn wapenfeiten die een indrukwekkend eerbetoon aan de man, die algemeen wordt beschouwd als de beste studiomuzikant uit de geschiedenis van de rockmuziek, had kunnen opleveren. Maar wat valt The Session Man in dat opzicht tegen. We krijgen een niet aflatende stroom aan muzikanten, producers, platendirecteuren, concertorganisatoren en Crohn-deskundigen te zien, keurig chronologisch ingedeeld naar alle episodes, de platensessies, de optredens, de vele ontmoetingen met al die popgrootheden, het verloop van zijn ziekte. Allemaal talking heads die het een na het andere cliché debiteren, en een litanie aan loftuitingen: ‘fantastisch’, ‘geweldig’, ‘legende’, ‘geniaal’, ‘ongelooflijk talent’, ‘bijzonder sympathiek’, ‘met hem erbij werd het nummer zoveel beter’, ‘hij had een instinct voor de juiste toon op het juiste moment’. The Session Man verwordt daarmee tot een hagiografie.

Illustratief is het interview met Moira die vertelt hoe ze hem na een concert ontmoette. ‘Hij was zo aardig’, had ze tegen haar vriendin gezegd, ‘met zo iemand zou ik wel willen trouwen.’ En verdomd, een half jaar later was ze met hem getrouwd. Volgens haar spiegelde Nicky zich aan Chopin, wat op zich een mooie invalshoek had kunnen opleveren. Moira houdt het bij de opmerking ‘Nicky geloofde in reïncarnatie’. Nicky Hopkins verdient oneindig veel beter.

27 mei 2025

Riefenstahl

Posted on23 april 202510 juli 2025

****
recensie Riefenstahl
Bewonderd en verguisd

door Jochum de Graaf

Leni Riefenstahl is zo ongeveer de meest omstreden figuur uit de filmgeschiedenis. Bewonderd als esthetisch innovatieve cineaste, maar verguisd als onvervalste propagandist van het naziregime. Regisseur Andres Veiel velt met Riefenstahl het definitieve oordeel over haar in een even fascinerend als ontluisterend portret.

‘Als u uw leven over zou mogen doen, wat zou u dan doen?’ is de vraag aan Leni Riefenstahl. Na enig nadenken zegt ze: ’Ik heb een rijk leven gehad, ik zou het grotendeels hetzelfde doen.’ Heeft ze misschien fouten gemaakt, met haar vriendschap met Hitler? Nee hoor, geen fouten. Het komt er zonder blikken of blozen uit.

Intieme band met Hitler
Het was begin 1932 dat ze voor de eerste keer Adolf Hitler in levende lijve zag, hij gaf een toespraak in het Berliner Sportpalast. ‘Toen hij de eerste woorden sprak, begon ik helemaal te trillen, het zweet brak mij uit, het was alsof hij mij magnetiseerde.’ Ze schreef hem een brief met het verzoek om een persoonlijke ontmoeting. Volgens haar memoires sprak hij toen zijn bewondering uit voor haar eerste film Das Blaue Licht. ‘Zodra we aan de macht zijn, moet jij mijn films maken.’

Riefenstahl

In andere interviews ontkende ze glashard haar intieme band met Hitler en andere kopstukken van het naziregime. Joseph Goebbels met wie ze een kortstondige heftige relatie had, schildert ze nu af als een brute verkrachter om wie ze niets gaf en moeite had om hem van zich af te houden. Peter Jacob, de Gebirgsjäger-officier met wie ze in 1944 trouwde en van wie ze drie jaar later scheidde, was een fanatieke nazi.

Ze had het nooit geweten
Riefenstahl vertelt uitvoerig over haar bijzondere band met Albert Speer, Hitlers favoriete architect en minister van Bewapening die tot het eind van de oorlog het naziregime trouw bleef en er met 20 jaar gevangenisstraf genadig van af kwam. Net als Speer zou ze altijd blijven ontkennen dat ze weet had van de gruwelijkheden in de Tweede Wereldoorlog. De holocaust, de gaskamers, concentratiekampen en de vervolging van Joden – ze had er maar weinig van meegekregen.

Van Magnus Brechtken verscheen onlangs Albert Speer. Een Duitse carrière, waarin de auteur overtuigend afrekent met het beeld van de ‘goede nazi’ dat Speer van zichzelf vormde. Regisseur Andres Veiel komt tot eenzelfde oordeel over Leni Riefenstahl. Als een detective doorzocht hij de ruim 700 dozen met filmspoelen, foto’s, cassettes van telefoongesprekken, dagboeken, interviews, manuscripten, zorgvuldig door Riefenstahl gerubriceerd in zeven categorieën, variërend van steunbetuigingen (enorm veel) tot felle kritiek (beperkt) en alles daar tussenin. Zo achterhaalt hij dat Riefenstahl de passage in een interview met de Britse krant Dailey Express uit 1934, waarin ze zonder gêne vertelt dat ze Mein Kampf heeft gelezen en sindsdien een overtuigd nationaalsocialist is, buiten het archief heeft gelaten.

In het in 1943 opgenomen Tiefland liet Riefenstahl 50 Roma en Sinti uit de concentratiekampen overkomen als figuranten, waarover ze beweert dat die na de opnamen vrijgelaten zouden zijn. Geconfronteerd met het overtuigende bewijs dat ze in plaats daarvan naar Auschwitz afgevoerd werden, reageert ze unverfroren: ‘Ik zeg niet dat zigeuners altijd liegen, maar wie zou er sneller meineed plegen: ik of een zigeuner?’

Vernieuwende cineast
Nee, aan al die ‘politiek’, zoals ze dat noemt, wil ze na de oorlog niet herinnerd worden, iedereen begint er met haar steeds maar weer over. Haar ging het zuiver en alleen om de ‘kunst’. Voor haar lag het hoogtepunt eind jaren dertig toen ze roemruchte films als Triumph des Willens en Olympia al gemaakt gehad en haar reputatie als vernieuwend cineast gevestigd was. Wat daarna gebeurde, heeft ze zo veel mogelijk proberen te bagatelliseren en in eerste aanleg succesvol verdonkeremaand. Na de oorlog werd ze gezuiverd; er zijn wel dertig rechtszaken tegen haar gevoerd, meesmuilt ze. Ze komt er af met het oordeel ‘Mitläuferin’ en verbleef uiteindelijk een aantal maanden in een psychiatrische inrichting. En dat beschrijft ze ook nog veel erger dan het in werkelijkheid was.

In die eerste naoorlogse jaren kreeg ze gehinderd door het imago van nazipropagandist maar weinig opdrachten. Riefenstahl werd vooral gekend om esthetische manier van filmen. De indringende, uiterst suggestieve manier waarop ze nazisymbolen in beeld bracht – een adelaar, de swastika’s, een zee van gestrekte rechterarmen, Hitler consequent in kikvorsperspectief van onder gefilmd, speciale lichtval op zijn gezicht – het was wel baanbrekend. Ze demonstreert haar dynamische montagetechniek: een peloton soldaten die ze eerst linksom langs de massa op de Neurenbergse Parteitag laat marcheren en dan rechtsom zodat het allemaal veel massaler en indrukwekkender lijkt.

Riefenstahl

Olympia: atleten zonder enige emotie
Vol trots vertelt ze dat ze voor haar film Olympia maar liefst dertig cameramannen rond had lopen op de Olympische Spelen van Berlijn 1936 (In Race kroop Carice van Houten in de huid van Leni Riefenstahl, red.). Bijzonder om zien dat ze toen al gebruik maakte van een camera die over een rails loopt naast de atletiekbaan en de atleten van dichtbij in beeld brengt.

Nog veel meer tot de verbeelding sprekend is haar sublimatie van de Körperkultur, de verheerlijking van de schoonheid van het menselijk lichaam. De atleten in Olympia zijn ontdaan van iedere emotie, geen lach of traan op het gezicht, geen spoor van vermoeidheid. De camera zoomt in op de machtige handen van een basketballer, de welgevormde dijen van een – ook zeer bijzonder voor die tijd – naakte speerwerper, de turnster die geen spier vertrekt bij de inspannende oefening op de balk. Het is kil, afstandelijk, haarscherp zwart-wit gefilmd, maar tegelijk soms van een huiveringwekkende schoonheid.

Comeback
Dat laatste komt sterk terug in Riefenstahls reizen naar donker Afrika, haar films en fotografie van de Nuba-stam, waarmee ze in de revolutionaire jaren zeventig en tachtig opnieuw furore maakt en door de kunstelite omarmd wordt. Andy Warhol die een tentoonstelling van haar opent.

Susan Sontag kenschetste het treffend als ‘fascinerend fascisme’. De blanke vrouw die tussen de woeste ritueel dansende zwarten beweegt. Het inzoomen op de gespierde lijven, de witte kalk waarmee ze zijn ingesmeerd. Kijk eens naar de beelden dat ze vanuit haar witte Landrover snoepjes naar de grijpgrage handen van jonge zwarten gooit. Het is verbijsterend en intrigerend tegelijk, het levende bewijs dat ze nooit wezenlijk veranderd is.

23 april 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

Movies that Matter 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

Posted on29 maart 202529 maart 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4:
Op de drempel van oorlog

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In dit tweede en verwante verslag aandacht voor (de dreiging van) oorlog. Hoe ver staat het geopolitieke steekspel van de Europese bondgenoten af van gebieden waar het geweld structureel is?

Facing War

Facing War – Wie is de ware regisseur?
In het najaar van 2024 volgde ‘onze’ Mark Rutte Jens Stoltenberg op als hoofd van de NAVO. Documentairemaker Tommy Gulliksen mocht de afzwaaiende leider filmen op momenten die het journaal normaal gesproken niet halen. Hij vergezelde Stoltenberg in dienstauto’s, treincoupés, privévertrekken, vergaderruimtes en (letterlijk) in de wandelgangen.

De afsluitende periode van het NAVO-hoofd was een rumoerige. In de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne moest Stoltenberg continu laveren tussen steunbeloftes en diplomatieke voorzichtigheid. Europese leiders (Rutte incluis) die Oekraïne in en na 2022 een hart onder de riem staken, dreigden nog wel eens te vergeten dat het land geen NAVO-lid was (en is). Stoltenberg moest dan telkens de eerste zijn om de nuance te blijven opzoeken en zo de precaire vrede te blijven bewaren. In de loop van Facing War stuurt de Noor zijn koers wel bij in de richting van Volydymyr Zelensky: “Er is geen risicovrije optie als Poetin je buur is.”

Facing War doet in zijn opzet denken aan Das Forum, een Duitse documentaire die in 2019 draaide op IDFA. De film belooft een blik achter de schermen bij de jaarlijkse top van het World Economic Forum, maar blijft hangen in toegestemde registraties van relatief oppervlakkige taferelen. De leiders zijn zich er bewust van dat ze gefilmd worden en proberen zichzelf met een kwinkslag te presenteren, mede door het juist eens niét over hun werk te hebben. WEF-voorman Klaus Schwab sorteert persoonlijke presentjes voor de leiders die langskomen (“Voor Merkel heb ik een koebel”). Stoltenberg vertelt over The Sopranos, een van de weinige televisieseries waar hij ooit tijd voor heeft gemaakt. “Er komt veel last op zijn schouders te liggen, omdat iedereen op elk moment wat van hem wil”, zegt hij over pater familias Tony. “Dat herken ik wel.” Direct daarna: “Maar het is niet goed om de vergelijking met een maffiabaas te maken. Dat kan slecht zijn voor mij en slecht voor de NAVO.”

De zelfbewuste houding die in dit soort opmerkingen doorschijnt, maakt dat Facing War wegkijkt als een intrigerend, maar ook wat vermoeiend compromis. De film is nog geen vijf minuten onderweg als de NAVO-baas na een ontmoeting met Joe Biden al zijn geheimhoudingsplicht aanhaalt (“Misschien moet dit er later weer uitgeknipt worden”). Hardop weegt hij af wat hij wel en niet kan vrijgeven over zijn één-op-één momenten met de voormalige president. De ware regisseur van de film is niet Tommy Gulliksen, maar Jens Stoltenberg.

Door de blijvende actualiteit van het conflict tussen Oekraïne en Rusland, overvleugeld door een bredere oorlogsdreiging (van de week nog begon Stoltenbergs opvolger plots weer over Polen), is Facing War prikkelende politieke kost. Toch valt het tegen hoe diep de documentaire echt ingaat op de diplomatieke spanningen waar Stoltenberg zich toe verhoudt. “Je moet in gesprek blijven”, klinkt het als de baas een rondvaart over de Bosporus maakt met Tayyop Erdogan. Aan een reeks vergadersessies met omhooggevallen communicatieadviseurs wordt meer aandacht besteed. Atmosferische muziek van het Noorse duo Röyksopp overstemt taferelen die misschien wel meer te vertellen hadden.

Kamay

Kamay – Dreiging door een andere bril
Het Afghaanse Kamay plaatst de dreigingsretoriek in Facing War in een relativerend perspectief. De coproductie met België, Frankrijk en Duitsland begint met een introtekst die het eind van de 19e eeuw memoreert. Een van de grootste etnische groeperingen in Afghanistan, de Hazara, verzette zich toen tegen het drukkende regime van de zogenoemde Amir (politiek en militair heerser). De opstand werd gewelddadig de kop ingedrukt, en een tijdsprong naar “zo’n 130 jaar later” impliceert dat er in de tussentijd niet genoeg is veranderd.

Sinds de Taliban in de jaren ’90 de macht grepen in gebieden waar de Hazara leefden, moeten de mensen die zich tot de groepering rekenen weer geregeld voor hun leven vrezen. In 2021 en 2022 vonden er verschillende executies van Hazara plaats, en in 2023 deed Amnesty International een dringende oproep aan de Mensenrechtenraad van de VN. Kamay werd gefilmd over een periode van zes jaar en hint overwegend subtiel naar de continue geweldsdreiging.

De documentaire volgt een Hazara-familie die rouwt om het verlies van dochter Zahra. Zij overleed onder mysterieuze omstandigheden tijdens een onderzoek aan de universiteit. Bij het aanspreken van een advocaat en het vissen naar de medewerking van de institutie blijkt het verkrijgen van duidelijkheid een hopeloze opgave. Onverschilligheid is een van de grootste vijanden van gerechtigheid.

De dreiging van de Taliban hangt als een sluier over de film, maar het onverbloemde geweld zien we in Kamay niet in beeld. Alleen op gezette momenten horen we dorpsgenoten van de familie hun angst en wanhoop uiten. De verdwijning van Zahra voelt zo niet alleen als de bouwsteen van het verhaal, maar ook een metafoor voor de aanhoudende onderdrukking van een minderheidsgroepering. De voice-over die de vertelling draagt, is bedeesd, bijna fluisterend. Een visueel hoogtepunt is een moment waarop we alleen dwarrelende sneeuw in beeld zien, de duisternis is ondoordringbaar.

Leg Kamay naast Facing War en het steekspel tussen Poetin en de NAVO-bondgenoten voelt plots nog net wat surreëler aan. Hoe ver staat hun dreigingsretoriek af van de situatie in Centraal-Afghanistan, waar er elk moment daadwerkelijk troepen kunnen binnenvallen? Is de angst van de Hazara in Kamay te vergelijken met de angst van een westerse modelburger, die online shopt voor een sjiek noodpakket? Bij stedelijke geweldsincidenten met een schijnbaar terroristisch motief zeggen we al snel: “Het komt nu toch wel dichtbij.” Tegelijk hebben we geen idee hoe het voelt als de oorlog echt op de stoep staat. Naar het voorbeeld van de Koude Oorlog zijn we leiders gewend die met vrede jongleren, alsof ze over een hindernisparcours lopen met een hardgekookt ei op een pollepel. Zo lang het ei niet valt, is er eigenlijk niets aan de hand.

In de wereld van Kamay is het figuurlijke hindernisparcours nooit uitgezet. Er zijn geen leiders die het spel spelen, alleen onderdrukkers die de dienst uitmaken. Houden zij zich koest, dan kunnen de onderdrukten nog dromen van morgen. Slaan zij toe, dan gebeurt dat met een vingerknip. Zonder maandenlange onderhandelingen, zonder politieke top en zonder persconferentie. Misschien is het wel zo dat we in Europa pas écht reden tot vrezen hebben als de dreigementen tijdelijk worden gestaakt. Als de kans op een acute oorlog minimaal lijkt, omdat alle leiders de intentie van vrede hebben uitgesproken. Misschien wordt dat wel het moment waarop een slimme vijand besluit om tóch toe te slaan.

29 maart 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

Posted on28 maart 202531 juli 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3:
Rusland

door Jochum de Graaf

Naast Israël-Palestina is Oekraïne-Rusland het conflict dat het meest in de aandacht staat. Op het IDFA en ook op Movies that Matter Festival werden de afgelopen jaren vrijwel alleen Oekraïense films vertoond. Het lijkt alsof de artistieke creativiteit wat opgedroogd is, tijdens deze editie staat slechts een enkele Oekraïense film geprogrammeerd. Aandacht trekken nu vooral twee films die het Russische perspectief van het conflict belichten Mr. Nobody Against Putin en Antidote.

Mr. Nobody Against Putin

Mr. Nobody Against Putin – Hersenspoeling van nieuwe generatie
Pavel, oftewel Pasja, Talankin heet ons hartelijk welkom in Karabash, een mijnstadje in de Oeral, ook wel bekend als de meest vervuilde stad ter wereld, dankzij de giftige kopermijn. Het sterftecijfer, vanwege kanker en longziekten, ligt ver boven het toch al hoge Russische gemiddelde.

Toch is Pavel trots op zijn geboortestad, de ligging op de heuvels, de rivier met zijn bruggen, de rokende schoorstenen die zich mooi aftekenen tegen de skyline, zelfs de grauwe gebouwen uit de Sovjettijd hebben voor hem hun charme. Maar vooral is hij trots op de mensen in Karabash en dan vooral op de leerlingen van de basisschool waar hij de ‘videograaf’, schoolfilmer en evenementencoördinator is. Hij krijgt veel energie van hun enthousiasme, hun nieuwsgierigheid, levenslust.

Meester Pasha is populair op de school, een beetje non-conformistisch, als enige heeft hij wat anti-Kremlin posters, een Russische democratievlag in zijn lokaal hangen, de favoriete hangout voor de alternatievelingen en de weirdo’s op de school. Het is een ogenschijnlijk rustige wereld om op te groeien. Een rust die hard verstoord wordt door de aankondiging op tv van Poetin dat Rusland een ‘speciale militaire operatie in Oekraïne’ is begonnen. Al snel volgt een reeks van maatregelen die het verzet tegen de oorlog de kop moeten indrukken. Een absoluut verbod op het gebruik van termen als ‘oorlog’ en ‘invasie’, draconische straffen voor iedere vorm van straatprotest. Ook in Karabash zijn de gevolgen merkbaar.

Wanneer het nieuwe ‘patriottische onderwijs’ verplicht wordt gesteld, denkt Pavel er sterk over Rusland te ontvluchten en gaat een paar dagen de stad uit, hij zou het liefst een Mr. Nobody zijn. Maar een mail van een westerse documentairemaker doet hem het moedige maar tegelijkertijd nogal gevaarlijke besluit nemen terug te gaan naar Karabash en de veranderingen op school vanuit zijn functie als videograaf vast te gaan leggen. Mr Nobody Against Putin is een indrukwekkend ongepolijst portret van het dagelijks leven in het huidige Rusland.

We zien het dagelijks ritueel van drie leerlingen met in hun midden een vlaggendrager die ’s ochtends vroeg in paradepas met zwaaiende armen de aula binnenmarcheren. Midden in de zaal ten overstaan van de voltallige klassen wordt de vlag in een houder geplant, een saluut uitgebracht, en de voltallige school heft het volkslied aan.

In alle klaslokalen moet een officiële verklaring met de doelen van de speciale militaire operatie worden voorgelezen. Dat levert ook het komische tafereel op van de docente die struikelt over moeilijke woorden als demilitarisatie. ‘Detiliari-delimitari’, stamelt ze. Ach ‘zeg maar gewoon denazificatie’, zegt Pasha.

Geschiedenisdocent Abdulmanov vertelt dat hij voortaan in zijn lessen volop aandacht zal besteden aan historische figuren als Beria en andere trawanten die groot werden in de Stalintijd. Dat was toch de tijd van de Grote Vaderlandse Oorlog, de Sovjet-Unie die uiteindelijk nazi-Duitsland versloeg. De overeenkomst met de operatie in Oekraïne is voor hem onmiskenbaar. Het wekt geen verbazing dat ‘Abdu’ tot zijn ontroering als Leraar van het Jaar wordt gekozen.

Er wordt een nieuwe jongerenbeweging opgericht die veel overeenkomsten vertoont met de Jonge Pioniers uit de Sovjettijd. Jonge tieners gaan op patrouille in het bos, leren marcheren, zingen patriottische liederen. Op de school komen grofgebouwde en -gebekte huurlingen van de Wagnergroep in de klas voorlichting geven over hun activiteiten. Een eenvoudige landmijn gaat van hand tot hand. Om hem actief te maken, hoef je er alleen maar een speciale vloeistof in te gieten. En de pubers mogen onder groot enthousiasme oefenen met Kalasjnikovs.

Van het front dringen maar weinig berichten door. Er doen wel berichten dat er meer dan 1600 doden per dag aan Russische kant vallen, maar niemand die het kan of mag bevestigen.

De oorlog komt nog dichterbij wanneer Poetin een nieuwe mobilisatieronde afkondigt. Ook in Karabash krijgen jongens van 18 een oproep, met een avond vol drank nemen ze emotioneel afscheid van vrienden en familie.

Wanneer zijn vriend Artjom omkomt, zou Pavel de begrafenis willen laten zien, maar filmen buiten de vertrouwde omgeving van de school is toch te gevaarlijk. In plaats daarvan laat hij de geluidsband horen. Het rouwbeklag van de moeder van Artjom is hartverscheurend. Pavel Talankin legt het met steeds meer stijgend afgrijzen allemaal vast.

In de loop van de tijd zien we hoe langzaam maar zeker angst een stad als Karabash in zijn greep krijgt, hoe het Poetinregime zijn onderdanen dwingt om in de ideologische propaganda te gaan geloven, hoe desinformatie op lokaal niveau werkt – kortom, hoe een hele nieuwe generatie gehersenspoeld wordt.

Antidote

Antidote – Onderzoeker in ballingschap
Christo Grozev, de van oorsprong Bulgaarse onderzoeksjournalist, was de held die de Russische FSB-agenten ontmaskerde die de gifaanslag op Navalny pleegden. In Navalny, de Oscarwinnende documentaire uit 2022, zit hij aan tafel wanneer Aleksej Navalny een van zijn belagers aan de telefoon krijgt en die met nauw verholen trots uitweidt hoe het novitsjok-gif in zijn onderbroek werd aangebracht.

Grozev – tegenwoordig hoofd van de onderzoeksafdeling van online kanaal The Insider, gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, fact-checking, bestrijding van fake nieuws, en daarvoor werkzaam bij het fameuze Bellingcat – heeft een indrukwekkende reeks andere onthullingen van minstens 300 complotten en de ontmaskering van ruim 5000 FSB-agenten op zijn naam staan. Het leverde hem een plek bovenaan de lijst van personen die Poetin graag zou willen laten ombrengen.

Aan het begin van Antidote zit hij in een donkere ruimte op een stoel en krijgt van buiten beeld de brisante vraag: ‘Heb je ooit gedacht dat je een moordcomplot tegen jezelf zou onderzoeken?’

Hij leidt een leven in ballingschap, meestentijds in New York, bezoekt frequent Londen. We zien hem bij een debatavond in De Balie, maar zijn eigenlijke woonplaats Wenen is te gevaarlijk om naar terug te keren. Zijn gezin heeft hij al een aantal jaren niet gezien. Met zijn zoon heeft hij via een videoverbinding contact, zijn dochter belt regelmatig. Maar hij is nogal geraakt wanneer hij hoort dat zijn weliswaar op leeftijd zijnde vader onder mysterieuze omstandigheden in Wenen overlijdt. Na een onzorgvuldige autopsie wordt zijn lichaam door de Oostenrijkse autoriteiten gecremeerd. Grozev vermoedt Russische betrokkenheid.

Grozev vertelt en analyseert de gebeurtenissen zeer helder, maar zijn persoonlijke motivaties blijven wat onderbelicht. Zijn dokter vertelt hem dat hij anders dan de meeste mensen een uitzonderlijk niveau van stress aankan, zelfs in zijn slaap. Het kan natuurlijk goed zijn dat al te veel details over zijn werkwijze zijn leven in gevaar brengt.

Net als Navalny is Antidote opgebouwd als een thriller. Er is de spannende scène hoe in een onbestemd landschap een Russische wetenschapper opduikt, in een Landrover stapt en opgelucht ademt wanneer hij de grens met de Europese Unie over geholpen is. De anonieme wetenschapper vertelt dat hij deelnam aan het aan het Russische gifproductieprogramma. Toen hij ontdekte dat het gif dat hij ontwikkelde werd gebruikt om Poetins vijanden te doden, besloot hij klokkenluider te worden. Grozev publiceerde zijn getuigenissen en hielp hem en zijn familie uit Rusland te vluchten naar de Europese Unie.

Grozev is ook zeer betrokken bij het proces tegen Vladimir Kara-Murza, na Navalny, Ruslands meest bekende oppositieleider. Ook Kara-Murza was, tot twee keer toe zelfs, slachtoffer van een gifaanslag. We volgen de ‘procesgang’ in de vier jaar dat de film gemaakt wordt die uiteindelijk medio 2023 leidt tot een veroordeling van 25 jaar strafkamp onder het zwaarste regime. Grozev vertelt over de langdurige onderhandelingen rond de grootste Amerikaans-Russische gevangenenruil sinds de Koude Oorlog waarbij Kara-Murza augustus 2024 vrijkwam.

Grozev laat doorschemeren dat in een eerder stadium ook Navalny bij die gevangenenruil betrokken was, maar dat zijn dood, beter gezegd zijn vermoording, te vroeg kwam. Kara-Murza heeft een bijzonder antwoord voor de FSB-agent die hem op de luchthaven van Moskou zegt dat hij nu maar voorgoed afscheid moet nemen van zijn moederland: ‘Ik ben van beroep historicus en ik weet dat ik terugkom – en het zal veel sneller zijn dan je denkt.’

En ook zijn vrouw Jevgenia, die al die jaren vanuit de VS de strijd voor zijn vrijlating levend hield, is nogal optimistisch: ‘Poetin heeft niet het eeuwige leven en Rusland zal dan ook een land worden waar democratie heerst.’

Maar eerlijk gezegd vermoed ik dat eerder nog een nieuw vervolg op Antidote zal komen.

28 maart 2025

Movies that Matter 2025 – Deel 2: Israël en Palestina

Posted on24 maart 202531 juli 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2:
Israël en Palestina

door Jochum de Graaf

Met de schending van het bestand en de hervatting van de Gaza-oorlog door Israël is er naast de Oekraïne-oorlog geen actueler nieuwsthema te bedenken. Op het IDFA en Movies that Matter de laatste jaren waren vooral Palestijnse films te zien. Op Movies that Matter nu een bijzonder sterke documentaire over Israëls premier Netanyahu.

The Bibi Files – Hoe macht corrumpeert en ontsporen kan
Geen film zo actueel op Movies that Matter dan The Bibi Files, de eind vorig jaar uitgebrachte documentaire van Alexis Bloom, over Benjamin Netanyahu, ‘King Bibi’, de langst zittende premier van Israël. Het eerste uur zien we hoe langzaam maar zeker zijn corrumperende macht wordt opgebouwd. In eerste instantie lijkt het om weinig te gaan. In ruil voor wat hand- en spandiensten krijgen ze sigaren, juwelen, champagne. Het is vooral Sara, Netanyahu’s dominante vrouw die zich graag een glamourleven wil laten aanleunen.

Het wordt al wat ernstiger wanneer ze een kwart miljoen dollar ontvangen van Hollywood-producer Arnon Milchan. Tegensprestaties met al die corruptie zijn een gunstige belastingwet, sjoemelen met visa, begunstigen van rijke investeerders.

In The Bibi Files becommentariëren en analyseren journalisten, politieke tegenstanders en oude vrienden hoe het zo ver met Netanyahu heeft kunnen komen. ‘Bibi denkt ‘L’état c’est moi’, zegt Nimrod Novik, een van Israëls bekendste politieke insiders. Netanyahu ziet geen onderscheid meer tussen de staat en zichzelf. Zijn onverwachte verkiezingsoverwinning in 2015 gaf een enorme impuls aan zijn persoonsverheerlijking. Volgens zijn aanhangers is hij de beste politieke leider in de geschiedenis van de nog jonge staat Israël.

Zijn criminele record wordt nog straffer wanneer Netanyahu zelf een andere Israëlische tycoon benadert, Shaul Elovitch van de invloedrijke website Walla, zeg het Fox-nieuws van Israël. Walla krijgt exclusieve primeurs. ‘We voelden ons als een restaurant dat slechts aan één gast serveert’, stelt oud-hoofdredacteur Alvi Alkalay. Net als in andere autocratieën zoals in Hongarije en Turkije, worden concurrerende media aan banden gelegd.

Vanwege de toenemende berichten over corruptie en fraude wordt Netanyahu in 2020 in staat van beschuldiging gesteld. Maar doordat hij er in telkens weer in slaagt om met wisselende meerderheden hoe klein ook aan de macht te blijven, kan hij de procesgang danig vertragen. Het duurt nu al vijf jaar en alleen wanneer hij de volgende verkiezingen verliest, loopt hij direct gevaar veroordeeld te worden.

‘Bibi vreest het meest het geluid van de gevangenisdeur die achter zijn rug dichtsluit. Dan is het over met hem’, zegt Raviv Drucker, journalist en co-producer van de film. En daar doet hij alles maar dan ook alles aan om het te voorkomen.

The Bibi Files toont gelekte beelden uit de verhoren van Netanyahu door de veiligheidsdiensten. De man die zich feilloos allerlei gebeurtenissen, voorvallen, data en tijden tot in detail weet te herinneren, blijkt over een uiterst selectief geheugen te beschikken. Glashard ontkent hij alle beschuldigingen en liegt hij over alle voorvallen, hoewel er tamelijk overtuigend bewijs wordt geleverd. Consequent is hij zich van geen kwaad bewust en gaat keihard in de tegenaanval met tirades tegen alle critici en de ‘linkse media’. Hij heeft wel wat beters te doen dan vragen over steekpenningen te beantwoorden, hij moet als premier van Israël het land van de terreur van Hamas bevrijden. Ook zijn vrouw Sara en zoon Yair, activist/podcastmaker die zich van extreemrechtse prietpraat bedient, zijn ondervragers met de Gestapo en de Stasi vergelijkt, hanteren deze Trumpiaanse tactiek.

Netanyahu doet er alles aan om aan de macht te blijven en gaat december 2022 na een lang formatieproces in zee met de extreemrechtse partijen van Itamar Ben-Givir en Belazel Smotrich. Netanyahu, die zelden zijn emoties toont, geeft enorm af op de centrum-linkse partijen die hem niet steunen en kondigt haast ontroerd aan dat dit zijn ‘droomregering’ is. In de woorden van oud-premier Olmert zijn het heel gewoon ‘Joodse terroristen’. Smotrich die breed grijnzend in de camera kijkt en zegt: ‘Palestina bestaat niet. Period’. Ben-Givir die de moord op Rabin toejuicht en onbeschaamd trots is dat hij het embleem van Rabins auto gejat heeft. Ze krijgen sleutelposten in de regering Netanyahu, met respectievelijk financiën en nationale veiligheid.

Juist met die regering wordt het 7 oktober 2023. En wordt de meedogenloze wraak, de nietsontziende vernietiging van Gaza ingezet. Ultrarechts houdt Netanyahu in gijzeling. Wanneer hij te toegeeflijk is tegenover Hamas, dreigen ze de regering te verlaten en verliest hij zijn meerderheid. Op zijn beurt gooit Netanyahu ook alle mogelijke middelen in de strijd. Er is de brisante onthulling dat via geheime kanalen in Qatar Israël met miljoenen per jaar Hamas steunt. ‘Het beest voeden’, wordt dat genoemd, bedoeld om de Palestijnse Autoriteit te verzwakken en zo de verdeeldheid in Palestijnse kring aan te wakkeren.

The Bibi Files is een onthutsend, ontluisterend, shockerend portret van een gewetenloze machtspoliticus die zijn politieke carrière verre stelt boven welk belang dan ook.

Deze film is uitverkocht, maar gaat op 24 april in première in de bioscoop.

There is Another Way – Hoe er tegen de klippen op toch Israëli’s en Palestijnen bestaan die in een vreedzaam samenleven blijven geloven
Meer dan 1700 doden in Israël, 101 gijzelaars, waarvan 34 dood. 42.000 in Gaza, waarvan 10.000 kinderen. 2 miljoen mensen op de vlucht. De VS leverde 18 miljard dollar aan wapens en 1 miljard voor humanitaire hulp.

Het is de trieste balans vanaf 7 oktober 2023 die wordt opgemaakt aan het slot van There is Another Way. Afgelopen weekend werd bekend dat het dodental met de hervatting van de oorlog door Israël aan Palestijnse kant de grens van 50.000 overschreden heeft.

Aan het begin wordt de kijker gewaarschuwd: er zullen gewelddadige gruwelijke beelden te zien, gemaakt met bodycam en videofilms, zowel van Hamas als van het Israëlische leger IDF. We zien de langzamerhand bekende beelden van het Atom Festival, de kibboets Be’eleri, de eindeloze bombardementen op Gaza Stad, de puinhopen in Khan Younis, de lijkzakken in de Palestijnse ziekenhuizen, de eindeloze vluchtelingenstromen.

There is Another Way volgt de leden van Combatants for Peace, een beweging van Israëlische ex-soldaten en Palestijnse voormalige vrijheidsstrijders die zich verenigen en inzetten voor vrede en verzoening. Ondanks de verwoestende realiteit van geweld en verdeeldheid, weigeren zij haat te beantwoorden met haat. Is werkelijke bevrijding mogelijk, en kunnen zij hun overtuigingen herzien om een vreedzame toekomst op te bouwen?

De film gaat in op de geschiedenis van het conflict, de nakba, de verschillende intifada’s, de Oslo-akkoorden, de moord op Rabin, het aan de macht komen van Netanyahu die nooit wat gezien heeft in wat voor vredesproces ooit. We zien de Israëlische bezettingspolitiek, de roadblocks op de Westbank, de uitdijende kolonistennederzettingen, hoe het afsnijden van besproeiing van Palestijns landbouwgebied als wapen wordt ingezet. Beelden uit No Other Land, de Oscarwinnende docu, met de bulldozers die Palestijnse huizen opzij schuiven, de kolonist die een protesterende Palestijn vanaf een paar meter neerschiet onder goedkeurend toezicht van Israëlische soldaten.

Al die jaren blijven ze contact met elkaar houden, ook in coronatijd. Ze delen rouw met elkaar, houden elkaar vast bij de weerstand die ze vanuit eigen kring ondervinden. Ze herhalen en blijven herhalen, de boodschap van geweldloosheid: ‘violence only breeds violence’. Nu eens groeit de beweging sterk, dan weer zakken ze in aantal, sluipt er een zeker moedeloosheid in. Na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en de daaropvolgende invasie van Israël, die de vernietiging van Gaza inluidt, staat hun missie meer dan ooit onder druk.

Combatants for Peace, een beweging van Palestijnen en Israëli’s die elkaar gevonden hebben in de strijd tegen het zinloze geweld. Het is een sprankje hoop dat gekoesterd moet worden, maar door de recente hervatting van de genocide ook wel eens langzaam zou kunnen doven.

From Ground Zero – Hoe er in onbeschrijflijke omstandigheden toch een veelbetekenende film gemaakt wordt
Maar hoe is het om in Gaza te leven, veel beter gezegd, om te overleven? Hoe is het om op te groeien tijdens een genocide, als een ultramodern leger burgerdoelen aanvalt, ook niet-Hamasstrijders worden gedood, vrouwen, kinderen in groten getale omkomen, gevechten uitbreken om aan noodzakelijke basisbehoeften als voedsel en water te komen.

From Ground Zero laat in 22 minidocumentaires van maximaal vijf minuten – een caleidoscopisch beeld van het zwaar geteisterde Gaza – zien waar onder extreme omstandigheden zeer bijzonder cinema gemaakt wordt. Meerdere gaan over het verlies van familieleden, zoals het schrijnende Jad and Nathalie, de jongen- of meisjesnaam die de baby van de zwangere Nour gekregen zou hebben als ze niet bij een luchtaanval gedood zou zijn. Of Taxi Wanissa waarin een zekere Achmad besluit zijn ezel Wanissa voor een platte kar te spannen en daarmee een taxibedrijfje te beginnen. We zien een paar ritjes met een bont gezelschap, terwijl naast de ezeltaxi stromen mensen bepakt en bezakt onder overvliegende straaljagers naar weer een nieuwe vluchtplek onderweg zijn.

Dan gaat het beeld op zwart en komt een gehoofd doekte vrouw in beeld. Ze is de regisseuse zegt ze, en had een scenario geschreven waarin Achmad bij een bomaanslag omkwam en Wanissa moederziel alleen aan de einder verdwijnt. Maar ze is door de werkelijkheid ingehaald, een dag geleden is haar broer met zijn kinderen omgekomen en het verdriet en de woede verhinderen haar om het oorspronkelijke scenario af te maken.

Of ze gaan over kinderen, over onderwijs dat ook in de moeilijkste omstandigheden doorgaat. Soft Skin is deels een animatiefilm, met een zwarte vogel die gebouwen oppikt en laat ontploffen. Kinderen krijgen tekenles om hun trauma’s op papier te kunnen uiten. Moeders hebben hun naam met viltstift op armen en benen geschreven zodat ze gemakkelijker geïdentificeerd kunnen worden als ze onder het puin terecht komen. Een jongetje van 1 kan als eerste geluiden papa zeggen en het geluid van een ambulance nadoen.

Recycling laat zien hoe je zuinig met een jerrycan water om kan gaan, eerst de baby wassen, dan het zelfde teiltje de afwas doen en vervolgens de plantjes water geven. In 24 Hours vertelt ene Khalid hoe hij in 24 uur drie keer vanonder het puin werd gered.

Natuurlijk er is veel puin, kapotgeschoten huizen, ruïnes van gebouwen te zien. Maar zeer bemoedigend is de man in Everything is Fine die te midden van uitgehongerde katten aankondigt dat alle ellende van de wereld zijn show niet kan stoppen. Hij is stand-up comedian, neemt voor het optreden ‘een douche’ door in een geïmproviseerd hokje een pot opgewarmd water over zich heen te gooien. De zonnebril gaat op, hij trekt een colbertje aan, doet een stropdas om en belooft dat hij de beste stand-up ooit zal maken. Het schaarse publiek, op krakkemikkige stoeltjes in wat ooit een straat was, beloont hem met een warm applaus.

In Hell’s Heaven zien we een man wakker worden in een witte lijkzak. ‘Wat is dit voor een land, wat is dit voor een leven?’, vraagt hij zich af. Hij vond de lijkzak op straat en nam hem mee naar huis. Hij kreeg de inval om bij gebrek aan een normaal bed op de grond te gaan slapen en de lijkzak dicht te ritsen. ’s Ochtends gaat de rits weer open, dat is iedere keer weer een bijzondere ervaring. ‘Het voelt alsof je van de hel naar de hemel gaat.’

Ongelooflijk dat te midden van zoveel moord en vernietiging, horror en treurigheid mensen in staat zijn zulke bijzondere films te maken.

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

24 maart 2025

Movies that Matter 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen

Posted on21 maart 202529 maart 2025

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1:
Tussen spreken en zwijgen

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In het eerste van twee verwante verslagen aandacht voor het demonstratierecht en voor het onzekere lot van Mexicaanse journalisten.

De vrijheid van meningsuiting is een groot goed in westerse maatschappijen. Niet voor niets beschermt de wet in veel landen niet alleen het recht om je uit te spreken, maar kun je je daarbij ook in groepen organiseren. Demonstraties zijn in tijden van klimaatpaniek, religieuze twisten en genderkwesties niet weg te denken uit het straatbeeld.

The Dialogue Police

The Dialogue Police – Bemiddelaars bij demonstraties
In The Dialogue Police maken we kennis met een unieke taskforce binnen de Zweedse politie. De leden treden als bemiddelaars op bij demonstraties: ze waarborgen de rechten van de demonstranten, maar moeten er tegelijk voor zorgen dat hun acties niet uit de hand lopen.

Hier in Nederland zijn we de voorbije jaren meermaals geconfronteerd met de grenzen van het demonstratierecht. Tegenstanders van het coronabeleid mochten zich in marsen organiseren tegen de besluiten van de overheid, maar het werd grimmig op de momenten dat demonstraties daadkrachtig werden beëindigd. Klimaatactivisten mogen hun zorgen uiten over het Europese klimaatbeleid en de stijgende zeespiegel, tót ze doelbewust het verkeer op de A12 stremmen.

The Dialogue Police onderstreept hoe het juist in een ‘vrije’ maatschappij lastig blijkt om iedereen aan het woord te laten. De taskforceleden (binnenkort ook bij u in de buurt?) begeleiden demonstraties aan alle zijden van het politieke spectrum: ze zijn een Koranverbrander evenveel zorg verschuldigd als een protest van Extinction Rebellion. In hun rol als bemiddelaars praten ze niet alleen met de fanatieke demonstranten, maar ook met geïrriteerde passanten.

De publieke functie van deze ‘dialog polis’ intrigeert mateloos. Tussen neus en lippen door laten de leden merken dat ze zelf ook een mening hebben over de demonstranten en hun rechten, maar hun werk vereist dat ze die mening voor zich houden. Zo zetten zij hun eigen vrijheid van meningsuiting tijdelijk opzij om die van anderen te kunnen waarborgen. Typerend is dat ze het daarbij nooit goed kunnen doen. Geven ze teveel ruimte aan de demonstranten, dan leidt dat toch nog meer onbegrip van passanten en andersgestemden. Grijpen ze in, dan voelen de demonstranten zich in hun rechten aangetast.

Naast de vele straatscènes filmt regisseusse Susanna Edwards ook een aantal momenten op kantoor. De taskforceleden beleven er zeldzame momenten van ontspanning en struinen het internet af naar nieuwe aankondigingen. Hoe gedreven deze mensen hun werk ook uitoefenen, de twijfel op hun gezichten is af en toe zichtbaar. Scherpe opmerkingen van voorbijgangers (“de grenzen zijn niet duidelijk gedefinieerd”) doen de rest. Wat is ‘goed’ als je het nooit voor alle partijen goed kunt doen, en als sommige demonstranten (door de aanwijzingen van de dialoogpolitie domweg te negeren) onbedoeld gaan profiteren van je aanwezigheid? Zorgen deze bemiddelaars met het handhaven van botsende meningen voor de best mogelijke maatschappij, of vechten ze eigenlijk tegen de bierkaai?

State of Silence

State of Silence – Mexicaanse journalisten zijn vogelvrij
Een kijkbeurt van State of Silence plaatst het werk van de dialoogpolitie in een ontnuchterend perspectief. Als er één beroepsgroep is die bij uitstek baat heeft bij de vrijheid van meningsuiting, dan is het namelijk die van de pers. Het Mexicaanse State of Silence toont hoe het voor journalisten in dit land al jarenlang een doodsstrijd is om hun werk te doen.

Wie regelmatig speelfilms en documentaires uit Mexico bekijkt (zie bijvoorbeeld het recente Sujo, van de maakster van Sin señas particulares), zal soms het gevoel hebben af te dalen in een bodemloze put. Corruptie, huisvredebreuk, kartelcriminaliteit, excessief geweld; de thema’s overlappen vaker dan wenselijk is.

State of Silence is door zijn doorsnee aanblik (een combinatie van interviewfragmenten, televisiebeelden en eerstehands journalistiek materiaal) niet zo indrukwekkend als sommige speelfilms (La Civil, Noche de fuego) die dit stelselmatige onrecht aankaarten. De boodschap komt er niet minder direct door over. Het spreekwoord “spreken is zilver, zwijgen is goud” heeft in Mexico een wrange nasmaak. De journalisten die aan het woord komen, voelen zich moreel verplicht om zich uit te spreken over de misstanden in de politieke en maatschappelijke organisatie van het land. Tegelijk weten ze dat die handeling een onverbiddelijk doodsvonnis kan zijn.

Een journalist legt uit dat hij bescherming aangeboden kreeg door de overheid, maar wantrouwend was om die te accepteren. Dat bleek terecht, want niet veel later ontving zijn vrouw bedreigingen. Een staat die het werk van de pers faciliteert en beschermt, is in Mexico een illusie. Journalisten zijn niet vrij, maar vogelvrij; de politici die zij bij persconferenties bevragen kunnen zomaar eens verwant blijken aan een van de grotere kartels.

Deze documentaire toont nog maar eens hoe het veelkoppige beest eruit ziet, maar het blijft een helse opgave om dat beest ook echt te doorgronden – laat staan om er iets aan te doen. State of Silence is een dapper pleidooi voor en van mensen die hun leven in de waagschaal stellen voor het vrije woord. Tegelijk wekken hun verhalen niet de indruk dat er hoop is op verandering. Net als de taskforceleden in The Dialogue Police doen deze journalisten hun werk met de beste bedoelingen, maar ontdekken ze dagelijks dat de perfecte maatschappij niet bestaat. Hun uitgangspunt is een wereld waarin de machthebbers luisteren, en iedereen zich op een nette manier kan uitspreken. Hun realiteit is een spanningsveld van botsende stemmen, gevolgd door een gedempt geluid en een groot stilzwijgen.

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

21 maart 2025