Movies that Matter Festival 2025 – Deel 1:
Tussen spreken en zwijgen
door Tim Bouwhuis
Geen betere stad om na te denken over orde en rechtvaardigheid dan Den Haag, waar het Internationaal Gerechtshof zetelt en het Movies that Matter Festival jaarlijks relevantie ademt. Ook deze editie (21-29 maart) bevat het programma verschillende films die opvattingen over de inrichting van de maatschappij koppelt aan actuele politieke vraagstukken. In het eerste van twee verwante verslagen aandacht voor het demonstratierecht en voor het onzekere lot van Mexicaanse journalisten.
De vrijheid van meningsuiting is een groot goed in westerse maatschappijen. Niet voor niets beschermt de wet in veel landen niet alleen het recht om je uit te spreken, maar kun je je daarbij ook in groepen organiseren. Demonstraties zijn in tijden van klimaatpaniek, religieuze twisten en genderkwesties niet weg te denken uit het straatbeeld.
The Dialogue Police – Bemiddelaars bij demonstraties
In The Dialogue Police maken we kennis met een unieke taskforce binnen de Zweedse politie. De leden treden als bemiddelaars op bij demonstraties: ze waarborgen de rechten van de demonstranten, maar moeten er tegelijk voor zorgen dat hun acties niet uit de hand lopen.
Hier in Nederland zijn we de voorbije jaren meermaals geconfronteerd met de grenzen van het demonstratierecht. Tegenstanders van het coronabeleid mochten zich in marsen organiseren tegen de besluiten van de overheid, maar het werd grimmig op de momenten dat demonstraties daadkrachtig werden beëindigd. Klimaatactivisten mogen hun zorgen uiten over het Europese klimaatbeleid en de stijgende zeespiegel, tót ze doelbewust het verkeer op de A12 stremmen.
The Dialogue Police onderstreept hoe het juist in een ‘vrije’ maatschappij lastig blijkt om iedereen aan het woord te laten. De taskforceleden (binnenkort ook bij u in de buurt?) begeleiden demonstraties aan alle zijden van het politieke spectrum: ze zijn een Koranverbrander evenveel zorg verschuldigd als een protest van Extinction Rebellion. In hun rol als bemiddelaars praten ze niet alleen met de fanatieke demonstranten, maar ook met geïrriteerde passanten.
De publieke functie van deze ‘dialog polis’ intrigeert mateloos. Tussen neus en lippen door laten de leden merken dat ze zelf ook een mening hebben over de demonstranten en hun rechten, maar hun werk vereist dat ze die mening voor zich houden. Zo zetten zij hun eigen vrijheid van meningsuiting tijdelijk opzij om die van anderen te kunnen waarborgen. Typerend is dat ze het daarbij nooit goed kunnen doen. Geven ze teveel ruimte aan de demonstranten, dan leidt dat toch nog meer onbegrip van passanten en andersgestemden. Grijpen ze in, dan voelen de demonstranten zich in hun rechten aangetast.
Naast de vele straatscènes filmt regisseusse Susanna Edwards ook een aantal momenten op kantoor. De taskforceleden beleven er zeldzame momenten van ontspanning en struinen het internet af naar nieuwe aankondigingen. Hoe gedreven deze mensen hun werk ook uitoefenen, de twijfel op hun gezichten is af en toe zichtbaar. Scherpe opmerkingen van voorbijgangers (“de grenzen zijn niet duidelijk gedefinieerd”) doen de rest. Wat is ‘goed’ als je het nooit voor alle partijen goed kunt doen, en als sommige demonstranten (door de aanwijzingen van de dialoogpolitie domweg te negeren) onbedoeld gaan profiteren van je aanwezigheid? Zorgen deze bemiddelaars met het handhaven van botsende meningen voor de best mogelijke maatschappij, of vechten ze eigenlijk tegen de bierkaai?
State of Silence – Mexicaanse journalisten zijn vogelvrij
Een kijkbeurt van State of Silence plaatst het werk van de dialoogpolitie in een ontnuchterend perspectief. Als er één beroepsgroep is die bij uitstek baat heeft bij de vrijheid van meningsuiting, dan is het namelijk die van de pers. Het Mexicaanse State of Silence toont hoe het voor journalisten in dit land al jarenlang een doodsstrijd is om hun werk te doen.
Wie regelmatig speelfilms en documentaires uit Mexico bekijkt (zie bijvoorbeeld het recente Sujo, van de maakster van Sin señas particulares), zal soms het gevoel hebben af te dalen in een bodemloze put. Corruptie, huisvredebreuk, kartelcriminaliteit, excessief geweld; de thema’s overlappen vaker dan wenselijk is.
State of Silence is door zijn doorsnee aanblik (een combinatie van interviewfragmenten, televisiebeelden en eerstehands journalistiek materiaal) niet zo indrukwekkend als sommige speelfilms (La Civil, Noche de fuego) die dit stelselmatige onrecht aankaarten. De boodschap komt er niet minder direct door over. Het spreekwoord “spreken is zilver, zwijgen is goud” heeft in Mexico een wrange nasmaak. De journalisten die aan het woord komen, voelen zich moreel verplicht om zich uit te spreken over de misstanden in de politieke en maatschappelijke organisatie van het land. Tegelijk weten ze dat die handeling een onverbiddelijk doodsvonnis kan zijn.
Een journalist legt uit dat hij bescherming aangeboden kreeg door de overheid, maar wantrouwend was om die te accepteren. Dat bleek terecht, want niet veel later ontving zijn vrouw bedreigingen. Een staat die het werk van de pers faciliteert en beschermt, is in Mexico een illusie. Journalisten zijn niet vrij, maar vogelvrij; de politici die zij bij persconferenties bevragen kunnen zomaar eens verwant blijken aan een van de grotere kartels.
Deze documentaire toont nog maar eens hoe het veelkoppige beest eruit ziet, maar het blijft een helse opgave om dat beest ook echt te doorgronden – laat staan om er iets aan te doen. State of Silence is een dapper pleidooi voor en van mensen die hun leven in de waagschaal stellen voor het vrije woord. Tegelijk wekken hun verhalen niet de indruk dat er hoop is op verandering. Net als de taskforceleden in The Dialogue Police doen deze journalisten hun werk met de beste bedoelingen, maar ontdekken ze dagelijks dat de perfecte maatschappij niet bestaat. Hun uitgangspunt is een wereld waarin de machthebbers luisteren, en iedereen zich op een nette manier kan uitspreken. Hun realiteit is een spanningsveld van botsende stemmen, gevolgd door een gedempt geluid en een groot stilzwijgen.
21 maart 2025
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 2: Israël en Palestina
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 3: Rusland
Movies that Matter Festival 2025 – Deel 4: Op de drempel van oorlog