IFFR 2021 (juni-editie) – Deel 2:
Een soep van heden en verleden
door Bob van der Sterre
Heden en verleden liggen dichtbij elkaar in het Regained-programma van IFFR. Oude films gaan over toekomst en nieuwe films over het verleden. IFFR biedt een paar fraaie voorbeelden uit Zwitserland en Iran.
Der 10. Mai – Zwitsers in oorlogstijd
Zwitserland en 1940… Hoe zat dat eigenlijk? Het blijkt dat de Zwitsers hem knepen op Der 10. Mai toen de nazi’s Nederland en België binnenvielen. Waarom zouden ze Zwitserland dan wel met rust laten?
In Zürich wachten ze in spanning op de inval, terwijl er ook Duitsers al vluchtend hun kant op gaan. Zoals Werner, die mazzel heeft met een paar aardige Zwitsers, totdat hij de zwager van zijn Zwitserse penvriendin tegenkomt. ‘Je weet waar je jezelf moet aangeven.’
De film uit 1957 laat met veel theatraal melodrama zien hoe lastig het leven was voor ‘de goede beambte’, een Joodse familie, een Duitse vluchteling. Maar ook soldaten die wisten dat ze geen kans zouden hebben tegen het Duitse leger. De film geeft af en toe een spottend portret van de eetlustige, formele en volkse Duitstalige Zwitsers. Die zie en hoor je ook niet vaak in films: ‘Ich haab nichts gefunden dass besser smek as esse’.
De eerste Zwitserse widescreenfilm (regie Franz Schnyder) is een curiositeit die Zwitsers ongetwijfeld koesteren, maar in 1957 waren andere landen natuurlijk al een stuk verder op hun filmontdekkingstocht. Hoe Zwitsers sindsdien kijken naar hun oorlogsperiode kan ik niet zeggen, maar mijn instinct zegt dat ze steeds kritischer zijn geworden op hun eigen verleden.
La Suisse s’interroge – Zelfreflectie in 1964
Eveneens een Zwitserse curiosum is het twintig minuten durende La Suisse s’interroge uit 1964. De film van Henry Brandt was onderdeel van de nationale expositie in Lausanne. De bedoeling was om met vijf filmpjes zelfreflectie te tonen aan de bezoekende Zwitsers. De film werd in 2017 gerestaureerd door Cinematheque Suisse.
We beginnen met teksten als ‘Zwitserland is mooi’, ‘Zwitserland kent voorspoed’, ‘Alles loopt op rolletjes’… om dan een paginagrote vraag tegen te komen: Maar loopt alles echt op rolletjes? En dan de screen title: Problemen. Die zijn er ook genoeg in 1964: discriminatie; bejaardenoverschot; dure woningen; gebrek aan allerlei beroepen: ingenieurs, artsen, zusters, wetenschappers, docenten, technici; milieuproblemen.
Het mooiste segment is ‘De weg naar geluk’, waarbij ik meteen een Tosca Niterink en Arjan Ederveen-gevoel bij krijg. Het kan bijna niet uit 1964 komen maar dat doet het toch. Die kinderogen op het einde en dan die tekst…
De film heeft iets tijdloos en zit tegelijk ook muurvast in het wereldbeeld van 1964 (dat was ook de opzet natuurlijk). Goed werk, vooral met de interessante montage.
The Deer – Kritisch over bewind sjah
Ook heden en verleden zien we in Masoud Kimiai’s The Deer uit 1974. Een Iraans misdaaddrama van de new wave-generatie (zie The Cow) is weliswaar gerestaureerd maar nog steeds verboden in Iran.
De misdaadfilm neemt de tijd met en een kalm verteltempo met veel dialogen. De bankovervaller Ghodrat is gewond en bezoekt zijn oude vriend, Seyed. Die is tegenwoordig een junkie. Hij wil hem wel helpen met zijn wond. Daarvoor moet hij zijn vriendin bij het theater ophalen. Die helpt hem en ze praten over Seyeds problemen. De huisbaas moet ook nog afbetaald worden en een dealer mee afgerekend.
Een klassieker in Iran, hoewel de film zwaar gecensureerd was. De film voelt aan als een soort Waiting for Godot. Sterk punt: de close-ups, de gezichten, de uitdrukkingen. De drie hoofdpersonen hebben mooie gezichten. De film die over loyaliteit en vriendschap gaat, buit alle drama uit. De sterfscène van de dealer duurt bijvoorbeeld rustig tien minuten. Het omstreden originele einde werd vervangen in de Iraanse versie.
De film is vooral beroemd om z’n sociale betekenis: het was kritisch over het sjahbewind. Dat had veel gevolgen, want er was al veel onrust. Hoe? Dat zien we in de laatste film van dit verslag.
Careless Crime – Bioscopen doel brandstichting
In de jaren zeventig waren bioscopen in Iran regelmatig doelwit van brandstichting. Daarmee wilden de daders protesteren tegen de invloed van westerse cultuur en de regering van de sjah. En de pech was dat ze al vaak overbezet waren omdat ze hun prijzen niet mochten verhogen. Bij een brand in Cinema Rex in Abadan in 1978 vielen bijna 500 slachtoffers. Tijdens het kijken van welke film? Juist… The Deer.
De film van Shahram Mokri zit boordevol cinematografische verwijzingen met drie verhaallijnen die door elkaar lopen. Niet zomaar een film dus, maar een soort Christopher Nolan-achtige mindfuck op zijn Iraans, die bovenstaande film als kern heeft. De film won dan ook de prijs voor het beste script bij het filmfestival in Venetië vorig jaar.
Een verhaallijn is die van Takbali, die een middel zoekt tegen zijn angsten. Hij is een van de vier mannen die brand willen stichten in een bioscoop. Dan kijken we naar de bioscoop waar The Deer vertoond gaat worden. Jongeren discussiëren over de film. En we zien deze film (Careless Crime uit 2020), over een raket die midden in het landschap is gevonden, soldaten die vastzitten door een lekke band, en twee goochelende vrouwen die The Deer willen vertonen in het bos.
Het is onduidelijk welke tijd waarbij hoort en of er echt logica achter alles schuilt, weet ik ook niet. Dat is denk ik ook de bedoeling: de tijden en logica van de diverse momenten zijn vloeiend, meer tijdloos dan tijdsgebonden. Een soort mysterieuze soep van heden en verleden. Zoals het begin als Takbali in het museum van Cinema zijn middel komt ophalen en dan in het museum het verhaal hoort over het drama van de brandstichting. We zien dan ook een volledige zwijgende film over brand in de film. En dan komt hij terecht in een duistere kelder (met spiegelbeeld).
Een complexe film voor geduldige mensen… Dat zijn de mensen die Tenet kijken net zo goed. Al denk ik niet dat ze deze film gaan kijken, hoewel de film ook in de VS gedistribueerd gaat worden, dus je weet maar nooit.
6 juni 2021
IFFR 2021 (juni-editie) – Terug naar de bioscoop (?)
IFFR 2021 (juni-editie) – Dicht op elkaar