Movies that Matter 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4:
Op de drempel van oorlog

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In dit tweede en verwante verslag aandacht voor (de dreiging van) oorlog. Hoe ver staat het geopolitieke steekspel van de Europese bondgenoten af van gebieden waar het geweld structureel is?

 

Facing War

Facing War Wie is de ware regisseur?
In het najaar van 2024 volgde ‘onze’ Mark Rutte Jens Stoltenberg op als hoofd van de NAVO. Documentairemaker Tommy Gulliksen mocht de afzwaaiende leider filmen op momenten die het journaal normaal gesproken niet halen. Hij vergezelde Stoltenberg in dienstauto’s, treincoupés, privévertrekken, vergaderruimtes en (letterlijk) in de wandelgangen.

De afsluitende periode van het NAVO-hoofd was een rumoerige. In de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne moest Stoltenberg continu laveren tussen steunbeloftes en diplomatieke voorzichtigheid. Europese leiders (Rutte incluis) die Oekraïne in en na 2022 een hart onder de riem staken, dreigden nog wel eens te vergeten dat het land geen NAVO-lid was (en is). Stoltenberg moest dan telkens de eerste zijn om de nuance te blijven opzoeken en zo de precaire vrede te blijven bewaren. In de loop van Facing War stuurt de Noor zijn koers wel bij in de richting van Volydymyr Zelensky: “Er is geen risicovrije optie als Poetin je buur is.”

Facing War doet in zijn opzet denken aan Das Forum, een Duitse documentaire die in 2019 draaide op IDFA. De film belooft een blik achter de schermen bij de jaarlijkse top van het World Economic Forum, maar blijft hangen in toegestemde registraties van relatief oppervlakkige taferelen. De leiders zijn zich er bewust van dat ze gefilmd worden en proberen zichzelf met een kwinkslag te presenteren, mede door het juist eens niét over hun werk te hebben. WEF-voorman Klaus Schwab sorteert persoonlijke presentjes voor de leiders die langskomen (“Voor Merkel heb ik een koebel”). Stoltenberg vertelt over The Sopranos, een van de weinige televisieseries waar hij ooit tijd voor heeft gemaakt. “Er komt veel last op zijn schouders te liggen, omdat iedereen op elk moment wat van hem wil”, zegt hij over pater familias Tony. “Dat herken ik wel.” Direct daarna: “Maar het is niet goed om de vergelijking met een maffiabaas te maken. Dat kan slecht zijn voor mij en slecht voor de NAVO.”

De zelfbewuste houding die in dit soort opmerkingen doorschijnt, maakt dat Facing War wegkijkt als een intrigerend, maar ook wat vermoeiend compromis. De film is nog geen vijf minuten onderweg als de NAVO-baas na een ontmoeting met Joe Biden al zijn geheimhoudingsplicht aanhaalt (“Misschien moet dit er later weer uitgeknipt worden”). Hardop weegt hij af wat hij wel en niet kan vrijgeven over zijn één-op-één momenten met de voormalige president. De ware regisseur van de film is niet Tommy Gulliksen, maar Jens Stoltenberg.

Door de blijvende actualiteit van het conflict tussen Oekraïne en Rusland, overvleugeld door een bredere oorlogsdreiging (van de week nog begon Stoltenbergs opvolger plots weer over Polen), is Facing War prikkelende politieke kost. Toch valt het tegen hoe diep de documentaire echt ingaat op de diplomatieke spanningen waar Stoltenberg zich toe verhoudt. “Je moet in gesprek blijven”, klinkt het als de baas een rondvaart over de Bosporus maakt met Tayyop Erdogan. Aan een reeks vergadersessies met omhooggevallen communicatieadviseurs wordt meer aandacht besteed. Atmosferische muziek van het Noorse duo Röyksopp overstemt taferelen die misschien wel meer te vertellen hadden.

 

Kamay

Kamay – Dreiging door een andere bril
Het Afghaanse Kamay plaatst de dreigingsretoriek in Facing War in een relativerend perspectief. De coproductie met België, Frankrijk en Duitsland begint met een introtekst die het eind van de 19e eeuw memoreert. Een van de grootste etnische groeperingen in Afghanistan, de Hazara, verzette zich toen tegen het drukkende regime van de zogenoemde Amir (politiek en militair heerser). De opstand werd gewelddadig de kop ingedrukt, en een tijdsprong naar “zo’n 130 jaar later” impliceert dat er in de tussentijd niet genoeg is veranderd.

Sinds de Taliban in de jaren ’90 de macht grepen in gebieden waar de Hazara leefden, moeten de mensen die zich tot de groepering rekenen weer geregeld voor hun leven vrezen. In 2021 en 2022 vonden er verschillende executies van Hazara plaats, en in 2023 deed Amnesty International een dringende oproep aan de Mensenrechtenraad van de VN. Kamay werd gefilmd over een periode van zes jaar en hint overwegend subtiel naar de continue geweldsdreiging.

De documentaire volgt een Hazara-familie die rouwt om het verlies van dochter Zahra. Zij overleed onder mysterieuze omstandigheden tijdens een onderzoek aan de universiteit. Bij het aanspreken van een advocaat en het vissen naar de medewerking van de institutie blijkt het verkrijgen van duidelijkheid een hopeloze opgave. Onverschilligheid is een van de grootste vijanden van gerechtigheid.

De dreiging van de Taliban hangt als een sluier over de film, maar het onverbloemde geweld zien we in Kamay niet in beeld. Alleen op gezette momenten horen we dorpsgenoten van de familie hun angst en wanhoop uiten. De verdwijning van Zahra voelt zo niet alleen als de bouwsteen van het verhaal, maar ook een metafoor voor de aanhoudende onderdrukking van een minderheidsgroepering. De voice-over die de vertelling draagt, is bedeesd, bijna fluisterend. Een visueel hoogtepunt is een moment waarop we alleen dwarrelende sneeuw in beeld zien, de duisternis is ondoordringbaar.

Leg Kamay naast Facing War en het steekspel tussen Poetin en de NAVO-bondgenoten voelt plots nog net wat surreëler aan. Hoe ver staat hun dreigingsretoriek af van de situatie in Centraal-Afghanistan, waar er elk moment daadwerkelijk troepen kunnen binnenvallen? Is de angst van de Hazara in Kamay te vergelijken met de angst van een westerse modelburger, die online shopt voor een sjiek noodpakket? Bij stedelijke geweldsincidenten met een schijnbaar terroristisch motief zeggen we al snel: “Het komt nu toch wel dichtbij.” Tegelijk hebben we geen idee hoe het voelt als de oorlog echt op de stoep staat. Naar het voorbeeld van de Koude Oorlog zijn we leiders gewend die met vrede jongleren, alsof ze over een hindernisparcours lopen met een hardgekookt ei op een pollepel. Zo lang het ei niet valt, is er eigenlijk niets aan de hand.

In de wereld van Kamay is het figuurlijke hindernisparcours nooit uitgezet. Er zijn geen leiders die het spel spelen, alleen onderdrukkers die de dienst uitmaken. Houden zij zich koest, dan kunnen de onderdrukten nog dromen van morgen. Slaan zij toe, dan gebeurt dat met een vingerknip. Zonder maandenlange onderhandelingen, zonder politieke top en zonder persconferentie. Misschien is het wel zo dat we in Europa pas écht reden tot vrezen hebben als de dreigementen tijdelijk worden gestaakt. Als de kans op een acute oorlog minimaal lijkt, omdat alle leiders de intentie van vrede hebben uitgesproken. Misschien wordt dat wel het moment waarop een slimme vijand besluit om tóch toe te slaan.

 

29 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: 
Rusland

door Jochum de Graaf

Naast Israël-Palestina is Oekraïne-Rusland het conflict dat het meest in de aandacht staat. Op het IDFA en ook op Movies that Matter Festival werden de afgelopen jaren vrijwel alleen Oekraïense films vertoond. Het lijkt alsof de artistieke creativiteit wat opgedroogd is, tijdens deze editie staat slechts een enkele Oekraïense film geprogrammeerd. Aandacht trekken nu vooral twee films die het Russische perspectief van het conflict belichten Mr. Nobody Against Putin en Antidote. 

 

Mr. Nobody Against Putin

Mr. Nobody Against Putin – Hersenspoeling van nieuwe generatie
Pavel, oftewel Pasja, Talankin heet ons hartelijk welkom in Karabash, een mijnstadje in de Oeral, ook wel bekend als de meest vervuilde stad ter wereld, dankzij de giftige kopermijn. Het sterftecijfer, vanwege kanker en longziekten, ligt ver boven het toch al hoge Russische gemiddelde.

Toch is Pavel trots op zijn geboortestad, de ligging op de heuvels, de rivier met zijn bruggen, de rokende schoorstenen die zich mooi aftekenen tegen de skyline, zelfs de grauwe gebouwen uit de Sovjettijd hebben voor hem hun charme. Maar vooral is hij trots op de mensen in Karabash en dan vooral op de leerlingen van de basisschool waar hij de ‘videograaf’, schoolfilmer en evenementencoördinator is. Hij krijgt veel energie van hun enthousiasme, hun nieuwsgierigheid, levenslust.

Meester Pasha is populair op de school, een beetje non-conformistisch, als enige heeft hij wat anti-Kremlin posters, een Russische democratievlag in zijn lokaal hangen, de favoriete hangout voor de alternatievelingen en de weirdo’s op de school. Het is een ogenschijnlijk rustige wereld om op te groeien. Een rust die hard verstoord wordt door de aankondiging op tv van Poetin dat Rusland een ‘speciale militaire operatie in Oekraïne’ is begonnen. Al snel volgt een reeks van maatregelen die het verzet tegen de oorlog de kop moeten indrukken. Een absoluut verbod op het gebruik van termen als ‘oorlog’ en ‘invasie’, draconische straffen voor iedere vorm van straatprotest. Ook in Karabash zijn de gevolgen merkbaar. 

Wanneer het nieuwe ‘patriottische onderwijs’ verplicht wordt gesteld, denkt Pavel er sterk over Rusland te ontvluchten en gaat een paar dagen de stad uit, hij zou het liefst een Mr. Nobody zijn. Maar een mail van een westerse documentairemaker doet hem het moedige maar tegelijkertijd nogal gevaarlijke besluit nemen terug te gaan naar Karabash en de veranderingen op school vanuit zijn functie als videograaf vast te gaan leggen. Mr Nobody Against Putin is een indrukwekkend ongepolijst portret van het dagelijks leven in het huidige Rusland.

We zien het dagelijks ritueel van drie leerlingen met in hun midden een vlaggendrager die ’s ochtends vroeg in paradepas met zwaaiende armen de aula binnenmarcheren. Midden in de zaal ten overstaan van de voltallige klassen wordt de vlag in een houder geplant, een saluut uitgebracht, en de voltallige school heft het volkslied aan.

In alle klaslokalen moet een officiële verklaring met de doelen van de speciale militaire operatie worden voorgelezen. Dat levert ook het komische tafereel op van de docente die struikelt over moeilijke woorden als demilitarisatie. ‘Detiliari-delimitari’, stamelt ze. Ach ‘zeg maar gewoon denazificatie’, zegt Pasha.

Geschiedenisdocent Abdulmanov vertelt dat hij voortaan in zijn lessen volop aandacht zal besteden aan historische figuren als Beria en andere trawanten die groot werden in de Stalintijd. Dat was toch de tijd van de Grote Vaderlandse Oorlog, de Sovjet-Unie die uiteindelijk nazi-Duitsland versloeg. De overeenkomst met de operatie in Oekraïne is voor hem onmiskenbaar. Het wekt geen verbazing dat ‘Abdu’ tot zijn ontroering als Leraar van het Jaar wordt gekozen.

Er wordt een nieuwe jongerenbeweging opgericht die veel overeenkomsten vertoont met de Jonge Pioniers uit de Sovjettijd. Jonge tieners gaan op patrouille in het bos, leren marcheren, zingen patriottische liederen. Op de school komen grofgebouwde en -gebekte huurlingen van de Wagnergroep in de klas voorlichting geven over hun activiteiten. Een eenvoudige landmijn gaat van hand tot hand. Om hem actief te maken, hoef je er alleen maar een speciale vloeistof in te gieten. En de pubers mogen onder groot enthousiasme oefenen met Kalasjnikovs.

Van het front dringen maar weinig berichten door. Er doen wel berichten dat er meer dan 1600 doden per dag aan Russische kant vallen, maar niemand die het kan of mag bevestigen.

De oorlog komt nog dichterbij wanneer Poetin een nieuwe mobilisatieronde afkondigt. Ook in Karabash krijgen jongens van 18 een oproep, met een avond vol drank nemen ze emotioneel afscheid van vrienden en familie.

Wanneer zijn vriend Artjom omkomt, zou Pavel de begrafenis willen laten zien, maar filmen buiten de vertrouwde omgeving van de school is toch te gevaarlijk. In plaats daarvan laat hij de geluidsband horen. Het rouwbeklag van de moeder van Artjom is hartverscheurend. Pavel Talankin legt het met steeds meer stijgend afgrijzen allemaal vast.

In de loop van de tijd zien we hoe langzaam maar zeker angst een stad als Karabash in zijn  greep krijgt, hoe het Poetinregime zijn onderdanen dwingt om in de ideologische propaganda te gaan geloven, hoe desinformatie op lokaal niveau werkt – kortom, hoe een hele nieuwe generatie gehersenspoeld wordt.

 

Antidote

Antidote – Onderzoeker in ballingschap
Christo Grozev, de van oorsprong Bulgaarse onderzoeksjournalist, was de held die de Russische FSB-agenten ontmaskerde die de gifaanslag op Navalny pleegden. In Navalny, de Oscarwinnende documentaire uit 2022, zit hij aan tafel wanneer Aleksej Navalny een van zijn belagers aan de telefoon krijgt en die met nauw verholen trots uitweidt hoe het novitsjok-gif in zijn onderbroek werd aangebracht.

Grozev – tegenwoordig hoofd van de onderzoeksafdeling van online kanaal The Insider, gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, fact-checking, bestrijding van fake nieuws, en daarvoor werkzaam bij het fameuze Bellingcat – heeft een indrukwekkende reeks andere onthullingen van minstens 300 complotten en de ontmaskering van ruim 5000 FSB-agenten op zijn naam staan. Het leverde hem een plek bovenaan de lijst van personen die Poetin graag zou willen laten ombrengen.

Aan het begin van Antidote zit hij in een donkere ruimte op een stoel en krijgt van buiten beeld de brisante vraag: ‘Heb je ooit gedacht dat je een moordcomplot tegen jezelf zou onderzoeken?’

Hij leidt een leven in ballingschap, meestentijds in New York, bezoekt frequent Londen. We zien hem bij een debatavond in De Balie, maar zijn eigenlijke woonplaats Wenen is te gevaarlijk om naar terug te keren. Zijn gezin heeft hij al een aantal jaren niet gezien. Met zijn zoon heeft hij via een videoverbinding contact, zijn dochter belt regelmatig. Maar hij is nogal geraakt wanneer hij hoort dat zijn weliswaar op leeftijd zijnde vader onder mysterieuze omstandigheden in Wenen overlijdt. Na een onzorgvuldige autopsie wordt zijn lichaam door de Oostenrijkse autoriteiten gecremeerd. Grozev vermoedt Russische betrokkenheid.

Grozev vertelt en analyseert de gebeurtenissen zeer helder, maar zijn persoonlijke motivaties blijven wat onderbelicht. Zijn dokter vertelt hem dat hij anders dan de meeste mensen een uitzonderlijk niveau van stress aankan, zelfs in zijn slaap. Het kan natuurlijk goed zijn dat al te veel details over zijn werkwijze zijn leven in gevaar brengt.

Net als Navalny is Antidote opgebouwd als een thriller. Er is de spannende scène hoe in een onbestemd landschap een Russische wetenschapper opduikt, in een Landrover stapt en opgelucht ademt wanneer hij de grens met de Europese Unie over geholpen is. De anonieme wetenschapper vertelt dat hij deelnam aan het aan het Russische gifproductieprogramma. Toen hij ontdekte dat het gif dat hij ontwikkelde werd gebruikt om Poetins vijanden te doden, besloot hij klokkenluider te worden. Grozev publiceerde zijn getuigenissen en hielp hem en zijn familie uit Rusland te vluchten naar de Europese Unie.

Grozev is ook zeer betrokken bij het proces tegen Vladimir Kara-Murza, na Navalny, Ruslands meest bekende oppositieleider. Ook Kara-Murza was, tot twee keer toe zelfs, slachtoffer van een gifaanslag. We volgen de ‘procesgang’ in de vier jaar dat de film gemaakt wordt die uiteindelijk medio 2023 leidt tot een veroordeling van 25 jaar strafkamp onder het zwaarste regime. Grozev vertelt over de langdurige onderhandelingen rond de grootste Amerikaans-Russische gevangenenruil sinds de Koude Oorlog waarbij Kara-Murza augustus 2024 vrijkwam.

Grozev laat doorschemeren dat in een eerder stadium ook Navalny bij die gevangenenruil betrokken was, maar dat zijn dood, beter gezegd zijn vermoording, te vroeg kwam. Kara-Murza heeft een bijzonder antwoord voor de FSB-agent die hem op de luchthaven van Moskou zegt dat hij nu maar voorgoed afscheid moet nemen van zijn moederland: ‘Ik ben van beroep historicus en ik weet dat ik terugkom – en het zal veel sneller zijn dan je denkt.’

En ook zijn vrouw Jevgenia, die al die jaren vanuit de VS de strijd voor zijn vrijlating levend hield, is nogal optimistisch: ‘Poetin heeft niet het eeuwige leven en Rusland zal dan ook een land worden waar democratie heerst.’

Maar eerlijk gezegd vermoed ik dat eerder nog een nieuw vervolg op Antidote zal komen.

 

28 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2025 – Deel 2: Israël en Palestina

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2:
Israël en Palestina

door Jochum de Graaf

Met de schending van het bestand en de hervatting van de Gaza-oorlog door Israël is er naast de Oekraïne-oorlog geen actueler nieuwsthema te bedenken. Op het IDFA en Movies that Matter de laatste jaren waren vooral Palestijnse films te zien. Op Movies that Matter nu een bijzonder sterke documentaire over Israëls premier Netanyahu.

 

The Bibi Files

The Bibi Files – Hoe macht corrumpeert en ontsporen kan
Geen film zo actueel op Movies that Matter dan The Bibi Files, de eind vorig jaar uitgebrachte documentaire van Alexis Bloom, over Benjamin Netanyahu, ‘King Bibi’, de langst zittende premier van Israël. Het eerste uur zien we hoe langzaam maar zeker zijn corrumperende macht wordt opgebouwd. In eerste instantie lijkt het om weinig te gaan. In ruil voor wat hand- en spandiensten krijgen ze sigaren, juwelen, champagne. Het is vooral Sara, Netanyahu’s dominante vrouw die zich graag een glamourleven wil laten aanleunen.

Het wordt al wat ernstiger wanneer ze een kwart miljoen dollar ontvangen van Hollywood-producer Arnon Milchan. Tegensprestaties met al die corruptie zijn een gunstige belastingwet, sjoemelen met visa, begunstigen van rijke investeerders.

In The Bibi Files becommentariëren en analyseren journalisten, politieke tegenstanders en oude vrienden hoe het zo ver met Netanyahu heeft kunnen komen. ‘Bibi denkt ‘L’état c’est moi’, zegt Nimrod Novik, een van Israëls bekendste politieke insiders. Netanyahu ziet geen onderscheid meer tussen de staat en zichzelf. Zijn onverwachte verkiezingsoverwinning in 2015 gaf een enorme impuls aan zijn persoonsverheerlijking. Volgens zijn aanhangers is hij de beste politieke leider in de geschiedenis van de nog jonge staat Israël.

Zijn criminele record wordt nog straffer wanneer Netanyahu zelf een andere Israëlische tycoon benadert, Shaul Elovitch van de invloedrijke website Walla, zeg het Fox-nieuws van Israël. Walla krijgt exclusieve primeurs. ‘We voelden ons als een restaurant dat slechts aan één gast serveert’, stelt oud-hoofdredacteur Alvi Alkalay. Net als in andere autocratieën zoals in Hongarije en Turkije, worden concurrerende media aan banden gelegd.

Vanwege de toenemende berichten over corruptie en fraude wordt Netanyahu in 2020 in staat van beschuldiging gesteld. Maar doordat hij er in telkens weer in slaagt om met wisselende meerderheden hoe klein ook aan de macht te blijven, kan hij de procesgang danig vertragen. Het duurt nu al vijf jaar en alleen wanneer hij de volgende verkiezingen verliest, loopt hij direct gevaar veroordeeld te worden.

‘Bibi vreest het meest het geluid van de gevangenisdeur die achter zijn rug dichtsluit. Dan is het over met hem’, zegt Raviv Drucker, journalist en co-producer van de film. En daar doet hij alles maar dan ook alles aan om het te voorkomen.

The Bibi Files toont gelekte beelden uit de verhoren van Netanyahu door de veiligheidsdiensten. De man die zich feilloos allerlei gebeurtenissen, voorvallen, data en tijden tot in detail weet te herinneren, blijkt over een uiterst selectief geheugen te beschikken. Glashard ontkent hij alle beschuldigingen en liegt hij over alle voorvallen, hoewel er tamelijk overtuigend bewijs wordt geleverd. Consequent is hij zich van geen kwaad bewust en gaat keihard in de tegenaanval met tirades tegen alle critici en de ‘linkse media’. Hij heeft wel wat beters te doen dan vragen over steekpenningen te beantwoorden, hij moet als premier van Israël het land van de terreur van Hamas bevrijden. Ook zijn vrouw Sara en zoon Yair, activist/podcastmaker die zich van extreemrechtse prietpraat bedient, zijn ondervragers met de Gestapo en de Stasi vergelijkt, hanteren deze Trumpiaanse tactiek.

Netanyahu doet er alles aan om aan de macht te blijven en gaat december 2022 na een lang formatieproces in zee met de extreemrechtse partijen van Itamar Ben-Givir en Belazel Smotrich. Netanyahu, die zelden zijn emoties toont, geeft enorm af op de centrum-linkse partijen die hem niet steunen en kondigt haast ontroerd aan dat dit zijn ‘droomregering’ is. In de woorden van oud-premier Olmert zijn het heel gewoon ‘Joodse terroristen’. Smotrich die breed grijnzend in de camera kijkt en zegt: ‘Palestina bestaat niet. Period’. Ben-Givir die de moord op Rabin toejuicht en onbeschaamd trots is dat hij het embleem van Rabins auto gejat heeft. Ze krijgen sleutelposten in de regering Netanyahu, met respectievelijk financiën en nationale veiligheid.

Juist met die regering wordt het 7 oktober 2023. En wordt de meedogenloze wraak, de nietsontziende vernietiging van Gaza ingezet. Ultrarechts houdt Netanyahu in gijzeling. Wanneer hij te toegeeflijk is tegenover Hamas, dreigen ze de regering te verlaten en verliest hij zijn meerderheid. Op zijn beurt gooit Netanyahu ook alle mogelijke middelen in de strijd. Er is de brisante onthulling dat via geheime kanalen in Qatar Israël met miljoenen per jaar Hamas steunt. ‘Het beest voeden’, wordt dat genoemd, bedoeld om de Palestijnse Autoriteit te verzwakken en zo de verdeeldheid in Palestijnse kring aan te wakkeren.

The Bibi Files is een onthutsend, ontluisterend, shockerend portret van een gewetenloze machtspoliticus die zijn politieke carrière verre stelt boven welk belang dan ook.

Deze film is uitverkocht, maar gaat op 24 april in première in de bioscoop.

 

There is Another Way

There is Another Way – Hoe er tegen de klippen op toch Israëli’s en Palestijnen bestaan die in een vreedzaam samenleven blijven geloven
Meer dan 1700 doden in Israël, 101 gijzelaars, waarvan 34 dood. 42.000 in Gaza, waarvan 10.000 kinderen. 2 miljoen mensen op de vlucht. De VS leverde 18 miljard dollar aan wapens en 1 miljard voor humanitaire hulp.

Het is de trieste balans vanaf 7 oktober 2023 die wordt opgemaakt aan het slot van There is Another Way. Afgelopen weekend werd bekend dat het dodental met de hervatting van de oorlog door Israël aan Palestijnse kant de grens van 50.000 overschreden heeft.

Aan het begin wordt de kijker gewaarschuwd: er zullen gewelddadige gruwelijke beelden te zien, gemaakt met bodycam en videofilms, zowel van Hamas als van het Israëlische leger IDF. We zien de langzamerhand bekende beelden van het Atom Festival, de kibboets Be’eleri, de eindeloze bombardementen op Gaza Stad, de puinhopen in Khan Younis, de lijkzakken in de Palestijnse ziekenhuizen, de eindeloze vluchtelingenstromen.

There is Another Way volgt de leden van Combatants for Peace, een beweging van Israëlische ex-soldaten en Palestijnse voormalige vrijheidsstrijders die zich verenigen en inzetten voor vrede en verzoening. Ondanks de verwoestende realiteit van geweld en verdeeldheid, weigeren zij haat te beantwoorden met haat. Is werkelijke bevrijding mogelijk, en kunnen zij hun overtuigingen herzien om een vreedzame toekomst op te bouwen?

De film gaat in op de geschiedenis van het conflict, de nakba, de verschillende intifada’s, de Oslo-akkoorden, de moord op Rabin, het aan de macht komen van Netanyahu die nooit wat gezien heeft in wat voor vredesproces ooit. We zien de Israëlische bezettingspolitiek, de roadblocks op de Westbank, de uitdijende kolonistennederzettingen, hoe het afsnijden van besproeiing van Palestijns landbouwgebied als wapen wordt ingezet. Beelden uit No Other Land, de Oscarwinnende docu, met de bulldozers die Palestijnse huizen opzij schuiven, de kolonist die een protesterende Palestijn vanaf een paar meter neerschiet onder goedkeurend toezicht van Israëlische soldaten.

Al die jaren blijven ze contact met elkaar houden, ook in coronatijd. Ze delen rouw met elkaar, houden elkaar vast bij de weerstand die ze vanuit eigen kring ondervinden. Ze herhalen en blijven herhalen, de boodschap van geweldloosheid: ‘violence only breeds violence’. Nu eens groeit de beweging sterk, dan weer zakken ze in aantal, sluipt er een zeker moedeloosheid in. Na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en de daaropvolgende invasie van Israël, die de vernietiging van Gaza inluidt, staat hun missie meer dan ooit onder druk.

Combatants for Peace, een beweging van Palestijnen en Israëli’s die elkaar gevonden hebben in de strijd tegen het zinloze geweld. Het is een sprankje hoop dat gekoesterd moet worden, maar door de recente hervatting van de genocide ook wel eens langzaam zou kunnen doven.

Tijden en tickets.

 

From Ground Zero

From Ground Zero – Hoe er in onbeschrijflijke omstandigheden toch veelbetekenende film gemaakt wordt
Maar hoe is het om  in Gaza te leven, veel beter gezegd, om te overleven? Hoe is het om op te groeien tijdens een genocide, als een ultramodern leger burgerdoelen aanvalt, ook niet-Hamasstrijders worden gedood, vrouwen, kinderen in groten getale omkomen, gevechten uitbreken om aan noodzakelijke basisbehoeften als voedsel en water te komen.

From Ground Zero laat in 22 minidocumentaires van maximaal vijf minuten – een caleidoscopisch beeld van het zwaar geteisterde Gaza – zien waar onder extreme omstandigheden zeer bijzonder cinema gemaakt wordt. Meerdere gaan over het verlies van familieleden, zoals het schrijnende Jad and Nathalie, de jongen- of meisjesnaam die de baby van de zwangere Nour gekregen zou hebben als ze niet bij een luchtaanval gedood zou zijn. Of Taxi Wanissa waarin een zekere Achmad besluit zijn ezel Wanissa voor een platte kar te spannen en daarmee een taxibedrijfje te beginnen. We zien een paar ritjes met een bont gezelschap, terwijl naast de ezeltaxi stromen mensen bepakt en bezakt onder overvliegende straaljagers naar weer een nieuwe vluchtplek onderweg zijn.

Dan gaat het beeld op zwart en komt een gehoofd doekte vrouw in beeld. Ze is de regisseuse zegt ze, en had een scenario geschreven waarin Achmad bij een bomaanslag omkwam en Wanissa moederziel alleen aan de einder verdwijnt. Maar ze is door de werkelijkheid ingehaald, een dag geleden is haar broer met zijn kinderen omgekomen en het verdriet en de woede verhinderen haar om het oorspronkelijke scenario af te maken.

Of ze gaan over kinderen, over onderwijs dat ook in de moeilijkste omstandigheden doorgaat. Soft Skin is deels een animatiefilm, met een zwarte vogel die gebouwen oppikt en laat ontploffen. Kinderen krijgen tekenles om hun trauma’s op papier te kunnen uiten. Moeders hebben hun naam met viltstift op armen en benen geschreven zodat ze gemakkelijker geïdentificeerd kunnen worden als ze onder het puin terecht komen. Een jongetje van 1 kan als eerste geluiden papa zeggen en het geluid van een ambulance nadoen.

Recycling laat zien hoe je zuinig met een jerrycan water om kan gaan, eerst de baby wassen, dan het zelfde teiltje de afwas doen en vervolgens de plantjes water geven. In 24 Hours vertelt ene Khalid hoe hij in 24 uur drie keer vanonder het puin werd gered.

Natuurlijk er is veel puin, kapotgeschoten huizen, ruïnes van gebouwen te zien. Maar zeer bemoedigend is de man in Everything is Fine die te midden van uitgehongerde katten aankondigt dat alle ellende van de wereld zijn show niet kan stoppen. Hij is stand-up comedian, neemt voor het optreden ‘een douche’ door in een geïmproviseerd hokje een pot opgewarmd water over zich heen te gooien. De zonnebril gaat op, hij trekt een colbertje aan,  doet een stropdas om en belooft dat hij de beste stand-up ooit zal maken. Het schaarse publiek, op krakkemikkige stoeltjes in wat ooit een straat was, beloont hem met een warm applaus.

In Hell’s Heaven zien we een man wakker worden in een witte lijkzak. ‘Wat is dit voor een land, wat is dit voor een leven?’, vraagt hij zich af. Hij vond de lijkzak op straat en nam hem mee naar huis. Hij kreeg de inval om bij gebrek aan een normaal bed op de grond te gaan slapen en de lijkzak dicht te ritsen. ’s Ochtends gaat de rits weer open, dat is iedere keer weer een bijzondere ervaring. ‘Het voelt alsof je van de hel naar de hemel gaat.’

Ongelooflijk dat te midden van zoveel moord en vernietiging, horror en treurigheid mensen in staat zijn zulke bijzondere films te maken.

Tijden en tickets.

 

24 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2025 – Deel 1: Tussen spreken en zwijgen

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1:
Tussen spreken en zwijgen

door Tim Bouwhuis

Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In het eerste van twee verwante verslagen aandacht voor het demonstratierecht en voor het onzekere lot van Mexicaanse journalisten.

De vrijheid van meningsuiting is een groot goed in westerse maatschappijen. Niet voor niets beschermt de wet in veel landen niet alleen het recht om je uit te spreken, maar kun je je daarbij ook in groepen organiseren. Demonstraties zijn in tijden van klimaatpaniek, religieuze twisten en genderkwesties niet weg te denken uit het straatbeeld.

 

The Dialogue Police

The Dialogue Police – Bemiddelaars bij demonstraties
In The Dialogue Police maken we kennis met een unieke taskforce binnen de Zweedse politie. De leden treden als bemiddelaars op bij demonstraties: ze waarborgen de rechten van de demonstranten, maar moeten er tegelijk voor zorgen dat hun acties niet uit de hand lopen.

Hier in Nederland zijn we de voorbije jaren meermaals geconfronteerd met de grenzen van het demonstratierecht. Tegenstanders van het coronabeleid mochten zich in marsen organiseren tegen de besluiten van de overheid, maar het werd grimmig op de momenten dat demonstraties daadkrachtig werden beëindigd. Klimaatactivisten mogen hun zorgen uiten over het Europese klimaatbeleid en de stijgende zeespiegel, tót ze doelbewust het verkeer op de A12 stremmen.

The Dialogue Police onderstreept hoe het juist in een ‘vrije’ maatschappij lastig blijkt om iedereen aan het woord te laten. De taskforceleden (binnenkort ook bij u in de buurt?) begeleiden demonstraties aan alle zijden van het politieke spectrum: ze zijn een Koranverbrander evenveel zorg verschuldigd als een protest van Extinction Rebellion. In hun rol als bemiddelaars praten ze niet alleen met de fanatieke demonstranten, maar ook met geïrriteerde passanten.

De publieke functie van deze ‘dialog polis’ intrigeert mateloos. Tussen neus en lippen door laten de leden merken dat ze zelf ook een mening hebben over de demonstranten en hun rechten, maar hun werk vereist dat ze die mening voor zich houden. Zo zetten zij hun eigen vrijheid van meningsuiting tijdelijk opzij om die van anderen te kunnen waarborgen. Typerend is dat ze het daarbij nooit goed kunnen doen. Geven ze teveel ruimte aan de demonstranten, dan leidt dat toch nog meer onbegrip van passanten en andersgestemden. Grijpen ze in, dan voelen de demonstranten zich in hun rechten aangetast.

Naast de vele straatscènes filmt regisseusse Susanna Edwards ook een aantal momenten op kantoor. De taskforceleden beleven er zeldzame momenten van ontspanning en struinen het internet af naar nieuwe aankondigingen. Hoe gedreven deze mensen hun werk ook uitoefenen, de twijfel op hun gezichten is af en toe zichtbaar. Scherpe opmerkingen van voorbijgangers (“de grenzen zijn niet duidelijk gedefinieerd”) doen de rest. Wat is ‘goed’ als je het nooit voor alle partijen goed kunt doen, en als sommige demonstranten (door de aanwijzingen van de dialoogpolitie domweg te negeren) onbedoeld gaan profiteren van je aanwezigheid? Zorgen deze bemiddelaars met het handhaven van botsende meningen voor de best mogelijke maatschappij, of vechten ze eigenlijk tegen de bierkaai?

Tijden en tickets.

 

State of Silence

State of Silence – Mexicaanse journalisten zijn vogelvrij
Een kijkbeurt van State of Silence plaatst het werk van de dialoogpolitie in een ontnuchterend perspectief. Als er één beroepsgroep is die bij uitstek baat heeft bij de vrijheid van meningsuiting, dan is het namelijk die van de pers. Het Mexicaanse State of Silence toont hoe het voor journalisten in dit land al jarenlang een doodsstrijd is om hun werk te doen.

Wie regelmatig speelfilms en documentaires uit Mexico bekijkt (zie bijvoorbeeld het recente Sujo, van de maakster van Sin señas particulares), zal soms het gevoel hebben af te dalen in een bodemloze put. Corruptie, huisvredebreuk, kartelcriminaliteit, excessief geweld; de thema’s overlappen vaker dan wenselijk is.

State of Silence is door zijn doorsnee aanblik (een combinatie van interviewfragmenten, televisiebeelden en eerstehands journalistiek materiaal) niet zo indrukwekkend als sommige speelfilms (La Civil, Noche de fuego) die dit stelselmatige onrecht aankaarten. De boodschap komt er niet minder direct door over. Het spreekwoord “spreken is zilver, zwijgen is goud” heeft in Mexico een wrange nasmaak. De journalisten die aan het woord komen, voelen zich moreel verplicht om zich uit te spreken over de misstanden in de politieke en maatschappelijke organisatie van het land. Tegelijk weten ze dat die handeling een onverbiddelijk doodsvonnis kan zijn.

Een journalist legt uit dat hij bescherming aangeboden kreeg door de overheid, maar wantrouwend was om die te accepteren. Dat bleek terecht, want niet veel later ontving zijn vrouw bedreigingen. Een staat die het werk van de pers faciliteert en beschermt, is in Mexico een illusie. Journalisten zijn niet vrij, maar vogelvrij; de politici die zij bij persconferenties bevragen kunnen zomaar eens verwant blijken aan een van de grotere kartels.

Deze documentaire toont nog maar eens hoe het veelkoppige beest eruit ziet, maar het blijft een helse opgave om dat beest ook echt te doorgronden – laat staan om er iets aan te doen. State of Silence is een dapper pleidooi voor en van mensen die hun leven in de waagschaal stellen voor het vrije woord. Tegelijk wekken hun verhalen niet de indruk dat er hoop is op verandering. Net als de taskforceleden in The Dialogue Police doen deze journalisten hun werk met de beste bedoelingen, maar ontdekken ze dagelijks dat de perfecte maatschappij niet bestaat. Hun uitgangspunt is een wereld waarin de machthebbers luisteren, en iedereen zich op een nette manier kan uitspreken. Hun realiteit is een spanningsveld van botsende stemmen, gevolgd door een gedempt geluid en een groot stilzwijgen.

Tijden en tickets.

 

21 maart 2025

 

Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog

 

MEER FILMFESTIVAL

CinemAsia 2025 – Deel 3: Delinquenten zoeken rechte pad

CinemAsia 2025 – Deel 3:
Delinquenten zoeken rechte pad

door Cor Oliemeulen

Als je jaren in de gevangenis hebt gezeten, zou je moeten snakken naar vrijheid. In dit laatste deel van ons verslag van CinemAsia 2025 drie films die laten zien hoe moeilijk een terugkeer naar de maatschappij kan zijn.

 

Pierce

Pierce – Broederliefde
Eens een crimineel, altijd een crimineel. De moeder van Zijie verbiedt haar jongste zoon contact met haar oudste zoon, Zihan, die na enkele jaren jeugdgevangenis wegens goed gedrag vrijkomt, maar thuis de deur wordt gewezen. Zihan werd veroordeeld vanwege de dood van een tegenstander tijdens een schermwedstrijd. Niemand geloofde zijn verhaal dat zijn degen per ongeluk afbrak, waarna het noodlot toesloeg. Zijie is de enige die geneigd is zijn broer te geloven. Dat komt omdat Zihan hem vroeger van de verdrinkingsdood heeft gered.

Pierce, het speelfilmdebuut van de Singaporese Nelicia Low, begint met die scène. Vage onderwaterbeelden met spartelende armen en benen, afgewisseld door beelden van moeder die roepend en schreeuwend naar het water rent, suggereren die reddingspoging. Aan het eind van de film zien we wat er precies gebeurde.

Het drama neemt veel tijd om het aarzelende weerzien tussen de twee broers vorm te geven. Zijie blijkt een heel zachtaardige jongen, die zijn oudere broer heeft gemist, en neemt het zijn moeder kwalijk dat zij niets meer met Zihan te maken wil hebben. De terugkomst van Zihan levert wel een dilemma op met de nieuwe partner van de moeder, die liegt over het verleden van haar oudste zoon. Zihan speelt het spel meesterlijk mee.

Het belangrijkste deel van Pierce speelt zich af in de schermschool, waar Zijie zich voorbereidt op een toernooi en waar hij wordt genegeerd door andere schermers, die weten dat hij Zihans broer is. Buiten de school krijgt Zijie les van zijn broer, maar ook soms binnen, want schermers hullen zich in identieke outfits en zijn vooral door de maskers onherkenbaar. Regisseur Low speelt met dit gegeven door thrillerelementen aan het verhaal toe te voegen, maar heel overtuigend is het niet. Door het groteske karakter komt de climax zeer onverwacht en met een keiharde twist, die het begrip broederliefde een nieuwe dimensie geeft.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

Yen and Ai-Lee

Yen and Ai-Lee – Verstopte emoties
De delinquent in het sfeervolle, in zwart-wit geschoten, Taiwanese familiedrama luistert naar de naam Yen. In de openingsscène zien we haar van verre aan komen fietsen, en als ze voor de camera stopt, zien we bloedvlekken op haar shirt en gezicht. Met een mes in de hand loopt ze naar het politiebureau waar ze zichzelf aangeeft.

Acht jaar later keert Yen terug bij haar moeder Ai-Lee, die thuis een winkeltje runt. Yen trekt zich terug in haar kamer en probeert aan de nieuwe situatie te wennen. Ze gaat solliciteren, maar vindt moeilijk een baan. Ondertussen maakt ze contact met een jongen met wie ze vroeger op school zat en krijgt ze te maken met de vriendin van haar vader, die probeert haar zoontje Wei, Yens halfbroertje, naar eigen zeggen voor een maand bij Yen achter te laten. Yen ziet het idee niet zitten, maar heeft uiteindelijk geen keus om voor Wei te zorgen.

In zijn vijfde speelfilm Yen and Ai-Lee behandelt regisseur Tom Lin drie thema’s: huiselijk geweld, moeder-dochterrelatie en identiteit. Yen moest de gevangenis in omdat ze genoeg had van het huiselijke geweld en krijgt bij terugkeer opnieuw hiermee te maken. De fragiele relatie tussen moeder en dochter is subtiel opgebouwd en geloofwaardig neergezet. Vooral in haar precaire relatie met Wei glorieert Yang Kuei-mei, die de rol van moeder Ai-Lee voor haar rekening neemt. Zij is een bekende Aziatische actrice, die al in 1994 een hoofdrol speelde in Eat Drink Man Woman van Ang Lee.

En dan speelt nog het thema identiteit een wezenlijke rol in dit intelligente drama. De regisseur koos voor de rol van Yen zijn vrouw Kimi Hsia, die ook in haar echte leven worstelde met een disfunctionele familie. Zij speelt in Yen and Ai-Lee een dubbelrol: die van dochter Yen én die van Ai-Lee, een jonge vrouw die sterk lijkt op Yen en die zich aanmeldt voor een toneelklas. De keuze voor dit personage geeft niet alleen de filmtitel een extra lading, maar biedt de regisseur een mooie gelegenheid om verstopte emoties tot wasdom te brengen.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

Black Dog

Black Dog – Twee outsiders worden vrienden
Black Dog van Guan Hu is een sociaal drama dat zich richt op de rauwe realiteit van het hedendaagse China. Net als zijn collega-filmmakers Jia Zhang-ke (A Touch of Sin) en Wang Xiaoshuai (So Long, My Son), heeft Guan Hu een scherp oog voor de gevolgen van economische veranderingen. In een trage, poëtische verteltrant toont Black Dog de eenzaamheid en vervreemding van mensen aan de zelfkant van een snel moderniserende samenleving. Plaats van handeling is een spookstadje aan de rand van de Gobi-woestijn in Noord-China waar roedels zwerfhonden veel overlast veroorzaken.

Het verhaal draait om de mysterieuze dertiger Lang (Eddie Peng) die na een gevangenisstraf terugkeert naar de plaats waar hij opgroeide en (zo vertelt iemand) furore maakte als rockster. Het oude theater zal worden gesloopt, de meeste huizen zijn onbewoond na het verdwijnen van de mijnbouw. Om geld te verdienen, gaat Lang werken bij een team dat zwerfhonden vangt. Hij raakt gefascineerd door een grote, dunne zwarte hond, omdat die gevaarlijk zou zijn. Black Dog focust zich op de ontmoetingen tussen deze twee eenzame outsiders en de band die ze opbouwen. Ondertussen maken we kennis met Langs vader, een alcoholist die in een gesloten dierentuin voor een tijger zorgt, een meisje van een circus dat aan de rand van het stadje is neergestreken en de slangenkweker Hu, die Lang verantwoordelijk houdt voor de dood van zijn neef.

Er is weinig dialoog, de beelden van het vervallen stadje met resten van vergane glorie en de desolate uitgestrektheid van de woestijn geven de film een melancholische sfeer. En dan is er die indrukwekkende magisch realistische scène als Lang op zijn motor met zijn zwarte hond in het zijspan in de woestijn stuit op honderden stilstaande honden op en naast de weg.

Terwijl op de achtergrond bijna voortdurend goederentreinen langs het stadje tuffen en de eerste bulldozers woningen met de grond gelijk maken, ontdoet regisseur Guan Hu zijn protagonist van zijn heldenstatus. Dat het Lang tot tweemaal toe niet lukt om met zijn motor over een gapend gat in de weg te springen, laat zien dat hij een mens van vlees en bloed is. Met een voorliefde voor bijzondere honden. En Pink Floyd.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

9 maart 2025

 

CinemAsia 2025 – Deel 1: Onmogelijke liefdes
CinemAsia 2025 – Deel 2: Het welzijn van de generaties

 

MEER FILMFESTIVAL

CinemAsia 2025 – Deel 2: Het welzijn van de generaties

CinemAsia 2025 – Deel 2:
Het welzijn van de generaties

door Tim Bouwhuis

Je familieleden heb je doorgaans niet voor het uitkiezen, de plaats waar je met hen samenleeft in veel gevallen wél. De laatste jaren besteedt CinemAsia uitgesproken aandacht aan de rijke verschillen tussen culturen, met als gevolg dat familierelaties en golven van migratie in veel van de geselecteerde films centraal staan.

Grasduinend door het programma van 2025 komen er verschillende titels voorbij die verbeelden hoe nauw het welzijn van de generaties samenhangt met een gevoel van ’thuis’. In Mongrels, Tale of the Land en Fly Me to the Moon wordt dit gevoel van toebehoren telkens gecompliceerd door de keuzes die oudere familieleden voor de jongere generatie hebben gemaakt.

Mongrels

Mongrels

Bloed aan de handen
Het warm gefilmde, maar onevenwichtige Mongrels toont hoe een driekoppig gezin het verlies van de moeder probeert te verwerken. In de hoop zijn sterkste rouwgevoelens achter zich te kunnen laten, heeft vader Sonny zijn Koreaanse thuisland verruild voor een idyllisch stukje Canadese natuur. In deze zonovergoten omgeving lijkt het geluk de familie weer toe te lachen, maar vooral Sonny weet zich maar moeilijk open te stellen voor nieuwe gewoonten en sociale contacten.

De eerste ruzies komen om de hoek kijken als tienerzoon Hajoon bevriend raakt met een jongen uit de buurt. “Je komt te dichtbij”, bijt Sonny hem toe als Hajoon zijn sociale plannen voor die dag uit de doeken doet. Ondertussen ontkomt de weduwnaar er zelf ook niet aan om zich naar de gebruiken van de plaatselijke bewoners te schikken. Een baanaanbod om te helpen met de jacht op een stel wilde honden bezorgt hem een ingrijpend schuldcomplex; “vergeef me voor wat ik moet doen”, fluistert Sonny’s voice-over aan het begin van de film. Niet veel later heeft de pater familias daadwerkelijk bloed aan zijn handen.

Debuterend regisseur Jerome Yoo (net als Sonny geboren in Zuid-Korea, maar woonachtig in Canada) haalt zichzelf veel hooi op de vork door het verhaal van de gemigreerde familie een zware symbolische lading mee te geven. Het eerste van de totaal drie hoofdstukjes heet bijvoorbeeld ‘God’, verwijzend naar het menselijke ingrijpen in de cyclus van leven en dood. Het levendige geluidsontwerp poogt in de geplaagde geest van de vader te kruipen. Blaffende bastaardhonden tergen zijn gemoedstoestand, zijn kinderen gooien olie op het vuur. Is dit écht wat hun moeder gewild zou hebben?

Het grotere plaatje
Filmmakers die zich buigen over migratiethematiek en de banden tussen generaties, hebben de uitdaging om invoelbaar drama te balanceren met het ‘grotere’ plaatje: de sociaal-culturele processen en gebruiken die in hun specifieke verhaal een rol spelen. In het dubbelzinnig getitelde Mongrels is dat enerzijds het contrast tussen lokale bewoners en traditiegetrouwe nieuwkomers, en anderzijds de omgang met het dierenrijk. Deze spanningen houden het verloop van de film zodanig bezig dat het nog al eens ten koste gaat van het persoonlijke drama.

Tale of the Land

Tale of the Land

De twee benoemde elementen zijn beter in balans in Tale of the Land, een kalm uitgesponnen drama over een jonge vrouw die met haar opa in een huis op het water woont. Nog voor het eerste filmbeeld te zien is, horen we de golven rond het onderkomen al stormachtig razen. Vroeg in het verhaal vertelt de opa waarom hij May hier onder zijn hoede houdt. Na het overlijden van haar beide ouders verloor de familie ook het eigendomsrecht over een stuk land én zijn binding met de buurtbewoners. “Het zijn allemaal verraders”, benoemt opa een trauma dat alleen terloops wordt aangestipt. May gaat de discussie niet op elk moment even fel aan, maar haar verlangen naar het vasteland groeit.

Nieuw land
Tale of the Land doet met zijn serene beelden van het waterhuis en omgeving regelmatig denken aan de cinema van Kim Ki-Duk, maar de dramatische aanpak van de Indonesische debutant Loeloe Hendra is een stuk gematigder. Met Shenina Cinnamon beschikt hij over een hoofdrolspeelster die juist non-verbaal overtuigt. De angst om het land te betreden, aangezwengeld en versterkt door het bijgeloof van haar grootvader, tekent haar gelaatstrekken in de zoektocht naar haar identiteit en bestemming.

Fly Me to the Moon

Fly Me to the Moon

In Mongrels, in Tale of the Land en ook in slotfilm Fly Me to the Moon nemen de (groot)ouders van de jongere hoofdpersonages steeds weer migratiebeslissingen met een blijvende impact. Het generatiedrama van Sasha Chuk (voor de derde maal in dit verslag een debuut) opent in het Hongkong van 1997, waar twee jonge zusjes uit de Chinese provincie Hunan met hun moeder intrekken bij hun vader. Al snel blijkt dat de man totaal niet bij machte blijkt de verantwoordelijkheid van het vaderschap te dragen. De meisjes zien hun vader vaker op het bezoekuur van de gevangenis dan thuis en worstelen ondertussen met de verschillen tussen hun nieuwe thuis en de provincie waar ze vandaan komen.

Leven in een tussenruimte
Chuk kiest ervoor om op twee momenten tien jaar vooruit in de tijd te springen, wat in dit geval ook betekent dat de zusjes door verschillende actrices worden gespeeld. De drie hoofdstukken sluiten niet zo naadloos op elkaar aan als je bij een dergelijke fragmentarische opzet zou hopen. Tegelijk weet de film stilistisch wel te intrigeren: zo vertrouwt de maakster op de kracht van pianobegeleiding in scènes waar je elders dialoog zou verwachten.

“In Hongkong noemen ze ons vastelanders, in Hunan noemen ze ons Hongkongers”, schetst een van de zusjes de tussenruimte waar ze dagelijks in leeft. Het is dezelfde tussenruimte die het gevoel van toebehoren parten speelt in Mongrels en Tale of the Land, en vooral de jongste generatie voor een keuze stelt. Willen zij de koers blijven volgen die hun (groot)ouders voor hen uitgestippeld hebben of durven zij hun eigen vleugels te spreiden? Migratie is in dit verband geen opgelegd kwaad, maar een doorlopend proces dat per generatie nieuwe bestemmingen blootlegt. Wat dat betreft had de organisatie van deze editie geen treffender slottitel kunnen kiezen.

De drie besproken films in dit verslag staan nog geprogrammeerd.

 

8 maart 2025

 

CinemAsia 2025 – Deel 1: Onmogelijke liefdes
CinemAsia 2025 – Deel 3: Delinquenten zoeken rechte pad

 

MEER FILMFESTIVAL

CinemAsia 2025 – Deel 1: Onmogelijke liefdes

CinemAsia 2025 – Deel 1:
Onmogelijke liefdes

door Cor Oliemeulen

CinemAsia – van 6-11 maart in Amsterdam – mag dan niet een van de grootste filmfestivals van het land zijn, het programma biedt de laatste jaren een uitgekiende mix van debuutfilms, recente arthouse-pareltjes, gerestaureerde klassiekers en shorts uit Azië. InDeBioscoop ontdekte in deze editie drie interessante thema’s: onmogelijke liefdes, generaties en delinquenten. In dit eerste deel drie films over onmogelijke liefdes.

 

Bona

Bona – Een warm bad
De Filipijnse regisseur Lino Brocka (1939-1991) werd internationaal bekend door zijn kritische films tijdens de dictatuur van Marcos. Bona (1980) is grotendeels ongezien gebleven, omdat men lange tijd dacht dat er delen uit de film ontbraken. Dit drama is nu prachtig 4K-gerestaureerd en te zien op CinemAsia. Met Engelse ondertiteling, net als alle andere films op het festival.

Met Bona maakte Lino Brocka een van zijn meest gewaardeerde sociaal bewogen films die de onrechtvaardigheid en de problemen van de Filipijnse samenleving aan de kaak stelt. Vanwege zijn activistische inslag kreeg hij regelmatig te maken met censuur en vervolging. Deze film speelt zich af in een krottenwijk van hoofdstad Manilla waar de bewoners worstelen met armoede en troost zoeken in alcohol. Tegen de achtergrond van tradities en sociale normen, toont Brocka de indringende realiteit van het dagelijks leven door innerlijke, en vaak intens emotionele, conflicten van zijn personages.

Het verhaal begint met een religieuze processie met deelname van honderden jonge mannen. Het feit dat hier nauwelijks een vrouw valt te bekennen, zet de toon voor de verhouding tussen mannen en vrouwen in deze samenleving.

We volgen Bona (gespeeld door Nora Aunor, een van de meest geliefde actrices in de Filipijnse filmgeschiedenis), die liever naar filmopnamen in de buurt gaat dan naar school. Bona heeft liefdevolle gevoelens voor wannabee acteur Gardo (Phillip Salvador), die aan het miserabele leven in de krottenwijk wil ontsnappen, maar het moet doen met kleine filmrolletjes. Aan Bona zal het niet liggen. Na elke scène veegt ze zijn voorhoofd af, geeft hem een sigaret en een glas water. Nadat haar vader haar heeft mishandeld, omdat Bona niet naar school gaat en laat thuiskomt, vindt ze onderdak in het huisje van Gardo. Ze begint meteen te schrobben en te poetsen, zorgt voor het eten, wast zijn kleren, haalt water, stopt hem in een provisorisch badje en wast hem. Bona ziet met lede ogen hoe Gardo regelmatig dronken thuiskomt met scharrels om vervolgens een paar meter verder de liefde te bedrijven.

Brocka bouwt Bona’s nieuwe, slaafse leven met haar worstelingen langzaam op naar een onvermijdelijke climax. Want terugkeren naar huis is onmogelijk, net als haar verlangen naar liefde en erkenning. Sterke regie en hoofdrollen.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

The Glassworker

The Glassworker – Gebroken glas
Een leuk aspect van CinemAsia is de kennismaking met films die je anders waarschijnlijk nooit zult zien. Dat geldt zeker voor The Glassworker (2024), de eerste met de hand getekende Pakistaanse animatiefilm. Regisseur Usman Riaz en een team van tientallen tekenaars werkten bijna tien jaar aan deze sfeervolle film, die werd ingezonden voor de Oscars maar de shortlist niet haalde. De film ontving lovende kritieken voor de visuele pracht en de krachtige anti-oorlogsboodschap.

Het verhaal gaat over Tomas Oliver, een meester-glasblazer die zijn zoon Vincent opleidt om glaskunstwerken te maken. Een oorlog zet het idyllische leven van Vincent op zijn kop. Hij krijgt warme gevoelens voor Alliz, de dochter van de commandant wiens leger het land heeft bezet. Terwijl de meeste inwoners de bezetters met open armen lijken te ontvangen, worden Tomas en Vincent neergezet als pacifisten. Tomas verbiedt Vincent omgang met Alliz, en Vincent sluit zich in tegenstelling tot zijn vriendjes niet aan bij de jeugdbeweging van de bezetters. Ondertussen weten Vincent en Alliz elkaar vluchtig te ontmoeten, en wordt Tomas voor een dilemma geplaatst als hij wordt gedwongen glazen ‘rectifiers’ te maken voor oorlogsmachines.

The Glassworker is het eerste grote project van de Mano Animation Studios en doet door de traditionele handgetekende animatiestijl met de nadruk op natuur, emoties en menselijke relaties denken aan het werk van de beroemde Japanse animatiestudio Ghibli. De Pakistaanse stijl is indrukwekkend, maar mist de vloeiende, gedetailleerde animatie en nuance in beweging die Ghibli kenmerkt. Bovendien is de storytelling en de karakterontwikkeling van de personages minder subtiel.

Toch weet The Glassworker van begin tot eind te betoveren, bijvoorbeeld met twee krachtige overgangen. Eerst zien we een scène met Vincent en Alliz liggend in het gras tussen vlinders en klinkt romantische muziek op de achtergrond, abrupt verstoord door het sombere beeld van zeppelins die bommen op de stad gooien. Dan de scène met Vincent die teleurgesteld een zelfgemaakt glazen beeldje voor Alliz in het vuur van de glasblazerij gooit, gevolgd door de scène waarin Alliz thuis viool speelt voor de openhaard en we het instrument in het vuur zien branden.

Ondanks enkele kleine oneffenheden in het verhaal is The Glassworker een fantastische animatiefilm met een inspirerende boodschap, al even delicaat en liefdevol gemaakt als de glazen objecten van Tomas en Vincent.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

Salli

Salli – Online romance
In het romantische drama Salli (2023) is de afstand tot liefde nog groter dan in The Glassworker. Debuterend filmmaker Chien-Hung Lien portretteert de 38-jarige Hui-jun op het platteland van Taiwan waar ze een kippenboerderij runt. Haar omgeving vindt dat ze maar eens moet trouwen, maar de enige vent die dicht bij haar in de buurt komt, is haar onafscheidelijke witte haan. Misschien dat haar hippe, moderne tienernichtje het tij kan keren. Zij adviseert haar tante om online te daten en maakt voor haar een account aan met de naam Salli. Binnen mum van tijd zit Salli met behulp van een vertaalapp te chatten met ene Martin in Parijs. Terwijl haar omgeving roddelt over Salli’s online romance, waarschuwen haar tante en haar nichtje haar tegen online oplichters, zeker nadat Martin zegt dat hij met Salli wil trouwen en haar om geld vraagt. Maar in plaats van luisteren, danst ze van geluk tussen de kippen.

Salli draait om het contrast tussen traditie en het moderne leven. Een goed voorbeeld van bijgeloof zien we in de scène met een huwelijksadviseur die de juiste omstandigheden wil creëren voor de bruiloft van Salli’s broer. Salli mag niet op de bruiloft komen, want ze is geboren in 1986, het Jaar van de Tijger, én ze is ongetrouwd. Als ze wél naar de bruiloft komt, zal het stel geen kinderen krijgen. Ondertussen probeert Salli stiekem de lippenstift en nagellak van haar nichtje uit en betreedt ze de online wereld, die leidt naar de wereldstad Parijs, waar een cultuurclash wacht.

Salli is een feelgoodfilm die de grootste clichés van het genre weet te vermijden en eindigt minder voorspelbaar dan je misschien zou verwachten. De charme van hoofdrolspeelster Esther Liu als het naïeve boerenmeisje dat haar hart wil volgen, verliefd wordt op een onbekende, Franse hipsters ontmoet en enkele levenslessen leert, draagt bij aan het onderhoudende karakter van de film, en daar is alles mee gezegd.

Nog te zien tijdens CinemAsia 2025.

 

7 maart 2025

 

CinemAsia 2025 – Deel 2: Het welzijn van de generaties
CinemAsia 2025 – Deel 3: Delinquenten zoeken rechte pad

 

MEER FILMFESTIVAL

IFFR 2025 – Deel 8: Tragische figuren

IFFR 2025 – Deel 8:
Tragische figuren

door Bob van der Sterre

Wat is IFFR zonder tragische figuren? Ook bij deze IFFR zijn er aardig wat te vinden. Karakters die door situaties in moeilijkheden komen en er dan met wijsheid (of niet) uitkomen.

 

Rock ‘n’ Roll Ringo

Rock ‘n’ Roll Ringo – Klappen uitdelen op Duitse kermissen
Ringo is weer eens ontslagen. Als hij bij een kermis een kans krijgt als bokser, hapt hij toe. Aanvankelijk gaat het best goed. Daarna vervalt hij in oude kwalen (drinken) en gebeuren er nare dingen. Net op de dag dat zijn dochter langskomt.

Eerst maar de leuke dingen in deze film van regisseur Dominik Galizia. Zoals de setting: Duitse kermissen. De sfeer is goed neergezet met lompe housemuziek en gasten met matjes in trainingsjasjes. De mensen om de kermis heen, van een soms opgefokte clown/goochelaar tot een lokale kermisdominee. Daarnaast speelt Martin Rohde best heel aardig zijn karakter Ringo, wat toch geen makkelijk type is. En dan zijn de bijrollen levendig ingevuld.

Wat het lastige is van deze film is dat er niet zoveel nieuws onder de zon is. Er zijn al veel van deze mensen-die-langzaam-de-misdaad-inrollen-films. De opbouw is ook een stuk beter dan het afrondende, tweede deel, wanneer alles opeens snel en chaotisch verloopt. Dat Ringo ineens door iedereen gezocht wordt, de tas houdt, zijn droom (een boot) najaagt, etc. Geen verrassende scriptwendingen. Bij dat alles blijft Ringo ook wel een vlak karakter.

 

Traffic

Traffic – Schilderijen stelen en niet verkopen
Een Roemeens stel woont en werkt in Vlaanderen. Als een van hen, Nati, wordt misbruikt in een seksclub (waar ze bijkluste als serveerster) wil ze zich wreken op iemand die ze herkent, een curator van een museum. De wraak gebeurt niet direct maar indirect: de mannen van het groepje vrienden krijgen spontaan het idee om kunstwerken van dat museum te stelen.

Veel mensen herinneren de inbraak in de Kunsthal in 2012 nog wel. Voor wie het niet meer scherp heeft: de daders werden in Roemenië gearresteerd maar de werken zijn vermoedelijk voor eeuwig kwijt. Op NPO Start kun je een reconstructie bekijken. Deze film is geen reconstructie, meer een fictieve hervertelling die er losjes op is gebaseerd. We kruipen we in de huiden van deze mannen en vrouwen en ervaren hoe arbeidsmigranten als tweederangsburgers worden behandeld. Het heeft daarmee iets weg van Lilja 4-ever, het arthousedrama van Lukas Moodysson.

De film van Teodora Ana Mihai richt zich het meest op Nati. Echt goed komt haar karakter niet uit de verf – het speelt in feite een bijrol in dit verhaal. Het is sowieso allemaal wat aan de zwart-witte kant (er zijn praktisch geen niet-hufters) maar de verteltoon van de film (geschreven door Cristian Mungiu, regisseur van 4 luni, 3 saptamâni si 2 zile) maakt veel goed. De film heeft goed tempo, acteerwerk en afwisseling van scènes.

Goed gedaan maar erg somber. Misschien dat een satirische en komische aanpak beter gewerkt had om het hufterige gedrag tegen arbeidsmigranten te bespotten. Zelfs de diefstal had al iets komisch (‘Je staat bij de verkeerde brug, je moet naar de Westzeedijkbrug’) en anders het vervolgens vrij kansloos aan de man proberen te brengen.

 

Memoir of a Snail

Memoir of a Snail – Aandoenlijk lot van een tweeling
Grace (introvert) en Gilbert (lefgozer) zijn onafscheidelijke tweelingen in Australië. Als hun ouders overlijden, komen ze terecht in pleeggezinnen. De een aan de oostkant van Australië (Canberra, bij twee ouders die nudistencruises bezoeken) en de ander aan de westkant (bij zeer religieuze boeren). De scheiding wekt veel verdriet in de hand en dat heeft impact op hun levens. Grace werkt bij een bibliotheek, Gilbert moet appels aan de lopende band stickeren.

Als je de plaatjes bij de film bekijkt, denk je: dat kan niet veel zijn. Toch is deze film van Adam Elliot (bekend van Mary and Max) een van de meest vermakelijke tragikomedies die ik in tijden heb gezien. Je wordt heen en weer geworpen tussen trieste verhalen (Grace die een ‘feeder’ als partner krijgt, haar huis volstopt met slakken, Gilbert die onder de terreur van een vrij gestoorde pleegmoeder leeft) en komische momenten (met name de vader die goochelaar was in Parijs of het verhaal van Pinky).

De film scoort punten met geslaagde persoonlijkheden in hoofd- en bijrollen (zoals Pinky), warme momenten en een paar serieuze psychologische kwesties die subtiel in het verhaal zijn verweven. Een minpunt is dat de film veel tijd nodig heeft om op gang te komen. En dat – voor de mensen die ervan houden – er geen dubbele lading is. Ik vind het altijd erg bijzonder dat iets als claymotion zulke gevoelens  kan ontwikkelen.

 

The Radiant Screen

The Radiant Screen – Leven in een afgesloten stad
Wat is dat voor stad midden in Siberië? Zheleznogorsk, of te wel de stad Ж, is niet zichtbaar op Google Maps en afgeschermd door flink wat prikkeldraad. Een afgesloten minimaatschappij die in de jaren vijftig voor de winning van uranium werd gebouwd, vandaar de bijnaam ‘The Radiant City’.

Het valt nog het beste te vergelijken met steden in films: ‘Alles is vreemd, zoals The Zone in Stalker’. ‘Het lijkt op Derry in Stephen King’s It.’ En niet genoemd, maar misschien ook een aardige vergelijking: The Truman Show.

Ine Lamers probeert de bizarre sfeer van de afgesloten Russische stad weer te geven. We krijgen de geschiedenis te zien van de bouw van deze stad, die begon als een socialistisch Utopia. Het stond niet op kaarten en bestond officieel niet. Hier en daar zien we wat verboden foto’s en video’s.

Maar hoe is het leven daar? Behoorlijk tragisch, vertellen ex-bewoners. ‘Als je hier opgroeit, denk je niet dat er nog een wereld buiten is. Het bevindt zich onder een koepel en je bent beschermd van de stad van andere dingen.’ Het is nog steeds zo afgesloten als vroeger. Veel bewoners blijken de suggestie van een afgeschermd leven prettiger te vinden dan het ‘gevaarlijke leven’ in een normale stad. Hoewel er meer radioactiviteit is dan gemiddeld.

Met deze film eindigt onze verslaggeving van deze 54ste IFFR in Rotterdam. Al deze artikelen zijn gratis. Iets terugdoen zou aardig zijn: meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de betere online artikelen over cinema.

 

9 februari 2025

 

IFFR 2025 – Deel 1: Humor, of het ontbreken daarvan
IFFR 2025 – Deel 2: Kunstmatige intelligentie in opmars
IFFR 2025 – Deel 3: Videofanaten
IFFR 2025 – Deel 4: Zuidoost-Aziatische luchtigheid
IFFR 2025 – Deel 5: Baden in het zonlicht
IFFR 2025 – Deel 6: Films die de grenzen opzoeken
IFFR 2025 – Deel 7: Drie keer fictie versus werkelijkheid

 

MEER FILMFESTIVAL

IFFR 2025 – Deel 7: Drie keer fictie versus werkelijkheid

IFFR 2025 – Deel 7:
Drie keer fictie versus werkelijkheid

door Bob van der Sterre

Een leuk thema waar je eindeloos mee kunt spelen: werkelijkheid en fictie. Hoe verweven zijn ze? Het is vaak een onlosmakelijk duo maar drie films op IFFR nemen het wel heel letterlijk. 

 

Grand Tour

Grand Tour – Eigenzinnige film toert heel Azië door
In Grand Tour vlucht Edward van zijn toekomstige vrouw, Molly, die uit Londen kwam gereisd. Zijn reis (het jaar is 1918) is in feite een Grand Tour door Zuidoost- en Oost-Azië. Maar het is een grote sombere trip. We zien hem naar Rangoon gaan, naar Singapore, een weg door de jungle banen na een ontspoorde trein, hij vervolgt zijn weg door Vietnam, Filippijnen, Shanghai, vaart met de boot over de Jangtse. En Molly reist de hele tijd achter hem aan. In die tijd waren nog diverse landen gekoloniseerd en spraken ze bijvoorbeeld Frans in Vietnam.

Een film als Grand Tour laat zich lastig samenvatten. De film van Miguel Gomes is veel eigenzinniger dan deze beschrijving doet lijken. Want bovenstaand verhaal is maar een van de drie verhalen die je ziet: we zien ook actuele documentairebeelden van dezelfde locaties (met voice-overs van mensen uit die landen) en soms ook wat oudere archiefbeelden. De fictieve versie is misschien maar de helft van de film.

Het is vreemd om te schakelen tussen de fictie van 1918 naar snackbars, motoren, mondkapjes, reclame, voetbalshirts, etc. Ik kan me niet herinneren dit eerder te hebben gezien. Het IFFR geeft er deze bijna cryptische uitleg over: ‘Grand Tour speelt zich af in een claustrofobisch koloniaal tijdperk dat voortdurend in dialoog is met het heden dankzij een uniek gebruik van documentairebeelden (…).’

Cultuur is duidelijk de rode draad van de film. Muziek komt steeds terug. Bijvoorbeeld twee mannen en een microfoon bij een rivier, een man die My Way zingt in een bar, schimmenspel met Wajangpoppen, en nog meer.

Met deze thema’s is het niet lastig te voorspellen dat dit een critici-darling gaat worden – hij won al de prijs voor beste regie in Cannes. De film is ook wel minutieus gemaakt. De zwartwitpassages zijn zeer sfeervol gemaakt.

Toch ben ik zelf niet overtuigd. Het acteren is geregeld aan de onhandige kant. Het vertelde verhaal is ook steeds simpel: Molly doet dit, Edward doet dat. Ook ben ik er niet van overtuigd dat het ‘documentairedeel’ van die steden in deze mix op deze manier echt werkt. Het is eigenzinnig en gedurfd, zeker, maar het resultaat is niet direct overrompelend.

Nog te zien op IFFR 2025.

 

Le Deuxième Acte

Le Deuxième Acte – Breken door de vierde én vijfde muur
David en Christian (Willy) hebben een lunchafspraak in Le Deuxième Acte, een locatie midden op een berg in de bossen. Daar is het de bedoeling om Florence en haar vader te ontmoeten. Florence is dol op David, maar die wil haar liever koppelen aan Christian, die daar heel sceptisch over is en vervolgens wat ongemakkelijke dingen zegt over homoseksualiteit, waarop David schrikt. ‘We zijn niet alleen, de camera loopt hier ook, wil je ons gecanceld hebben?’ ‘O ja.’ Ze kijken in de camera en slechten de beroemde vierde muur.

Florence komt aan met haar vader, die dus ook twee acteurs blijken te zijn. De vader, Guillaume, zeurt en klaagt en heeft er genoeg van. Stomtoevallig wordt hij gebeld voor een rol in een nieuwe film van Paul T. Anderson. En hij is meteen een stuk vriendelijker. Florence mist haar dochtertje en belt met haar moeder, die tijdens chirurgische handelingen niet al te opbouwende kritiek geeft.

Ondertussen loopt de scène in het café niet zo vlot want een bijrol, de ober die wijn moet inschenken, trilt zo buitengewoon van de zenuwen dat hij meer buiten de glazen giet dan erin. De acteurs krijgen meer en meer ruzie met elkaar. De film gaat verder – ik laat even in het midden hoe. Het creatieve brein is een mannetje op een laptop (AI) die minder betaalt als je het niet helemaal hebt gedaan zoals hij wilde.

Het spel tussen werkelijkheid en fictie ís hier het thema van de film. Wat is de werkelijkheid en wat is de fictie? Echt werkelijk oogt de werkelijkheid ook niet. De grap is dat de acteurs even onaardig zijn tegen de bijrol in zowel de werkelijke als fictieve versie.

Het is zeker vermakelijk – het publiek zat geregeld te schateren. De acteurs – Lea Seydoux, Louis Garrel, Vincent Lindon en Raphaël Quenard – nemen zichzelf op de hak en stoppen veel acteren in hun rollen. (Ze spelen acteurs die acteurs spelen, hoe lastig is dat.) Toch heb je het idee dat er meer in had gezeten, zoals met meer recente films van Dupieux. Je mist misschien de geniale weirdness die Realité en Wrong wel hadden.

Bij Dupieux zie je een trend naar komische acteerfilms die ook toneelstukken hadden kunnen zijn (Yannick speelt zich zelfs af in het theater). Daar valt ook van te genieten. Maar waar zou hij mee komen als hij zich vijf jaar concentreert op een project, in plaats van ieder jaar een of twee films te maken?

 

Bad Painter

Bad Painter – Een pain-ter met veel eigenliefde
Albert Oehlen is weer terug – zijn filmische alter ego tenminste. Nu woont hij in Los Angeles en praat hij met deze en gene, vriendinnetje, manager, medewerker, vrienden, interviewers en collega’s. Beledigt zijn medewerkers (‘Hij vertelde me niet eens dat we naar de woestijn gingen’), slaat bevriende kunstenaars in het gezicht, beledigt zijn vrienden (‘Misschien vind ik mijn eigen werken gewoon interessanter’), bestelt eten voor zijn vriendin die zelf iets anders wilde bestellen, investeert in goud ‘want dat staat leuk in de tuin’.

Net als Albert Oehlens vorige namaakidentiteit Der Maler uit 2021 is deze versie van hem een behoorlijk vervelende vent. Geen aanstellerig Karel Appel-gedrag zoals toen Ben Becker hem speelde, meer iemand die langzaam steeds onuitstaanbaarder wordt. En dingen zegt als ‘Intuïtie… niemand doet iets in mij…’ Of: ‘Ik ben pain-ter, iemand die pijn lijdt tijdens het schilderen.’

De film is geen mockumentary (het is ook niet dolgeestig) maar meer een complexe zelf-parodie. Udo Kier speelt Albert Oehlen, maar Albert Oehlen is wel de regisseur en schrijver hiervan. Het ligt voor de hand dat hij trekken van zichzelf met opzet uitvergroot, als de belemmering van de werkelijkheid wegvalt.

Ook hier is de grens tussen fictie en feiten lastig te leggen. En dan is er nog een mysterieus element. Het laatste half uur wordt het allemaal nog dwazer. Hoe dan ook leuk om Udo Kier weer eens in een hoofdrol te zien.

 

8 februari 2025

 

IFFR 2025 – Deel 1: Humor, of het ontbreken daarvan
IFFR 2025 – Deel 2: Kunstmatige intelligentie in opmars
IFFR 2025 – Deel 3: Videofanaten
IFFR 2025 – Deel 4: Zuidoost-Aziatische luchtigheid
IFFR 2025 – Deel 5: Baden in het zonlicht
IFFR 2025 – Deel 6: Films die de grenzen opzoeken
IFFR 2025 – Deel 8: Tragische figuren

 


MEER FILMFESTIVAL

IFFR 2025 – Deel 6: Films die de grenzen opzoeken

IFFR 2025 – Deel 6:
Films die de grenzen opzoeken

door Bob van der Sterre

De categorie ongrijpbare films op IFFR. De grensverleggers en uitprobeerders. Minst populair bij het publiek maar vaak het meest vernieuwend. Meestal korte films maar er zijn ook een paar langere.

 

From Behind the Teeth

From Behind the Teeth – Schaakspel met kiezen om te associëren
Kunstenaar Mox Mäkelä en wetenschapper Mikael Forteliu zitten tegenover elkaar en spelen schaak. Althans, ze hebben een schaakbord met tanden op de plaatsen waar normaal stukken staan. Verwacht geen aanvallende paarden of rokerende koningen. De een kent de schaakregels niet (‘Dit is een nar en ik zet hem daar neer, hij wil in het voetlicht staan’), de ander vertelt over de geschiedenis van de tanden (‘De toren is een maalkies, een zekere rondheid is opvallend.’)

We zien deze twee de hele film van bovenaf met een omheining van een gebit. De tandenschaakstukken zijn aanleidingen voor associatieve dialogen. Ze associëren over elanden, oorlog, geschiedenis, religie, spullen kopen, entertainmentcultuur, AI, etc. De illustraties en collages die hun gesprekken volgen doen aan Jan Svankmajer denken.

Deze Finse film zal er niet bij iedereen makkelijk in gaan. Hij is traag, duurt veel te lang (1 uur 45 minuten), meandert als een malle en je ziet niet eens echt mensen in beeld. Wil je jezelf uitdagen, dan is dit een prima film, je kunt er wat van leren over je gebit, de speelsheid van dialogen en de beelden bij de film zijn best grappig.

 

Debut, or, Objects of the Field of Debris as Currently Catalogued

Debut, or, Objects of the Field of Debris as Currently CataloguedEen onderzoek naar jezelf
In Debut… begint een voice-over over een onderzoek. We krijgen te leren wat de voice-over heeft geleerd. ‘Hij is gemiddeld intelligent en heeft slechte ogen. De naam is Julian Castronovo. Ik kon vrij gemakkelijk bij zijn archief op zijn laptop.’

Ze vertelt verder over ‘het subject’: ‘Een kunstdealer verhuurt de kamer aan de 23-jarige Castronovo. Hij heeft alleen maar een vaag idee dat hij naar New York kwam om filmmaker te worden. Medische documenten laten zien dat hij ritalin kreeg en behandeld moest worden voor slaapproblemen. Hij is gemaakt voor de simpele pleziertjes van het leven.’ Ze observeert verder zijn verder onschuldige gedrag: ‘Om onduidelijke redenen besluit ons subject om zijn kamer te verven.’

Zijn leven verandert door het bezorgen van brief van ene F., de vondst van tekeningen van herten en Chinese tekens in de muur en een boek. Via kunstvervalser Han van Meegeren komt hij de (spoorloze) vervalser Fawn Ma op het spoor.

De manier van vertellen met tijdstippen en bewijzen – en de zelfspot – maken deze film best vermakelijk om naar te kijken. Een slim gemaakte film die op een plek is opgenomen, maar veel variatie biedt in beeld door het onderzoek te volgen (via documenten, telefoongesprekken, chats, videocalls, etc.).

Julian Castronovo deed álles zelf en kan daardoor interessante paden bewandelen. Hij is de regisseur maar ook de persoon over wie de film gaat – en toch is dat een karakter in dit verhaal. Hij bespreekt zelfs de vorm van de film die hij gaat maken in deze film, die deze film dus al is. Koppijn, anyone? Aardig subthema is dat de film iets laat zien van het totale gebrek aan privacy dat je hebt als modern mens.

Toch zullen weinigen het uithouden tot het einde denk ik. Ik verloor mijn interesse ook op zeker moment. Ingedikt tot maximaal drie kwartier had het beter gewerkt. De verhalen deden me denken aan de kunst van Marcel van Eeden, die ook verhalen verzint met geschiedenissen.

 

DIVERSE ARTISTIEKE SHORTS OP IFFR:

Euclidean Man – Marshall McLuhan wist alles al
We beginnen met flikkerend licht (hopelijk dat niemand in de zaal last heeft van epilepsie) en geluiden van militaire acties die ‘targets’ zoeken. ‘Er liggen een zootje lichamen.’

Daarna volgt een analyse van Marshall McLuhan, de Canadese mediafilosoof (grondlegger van de gedachte over de global village; dus het internet voor het bestond). Hij brengt een indrukwekkend staaltje toekomstvoorspellerij ter berde. Over grote innovaties: ‘Het zal geweldig en verbazingwekkend zijn, maar ik denk niet dat wij zulke grote veranderingen aan kunnen in zo’n korte tijd.’ Bij een foto van Elizabeth Taylor: ‘Meer iconische beelden worden gemaakt, maar privébeelden nemen een steeds kleinere plaats in.’ En over de paradox van méér informatie tot je beschikking hebben: ‘Als je alsmaar toegang hebt tot álle informatie tegelijkertijd, kun je geen onderwerpen hebben.’ En: ‘We leven in een tijd dat het publiek zich gedraagt als producent.’ (Vertalingen van ondergetekende, bekijk de film voor de letterlijke bron.)

Zéér artsy maar ook inhoudelijk en prikkelend op een filosofische manier, deze in Nederland geproduceerde (Engelstalige) film van Sebastian Pappalardo. Opnieuw voor de kijker die graag uitgedaagd wordt.

Euclidean Man

Euclidean Man

Lamento – Ruzie? Zing het uit
Een man zit in een woonkamer. Er wordt gerommeld aan zijn deur. Een vrouw komt binnen en begint te zingen als Michael Jackson. Zo voeren ze ruzie: zingend. Ze verplaatsen zich al ‘ruziezingend’ naar de slaapkamer. Op de trap worden ze ineens overvallen door Whitney Houston. En later ineens door The Power of Love.

Hoe leg je een film als Lamento uit? Volgens IFFR gaat het over hoe popcultuur onze zielen koloniseert. Ik zie meer een soort surreële wereld waarin de clichés van popliedjes écht zijn: primitief, naïef en soms vrij griezelig. Film van Jannik Giger en Demian Wohler biedt veel ruimte voor interpretatie. Het duurt vijftien minuten en is leuk, vindingrijk en theatraal.

Este no es tu jardín – Een meanderend bos van stippen
Een digitaal bos, gemaakt van miljoenen lichtgevende stipjes tegen een zwarte achtergrond. We vliegen erdoorheen en horen vogeltjes. Dan slaat de vlam erin en heeft alles een duistere kant.

Deze korte film van iets meer dan tien minuten is gemaakt op basis van echte wetenschappelijke data over hoe bossen in Colombia komen en gaan. De menselijke invloed wordt pijnlijk duidelijk maar het bos heeft ook een eigen leven. Deze film van Carlos Velandia en Angélica Restrepo doet ook denken aan afbeeldingen waarin je ziet hoe het universum met clusters aan elkaar vastzit.

Erg trippy. Zeker als het begint te draaien kan ik me voorstellen dat je dit ook voor hypnose kunt gebruiken.

Melody Electronics – 80’s game in filmvorm
80’s games en film komen samen in deze ‘film’. Dit zogenaamde spel uit 1988 heeft een menu waar je uit kunt ‘kiezen’: Television, Camera (‘een dode vlinder op de stoep’), Stereo (‘dit is mijn Technics turntable’), Computer (‘Dit is mijn favoriete game’), Toaster,  Blender, Telephone, Clock (‘Tijd is raar’), VCR, etc. (De film kiest de onderwerpen en je kijkt naar wat er gebeurt.)

Grappig om retrogames en animatie gecombineerd te zien in deze film van een half uur. Het is nauwgezet; 80’s games graphics zijn exact zo. Veel games worden nu weer heruitgegeven dus het is een kleine hypegolf. Deze film van Albert Birney is dus wel echt voor de liefhebber.

Melody Electronics

Melody Electronics

A Light Unseen – Prisma waar je ook kijkt
De lichtval op draden in de natuur. Spinnenwebben, grashalmen, etc. Zo gefilmd dat de ‘dispersie’ (volgens een korte search in Google) het licht breekt in allerlei kleuren (ik heb er geen enkele kennis van dus neem vooral deze uitleg niet te serieus). Nog geen tien minuten, deze film van James Sansing, maar wonderschoon en erg meditatief. Pure esthetiek voor de liefhebber van dit soort films.

Commute – Bielzen en nog eens bielzen
Ook nergens mee te vergelijken is het negen minuten durende Commute. Bielzen en nog meer bielzen. En dan desoriënterende geluiden alsof een radio steeds van zender verandert. Flarden Johnny Cash, Chuck Berry, Kraftwerk, Raymond Scott komen langs in deze experimentele productie van Henry Hills. Ritme, daar gaat het om. Hypnotisch maar misschien ook iets te abstract.

 

KUNSTINSTALLATIES IFFR:

Art directions: IFFR-installaties in het Katoenhuis
Het Katoenhuis is gelegen op een nagenoeg onbereikbare plek in Nieuw-Mathenesse (bij de Keileweg). Met kou en windkracht 5 is het geen pretje om daarheen te lopen. Gelukkig is er een shuttlebus die je terugbrengt naar De Doelen.

Hier waren vier IFFR-installaties verzameld (met een bonus). In Alice, Bob, Carol en David van Viktor Timofeev kijken we naar een game waarbij vier personages met willekeurige choreografie invloed op elkaar hebben. Het oogt theatraal. ‘De stille, maar expressieve handelingen van de personages ontwikkelen zich als een live theaterproductie op een dynamisch digitaal podium.’ In Extramission: The Capture of Glowing Eyes zien we aan de ene kant een camera de lichtgevende ogen van otters volgen en aan de andere is iemand bezig met opzetten van dieren (die van Europa naar Argentinië zijn overgebracht, waar ze niet meer voorkomen). Als je iets gemist hebt en wacht tot de film herbegint, heb je pech: het duurt 720 minuten. In Brown Bodies in an Open Landscape are Often Migrating geeft Basir Mahmood een herinterpretatie van fragmenten van migranten. En in La Quema neemt Francisco Baquerizo Racines ons mee naar Guayaquil in Ecuador, waar lappen of kartonnen poppen op oudejaarsavond worden verbrand. Dit keer wordt er ook een VOC-galjoen meegenomen en verbrand.

La Quema

La Quema

Dan is er als bonus nog een stille disco VR-kunstwerk (dat nog werk in uitvoering is). Het idee is dat je de aarde opnieuw ziet beginnen. Steden schieten als paddenstoelen uit de grond. Het is niet alleen kijken, maar ook dansen, want het is immers een stille disco. Een bizarre ervaring natuurlijk als je handen opeens wit en blauw zijn en de personen naast je dansende schimmen. Soms zie je naast je een afgrond, en je hersenen geven maar een signaal: val er niet in. Als je brein in deze basic versie al zo gemanipuleerd kan worden, laat staan over een jaar of vijftig als de VR-bril net zo ingeburgerd is als de mobiel nu. De dopamineprikkels van onze socialmedia zullen daarbij vergeleken kinderspel zijn. Het kunstwerk Show me the Light van Mila Moleman is speels maar nog niet helemaal af: als kijker mag je er feedback op geven.

Hier vind je alle installaties.

 

8 februari 2025

 

IFFR 2025 – Deel 1: Humor, of het ontbreken daarvan
IFFR 2025 – Deel 2: Kunstmatige intelligentie in opmars
IFFR 2025 – Deel 3: Videofanaten
IFFR 2025 – Deel 4: Zuidoost-Aziatische luchtigheid
IFFR 2025 – Deel 5: Baden in het zonlicht
IFFR 2025 – Deel 7: Drie keer fictie versus werkelijkheid
IFFR 2025 – Deel 8: Tragische figuren

 

MEER FILMFESTIVAL