Verbeelding met wrange nasmaak
door Bob van der Sterre
Verbeelding kende geen lichtvoetige snaar tijdens deze editie van Imagine. De films die in Eye in Amsterdam werden vertoond, waren vooral grimmig en griezelig van toon. Zo zagen we kannibalen met geloofsovertuiging, elkaar wantrouwende dubbelgangers en een hommage aan de giallo.
Er is welgeteld één uitzondering: de nieuwe film van Terry Gilliam. The Zero Theorem is beslist een vrolijke film met een hoog tempo. Vanaf de eerste tel is het meteen duidelijk waar we naar kijken: een ouderwets uitbundig Gilliamfeest over een bizarre toekomstmaatschappij. Een film die niet in een hokje te duwen valt.
Computerpuzzeltjes
Zowel in beeld als in verhaal doet The Zero Theorem denken aan Brazil, Gilliams meesterwerk uit 1985. De Big Brother in deze film is Matt Damon, die in Qohen Leth (Christoph Waltz) een ideale medewerker heeft gevonden om de reden van het bestaan te ontdekken via wiskundige opdrachten. Leth heeft nogal wat autistische trekjes. Het liefst zit hij de hele dag thuis, een kerk. Daar werkt hij aan computerraadsels. Het resultaat van die computerpuzzeltjes moet 0 zijn maar dat lukt hem niet en dat brengt hem regelmatig tot waanzin.
Een jongen van vijftien geeft Leth ongevraagd advies: ga je eens ontspannen. Zo beleeft hij via een pak virtuele liefde met een dame van wie hij niet precies weet of het een vriendin is of een callgirl. Ze staren avond na avond naar een nimmer ondergaande zon. Tegelijkertijd is Management (Matt Damon dus) van alles op de hoogte. Via camera’s bestudeert hij Leths vooruitgang.
Een prachtfilm om te zien en daarom is het vooral zo zonde dat het karakter van Leth zo karikaturaal is. Leth is een concept, geen mens. Dat is natuurlijk opzettelijk maar meeleven met deze semi-autistische programmeur is vrijwel onmogelijk. Ook komedies hebben mensen nodig om een verhaal tot leven te brengen.
En er komen meer clichés langs. Het wilde meisje, het wereldwijze ventje van vijftien, de gemene machines, een aparte manager. Ze spelen goed, daar ligt het niet aan. Maar dit soort bizarre karakters heb je al in heel wat films gezien en niet in het minst in die van Gilliam zelf.
Dubbelganger
Enemy is een ander type film, realistischer en dramatischer. De film gaat over het idee dat er ergens op de wereld een dubbelganger van jezelf moet rondlopen. Maar wat als je die dubbelganger in een film ziet?
In de film van Denis Villeneuve (Prisoners, Incendies) ziet Adam plotseling zichzelf in een film, en dat in een film die hij in een impuls had gehuurd bij de videotheek. Hij benadert die ander, Anthony, probeert zijn verbazing te delen. Maar hoe zou je zelf reageren? Toch ook de hoorn erop gooien?
Maar een echte dubbelganger neemt dan ook zelf weer contact met je op. Anthony belt Adam en ze hebben een merkwaardige ontmoeting in een hotel. Vervolgens gaat het snel, de twee belanden in elkaars levens, en niemand weet meer wie wie is.
In Enemy word je op een fatsoenlijke, ouderwetse manier vermaakt. De dubbelrol van Jake Gyllenhaal doet denken aan Sam Rockwell in Moon (2009). Maar desalniettemin oogt het allemaal wel erg bekend. De film neemt nauwelijks originele afslagen. Afgezien van het einde, dat zelfs de meest opinieloze filmkijker aan het discussiëren zal krijgen.
Kannibalisme
Nog een frequentie grimmiger is We Are What We Are. In een Amerikaans plattelandsstadje woont een gelovige familie. Ze geloven vooral in hun eigen familiegeschiedenis – en die schrijft voor dat er na ieder vasten mensenvlees op het menu moet staan. Nu moeder net door een ongeluk is overleden, moet er wel naar vader worden geluisterd, die als een familiedictator de wet voorschrijft.
De twee dochters voelen aan dat er iets onjuist is aan het om zeep helpen van een gevangene maar ja, hoe kun je papa niet gehoorzamen, en zeker als die familietrots er met de kannibalistische paplepel is ingegoten. Er is een dokter die het kannibalisme op het spoor komt na de vondst van een botje in een rivierbed. Hij gaat op onderzoek uit. Misschien brengt het duidelijkheid over zijn vermiste dochter.
Het is een film die ingetogen met het onderwerp omgaat en dat is wel eens anders geweest, zoals een paar voorbeelden van de donkere zijde van cinema in de jaren zeventig bewijzen. De film biedt veel suspense en er wordt uitstekend geacteerd. Maar het mysterie dat je vooral aan het begin nog prikkelt, wordt ingeruild voor al te bekend aanvoelend drama. De film maakt naar het schijnt wel meer waar dan het Mexicaanse origineel, dat drie jaar geleden op Imagine werd vertoond.
Giallo
Grimmig is nog een bescheiden formulering als we het hebben over de nieuwste film van Hélène Cattet en Bruno Forzani, het duo van Amer (2009): L’étrange couleur des larmes de ton corps. Steekpartijen, lijken, bloed, moorden; het stikt ervan.
Deze hommage aan de giallo maakt welgeteld twintig minuten zijn idee waar. Dat is namelijk verrukkelijke cinema; fantasierijk, mooi gefilmd, speels, mysterieus. Maar vervolgens ontspoort het idee in beeldvirtuositeit zonder remmingen. Een duidelijk geval van L’art pour l’art.
Wat je in alle giallo’s ziet is een goedkoop pulpverhaaltje als ondergrond voor glimmende messen en subtiel druppelend bloed. In L´etrange is uitgerekend dat belangrijke stuk achterwege gelaten. Er is geen verhaal, er zijn slechts beeldideeën. Wat zo een heel fraaie hommage had kunnen zijn, meedeinend in het spoor van Berberian Sound Studio, verwatert zo in een bloederige videoclip die zo uitbundig is dat je op zeker moment maar je gedachten uitschakelt. Die hebben hier niets meer te zoeken.
20 april 2014