Dutch Mountain Film Festival 2021 – Preview 1:
Gaan en staan waar je wil?
door Paul Rübsaam
Van 2 tot en met 7 november beleeft het Dutch Mountain Film Festival (DMFF) zijn elfde editie in de traditionele standplaatsen Heerlen en Aken (Duitsland). Het festival probeert zich te onderscheiden met een (berg)filmaanbod dat niet alleen liefhebbers van extreem alpinisme bedient, maar iedereen die passie voor het berglandschap koppelt aan belangstelling voor eigenzinnige cinema.
Per jaar kiest DMFF een thema. In editie elf is dat ‘Freedom to roam’. Dit aloude ideaal van gaan en staan waar je wil, krijgt in het filmaanbod ruim baan, maar wordt tevens kritisch belicht. Want is dit ideaal niet vooral afkomstig uit rijke westerse landen en gaat het niet ten koste van de natuur en de armere bevolking in de grote natuurgebieden op aarde? Bovengetekende nam een voorproefje op het festival door van het aanbod van 25 langere en kortere films er alvast zeven te bekijken. Dit is het eerste deel van onze voorbeschouwing van het DMFF.
Wall of Shadows
De oostwand van de in Nepal, nabij Sikkim gelegen 7710 meter hoge berg Kumbhakarna (ook Jannu genoemd) vormt voor alpinisten uit de hele wereld een uitdaging van het eerste uur. Maar dat was niet waar het de Poolse regisseuse (en voormalig alpiniste) Eliza Kubarska om ging. Hoe ziet zo’n beklimming eruit door de ogen van de gidsen, dragers en hun familie, wilde ze laten zien.
In Kubarska’s hybride Wall of Shadows leren we de Kumbhakarna welhaast kennen als een personage. Met zijn machtige top, zijn twee subtoppen als brede, hoog opgetrokken schouders en zijn schuin aflopende flanken lijkt hij over het dal te waken als een licht voorover gebogen reus gehuld in een verijsde cape. Volgens boeddhistische legendes zou de berg de wedergeboorte zijn van de meest geliefde en sterkste van drie broers, die na de strijd met de twee jaloerse andere broers gewonnen te hebben als een godheid heerst over de bergwereld.
Onder de Sherpa-bevolking van Nepal leeft de opvatting dat wie de Kumbhakarna wil beklimmen het onheil over zich afroept. Toch moet gids Dawa Tenzing Sherpa, die meerdere keren op de Mount Everest heeft gestaan, nu eenmaal zijn werk doen om een bescheiden loon te kunnen verdienen. Zijn ietwat dominante vrouw, die zelf wat bijverdient met het weven van tapijten, wijst hem er echter voortdurend op hoe goddeloos en roekeloos het zou zijn de heilige flanken van de Kumbhakarna te betreden. Hun opgroeiende zoon zit tussen de twee vuren. Hij luistert geïnteresseerd naar de klimverhalen van zijn vader, maar zou later liever medicijnen gaan studeren dan in diens voetsporen te treden. Als zijn ouders die studie tenminste zouden kunnen betalen.
Wall of Shadows toont met Piotr Rosolowski achter de camera op adembenemende wijze de schoonheid en de onherbergzaamheid van het gebied rond de hoogste bergtoppen ter wereld. Het zorgelijke bestaan van de Sherpa-familie, zowel thuis in het dal als tijdens de tocht naar de voet van de Khumbakarna, komt goed over het voetlicht. Datzelfde geldt voor het contrast tussen de belevingswereld van de Sherpa-gidsen en -dragers en die van drie Oost-Europese alpinisten (twee Russen en een Pool), die per se die moeilijke oostwand willen bedwingen. Niet alleen voor wat betreft ambitie, welvaart en religieuze opvattingen zijn de verschillen hemelsbreed, ook de inschattingen van de weersomstandigheden van de gidsen en die van hun klanten lopen uiteen.
Hebben ook de drie Oost-Europese klimmers, die het niet in alles met elkaar eens zijn, een les van de heilige Khumbakarna te leren? Die vraag is intrigerend genoeg. Jammer is wel dat in deze gedramatiseerde documentaire met gedeeltelijk fictieve, maar levensechte verhaallijnen de ontknoping zich voornamelijk richt op het al dan niet halen van de top en minder op de vraag hoe het daarna verdergaat met de Sherpa-familie.
The Porter – The untold story at Everest
Wat het thema betreft vergelijkbaar met Wall of Shadows is The Porter – The untold story at Everest. Maar de invalshoek is anders in deze documentaire in Gonzo-stijl. De vloeiend Nepalees sprekende jonge Amerikaanse regisseur Nathaniel Menninger meldt zich aan als een van de ‘porters’ (dragers), die de vele duizenden kilo bagage van westerse klimtoeristen moeten versjouwen naar het basiskamp van de Mount Everest en tevens hotels en restaurants moeten bevoorraden.
Menninger spaart zichzelf niet in de anderhalve week dat hij samen met de Nepalese sherpa’s als porter leeft. Hij eet de maaltijden bestaande uit een paar lepels rijst en wat groente die ook zijn collega’s krijgen voorgezet, luistert naar hun levensverhalen, slaapt samen met hen in overvolle slaapzalen met gammele bedden en ziet verschrikkelijk af tijdens zijn pijnlijke worstelingen met de namlo, een aan je bepakking bevestigde band om je voorhoofd die je in staat moet stellen lasten tot honderd kilo te torsen.
Wie denkt dat de arbeidsomstandigheden van de sherpadragers wel aanmerkelijk verbeterd zullen zijn nadat sherpa Tenzing Norgay wereldwijde naamsbekendheid verwierf als een van de eerste beklimmers van de Mount Everest (nu bijna zeventig jaar geleden) vergist zich. Dat maakt Menningers documentaire pijnlijk duidelijk. Niet alleen zijn de gewichten die de dragers moeten torsen nog altijd bijna onmenselijk. Daarnaast is hun loon zo karig dat ze afhankelijk zijn van fooien van westerse klimtoeristen als ze nog geld over willen houden dat ze niet al tijdens hun zware tocht hebben uitgegeven aan hun maaltijden.
Je kunt bij een documentaire over dit onderwerp in deze vorm een enkel vraagteken zetten. Want hoe je het ook wendt of keert, het is toch een westerling die zichzelf in het middelpunt van de aandacht plaatst, in de persoon van blikvanger Menninger, die een kop groter is dan zijn collega-dragers en beschikt over de typische bravoure van een jeugdige Amerikaan. Buiten kijf staat evenwel dat het de documentairemaker ging om het lot van de andere dragers, voor wie zijn maar tijdelijke inspanningen dagelijkse kost zijn. Dat mag wel blijken uit het feit dat hij The Porter – The untold story at Everest niet wilde inzenden voor de prijzen die op het Dutch Mountain Film Festival worden uitgereikt. Het zou volgens Menninger gaan om een activistisch verslag en niet om een film.
Brenva by Winter
Archiefbeelden van een winterbeklimming anno 1956 van de Mont Blanc langs een bijzondere route en enige televisiejournaalbeelden uit dat jaar samenvoegen tot een opnieuw levend geheel. Dat was de uitdaging die de Franse cineast Thibaut Sichet aan wenste te gaan.
Het 20 minuten beslaande resultaat is noodgedwongen wat fragmentarisch. Sichet weet zich echter middels tussenteksten en een voice-over goed in te leven in Jean Vincedon en François Henry, de twee jonge, ambitieuze alpinisten van toen. Bovendien weet hij de beelden van hun gewaagde onderneming, waarbij de fameuze Italiaanse alpinist Walter Bonatti een rol speelde, zo te combineren met de journaalbeelden van provisorische reddingsoperaties dat hij er aardig in slaagt de hedendaagse kijker een gevoel van nabijheid te geven bij het aanschouwen van de dramatische gebeurtenissen van vijfenzestig jaar geleden.
Songs of the Water Spirits
In Ladakh, een gebied in het noorden van India, geloven sommige mensen in het bestaan van watergoden of watergeesten. Deze ‘Nagas’ en ‘Lu’ zijn slangachtige wezens en huizen in de gletsjers, bronnen, rivieren en beekjes van de Himalaya. Je kunt er maar het beste voor zorgen dat hun leefomgeving geen schade oploopt. Anders zouden ze zich wel eens op je kunnen wreken.
Dit gegeven vormt het uitgangspunt van de documentaire Songs of the Water Spirits, waarin de Italiaanse regisseur Nicolò Bongiorno een aantal mensen volgt en portretteert die zich professioneel en/of als activist bezighouden met de gevolgen die de mondiale klimaatverandering en het massatoerisme hebben voor het hoog gelegen en dunbevolkte Ladakh.
We volgen het pad van de Franse linguïst Nicolas Tournadre, die onderzoek doet naar de invloed van religieuze natuuropvattingen op de diverse, gedeeltelijk verdwijnende talen en dialecten in Ladakh. Verder maken we kennis met de uit het gebied zelf afkomstige juriste en milieuactiviste Deskit Angmo. Middels leuzen als ‘Not your playground!’ voert ze actie tegen motorrally’s en wijst ze de coureurs erop dat ze uitsluitend om hun sensatiebehoefte te bevredigen kwetsbaar natuurgebied beschadigen.
Met de lokale cineast Stanzin Dorjay Gya, die in zijn film The sheperdess of the glaciers het traditionele leven van het bergvolk in Ladakh schetste, brengen we een bezoek aan het door droogte en een gebrek aan drinkwater geteisterde bergdorp Pishu. En de bevlogen ingenieur en onderwijshervormer Sonam Wangchuk probeert met een op saamhorigheid, liefde voor de natuur en praktische vaardigheden gericht onderwijssysteem kansarme kinderen vooruit te helpen. Tevens leert hij ons dat ‘ijsstoepa’s’ (kunstmatige, op boeddhistische grafmonumenten gelijkende gletsjers) een essentiële aanvulling kunnen vormen op de watervoorziening in Ladakh.
Songs of the Water Spirits etaleert met overtuigingskracht het imposante natuurschoon van Ladakh, maar ook de schade die het gebied oploopt in de vorm van het smelten en vervuild raken van gletsjers zoals de grote Drang-Drung-gletsjer, overstromingen en droogtes. Die schade is niet alleen het rechtstreekse gevolg van de klimaatverandering. Zij wordt mede veroorzaakt door de aantrekkingskracht die het gebied uitoefent op avontuurlijk ingestelde, maar weinig gewetensvolle toeristen.
Tevens maakt de documentaire duidelijk dat de Ladakhi’s zelf over een bijzondere mentaliteit beschikken, wortelend in hun gevoel van verbondenheid met de natuur. Op de vraag of die mentaliteit hen in de strijd tegen de gevolgen van de klimaatverandering veel meer gaat opleveren dan goede bedoelingen alleen geeft Songs of the Water Spirits echter weinig antwoord. Zeker ook gezien de kwetsbare positie van het nabij China en Pakistan gelegen gebied. Kunnen de Ladakhi’s hun stem voldoende laten horen in het grote, dichtbevolkte en geïndustrialiseerde India, dat anders dan Ladakh zelf wel in aanzienlijke mate medeverantwoordelijk is voor de mondiale CO2-uitstoot?
Ook leren we uiteindelijk minder over de watergeesten dan ons beloofd leek te worden. We zijn getuige van enkele bezweringsceremonieën, wat dichterlijke aanroepingen en linguïst Tournadre verwijst tijdens zijn onderzoek en overpeinzingen af en toe naar ‘Nagas’ en ‘Lu’. Voor het overige blijft het een beetje gissen naar hun ware aard en culturele betekenis.
Voor een overzicht van alle 25 films en de overige activiteiten in het kader van de elfde editie van het Dutch Mountain Film Festival zie: https://www.dmff.eu/programma/
26 oktober 2021