Categorie: MtM

Movies that Matter 2023 – Oekraïne

Posted on

Movies that Matter 2023 – Deel 3:
Oekraïne 

door Jochum de Graaf

Ruim een jaar na de Russische inval in Oekraïne komt de productie en vertoning van films uit en over de oorlog langzamerhand op gang. Op het IDFA was een aantal documentaires te zien en recent verscheen Klondike in de bioscoop. Movies that Matter beleefde de premières van de speelfilm Butterfly Vision en de documentaire Iron Butterflies.

 

Butterfly Vision

Butterfly Vision – Deprimerend drama
Voor Oekraïners begon de oorlog niet op 24 februari 2022. Poetins ‘speciale militaire operatie’ was een escalerende stap in het conflict dat in 2014 door separatisten in de Donbas, de oostelijke regio met de door Rusland gesteunde ‘volksrepublieken’ Donetsk en Loegansk, in gang werd gezet.

Butterfly Vision begint met de vrijlating van de Oekraïense militair en dronepiloot Lilia, bijnaam Butterfly, die door de Russen krijgsgevangen is gemaakt. In eerste instantie wordt ze onthaald als een heldin, maar ze is getraumatiseerd, gemarteld in gevangenschap en kan maar moeizaam wennen aan het gewone leven. De verhouding met haar man Tokha komt zwaar onder druk te staan, ze is niet meer in staat tot intimiteit en trekt zich helemaal in zichzelf terug. Lilia blijkt zwanger, als gevolg van een verkrachting door Russische soldaten. Tokha radicaliseert tot rechts-extremist die met een paramilitaire groep meedoet aan een aanval op een Roma-kamp. Hij heeft een heftig dispuut met Lilia, eist van haar dat ze abortus laat plegen en blaast zichzelf in getormenteerde toestand met een explosief op. Butterfly Vision laat de ontwikkeling van Butterfly Lila zien tot sterke persoonlijkheid, die haar lot in eigen hand neemt.

De film ontleent nog enige actualiteitswaarde aan het feit dat de première in Oekraïne plaatsvond een dag voor de Russische inval en dat Lilia deel uitmaakte van een bataljon in Bachmoet, het Oost-Oekraïense stadje waar nu al meer dan een half jaar zo hevig om gevochten wordt. Maar door de trage ontwikkeling en het, op hoofdrolspeelster Rita Burkovska na, matige acteerwerk wordt het een wat deprimerend drama.

 

Iron Butterflies

Iron Butterflies – Associatieve kijk op MH17-drama
Iron Butterflies is een associatieve, impressionistische kijk op het MH17-drama. De titel is ontleend aan de vlindervorm van granaatschijven die het vliegtuig binnendrongen. De film kent een sterk begin met een Sovjet-Russische archieffilm waarin bij de introductie eind jaren zeventig een lofzang op de mogelijkheden van het BUK-afweersysteem wordt bezongen. We horen en zien ooggetuigen, met mobiel opgenomen beelden van mensen in de omgeving van de ramp en hoe met het nieuwsbericht op de Russische staats-tv gelijk al de desinformatiecampagne op gang komt.

De door Bellingcat onderschepte conversaties tussen de separatisten en de Russen over aan- en afvoer van de BUK-installatie verschijnen op het scherm, de bekende beelden van de reconstructie van het MH17-wrak in een vliegtuighangar en het voorlezen van de namen van alle 298 slachtoffers in de speciale rechtbank op Schiphol. We volgen Robby Oehlers, de Nederlander die kort na de ramp op eigen gezag naar Oekraïne reisde en de rampplek onderzocht naar overblijfselen van familieleden. Thuis in Nederland speelt hij een weemoedig nummer op zijn slide-gitaar met één snaar.

We zien de route van de noodlottige vlucht met een timelapse-animatie van de tegenwoordige vliegbewegingen waarbij het luchtruim boven Oekraïne geheel vrijgelaten blijft. Het zijn af en toe indringende beelden die, zo op een rijtje gezet, toch weer binnenkomen. Anderzijds vergaloppeert regisseur Roman Liubyi zich aan niet ter zake doende dansscènes tussen de wrakstukken en de geborgen bezittingen van de slachtoffers. Hij heeft de film bedoeld als een ferme aanklacht tegen de Russische oorlogsmisdaad, maar het is natuurlijk zeer onwaarschijnlijk dat de film daar ooit te zien zal zijn.

 

2 april 2023

 

Deel 1: Klaas de Jonge, de Prijs van de Vrijheid
Deel 2: Focus Iran

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2023 – Focus Iran

Posted on

Movies that Matter 2023 – Deel 2:
Focus Iran

door Jochum de Graaf

Met de moorden op Mahsa Amini, de Koerdisch-Iraanse vrouw die opgepakt was wegens het niet correct dragen van de hoofddoek, en vervolgens die op Hadis Najafi, de jonge studente die in Teheran tegen deze misdaad protesteerde, kwam vorig jaar herfst een ongekende protestbeweging tegen het islamitische regime in Iran op gang. Het zijn vooral vrouwen die voorop gaan in de strijd. De slogan ‘Zan-Zendegi-Azadi’ (Women-Life-Freedom), de actie om een pluk haar af te knippen, en de vele demonstraties doen de hoop leven dat er eindelijk een einde kan komen aan de al veertig jaar durende islamitische dictatuur.

Tegelijkertijd bloeit de strijd tegen verdrukking in de Iraanse cinema als nooit tevoren. In Cannes, Venetië en Berlijn vielen de films van befaamde regisseurs als Mohammad Rasoulof en Jafar Panahi in de prijzen, terwijl ze in eigen land wegens hun solidariteit met de opstand in showprocessen tot zware gevangenisstraffen werden veroordeeld.

Genoeg reden om op Movies that Matter met een speciaal programma een hommage te brengen aan de Iraanse cinema, Focus Iran. In deel 2 van ons verslag drie nieuwe Iraanse films: Seven Winters in Tehran en Until Tomorrow laten vooral de perfiditeit van de islamitische dictatuur zien, Die Middag zoomt in op de positie van de Iraanse vluchteling.

 

Seven Winters in Tehran

Seven Winters in Tehran – Fataal bezoek aan plastisch chirurg
Seven Winters in Tehran van de Oostenrijkse regisseur Steffi Niederzoll vertelt het aangrijpende verhaal van Reyhaneh Jabbari. Als 19-jarige studente gaat ze op bezoek bij een plastische chirurg, ze denkt een zakelijk afspraak te hebben. Binnengekomen draait de man de sleutel om en probeert haar te verkrachten. In opperste nood pakt ze een mes dat toevallig in de keuken ligt, steekt hem in de borst en weet te ontvluchten. De man overlijdt korte tijd daarna en Reyhaneh wordt opgepakt en moet zich in de rechtbank verantwoorden. Ze voert haar eigen verdediging.

In ons rechtssysteem zou ze naar alle waarschijnlijkheid een succesvol beroep op noodweer kunnen doen. In het krankzinnige Iraanse systeem gaat dat even anders. De rechter voegt haar toe dat ze er beter aan gedaan had zich te laten verkrachten en pas daarna een klacht in te dienen. Nu heeft ze een alom gewaardeerd man van groot aanzien, model moslim bovendien, omgebracht. Reyhaneh wordt veroordeeld tot ‘bloedwraak’, een doodvonnis, waarbij de executie voorkomen kan worden wanneer de familie van het ‘slachtoffer’ haar vergiffenis zal schenken.

We horen en zien Reyhaneh via clandestiene beelden – er staan strenge straffen op het naar het buitenland smokkelen – vanuit de beruchte Evin-gevangenis waar ze zeven winters lang haar definitieve vonnis moet afwachten. Haar brieven worden voorgelezen; over de mensonterende omstandigheden, de verhalen over haar medegevangenen, zoals de vrouw die als vijftienjarig meisje ook een man vermoordde op de avond dat haar vader een stel vrienden uitnodigde, zelf het huis verliet en de mannen zich urenlang aan zijn dochter liet vergrijpen. Ook deze gelovige moslims blijven verder buiten schot. Reyhaneh’s moeder, twee van haar zussen en haar vader schetsen het beeld van de sterke moedige vrouw, en de pogingen om de familie van het slachtoffer tot vergiffenis te bewegen.

Reyhaneh’s zaak komt ook internationaal in de publiciteit. ‘Free Reyhaneh’ wordt een actie van Amnesty International en Amerikaanse en Franse tv-stations besteden er uitgebreid aandacht aan.  Op de dag van de executie is er nog een omvangrijke demonstratie bij de Evin-gevangenis. De familie houdt tot het laatste moment hoop. De beelden van ontzetting en verbijstering komen wel even binnen.

 

Until Tomorrow

Until Tomorrow – Tragikomische odyssee met ‘verboden’ baby
In Until Tomorrow van regisseur Ali Asgari (Disappearance) volgen we de jonge moeder Fereshsteh (prachtrol van Sadaf Asgari) in Teheran, wier leven plots ontregeld wordt door het bericht dat haar ouders op bezoek komen, diezelfde avond nog. Baby Sadaf is nog maar een paar maanden oud en de ouders, streng gelovige moslims uit de provincie, weten van niks. Fereshsteh moet Sadaf een nachtje zien onder te brengen en in de woning mag ook niets aan het prille jonge geluk herinneren.

Ze gaat een aantal buurvrouwen in de galerijflat af met de vraag of ze bij hen voor korte tijd een aantal koffers en tassen met kleren en schoonmaakspullen kan stallen. De een na de ander kan of wil het niet en ze zijn bovendien net zo krap behuisd als Fereshteh. Bijkomend probleem is dat ze de ware reden moet verhullen, een ongehuwde moeder is natuurlijk een ernstig taboe in de islamitische cultuur. Uiteindelijk kan ze terecht bij een ruimdenkende benedenbuurvrouw.

Vervolgens ontrolt zich een tragikomische odyssee door de straten van Teheran. Fereshteh die met strak ingesnoerde baby op de arm en met hulp van hartsvriendin Atafeh (Ghazal Shojaei ) op zoek gaat naar een onderkomen voor een nacht. Ex-vriend en biologische vader Yasef van Sadaf werkt bij zijn vader in een aquariumwinkel. Hij verwijt Fereshteh dat hij het kind nooit gewild heeft en dat ze toch afgesproken hadden dat ze abortus zou plegen, als zijn vader er achter zou komen zal hij voor eeuwig vervloekt worden.

Ze gaan toch op bezoek bij een vage tante, die misschien ontvankelijk is voor het verhaal. Maar ook een poging om de baby heimelijk in een ziekenhuis onder te brengen, loopt op niets uit, het gevaar van ontdekking van een huilende baby zonder papieren is te groot. Fereshteh heeft daarbij een probleem met haar ID-kaart, op straat is het telkens goed uitkijken, de agenten van de gevreesde Revolutionaire Garde hebben het niet zo begrepen op vrouwen die op klaarlichte dag met een baby rondzeulen. Maar de tijd dringt en Fereshteh’s vader belt dat hij er al bijna is. Na veel wikken en wegen bedenken ze dat de baby misschien nog het beste bij Atafeh in het studentenhostel kan blijven. Fereshteh zit alleen in de taxi op weg naar huis, als vader weer belt, ze staan al voor de deur. Maar Fereshteh bedenkt zich, gaat rechtsomkeert, haalt Sadaf op en stapt met haar op de arm uit de taxi, voor de ogen van de argwanend ogende ouders. Hoe het verder gaat, mogen we zelf bedenken.

Until Tomorrow is niet als menig ander Iraans meesterwerk een aangrijpend document, maar biedt toch een aardig inkijkje in de hypocriete, patriarchale wereld van de Islamitische Republiek Iran, waar vrouwen als minderwaardige tweederangsburgers worden beschouwd.

 

Die Middag

Die Middag – Onbestemde dialoog tussen twee vluchtelingen
Het Nederlands-Iraanse Die Middag is van een andere orde. Geen dramatisch verhaal over het leven in de islamitische dictatuur, maar een soort verkenning hoe het is om vluchteling te zijn. De twee kanten van de medaille: als je niet meer terug naar je land van herkomst kunt en graag asiel wilt krijgen én hoe het is om je na je asiel moet handhaven in een samenleving die niet op je te wachten staat.

Het regiedebuut van dichter Nafiss Nia vergt nogal het een en ander van de kijker. In de beginscène rent Roya, een Iraanse vluchteling van een jaar of zeventien, over een vliegtuigbaan waar we uit moeten begrijpen dat ze op de vlucht is vanwege haar uitzetting. Roya gaat in een anonieme galerijflat op zoek naar een zekere Nassim die uitgeprocedeerde asielzoekers schijnt te kunnen helpen. Ze belt en klopt aan, maar er wordt niet opengedaan. In de flat is een jonge man aan het opruimen, reageert in eerste instantie niet, kijkt via een digitale deurcamera wel met zekere interesse naar Roya, zegt dat hij de broer van Nassim is, die pas laat thuis zal zijn.

Er ontstaat allengs via de intercom een dialoog tussen twee tegenpolen, de deur blijft de hele film gesloten. Hij heeft zichzelf ingesloten, zij blijft buitengesloten. Zij ziet geen weg terug naar Iran, die is voor haar afgesloten. Uit vage beelden begrijpen we dat ze bij een gedwongen huwelijk haar beduidend oudere man vermoord heeft, ze is naïef en optimistisch over haar gewenste toekomst in Nederland.

Hij is realistisch en pessimistisch, beklaagt zich over de harde werkelijkheid in Nederland, het dagelijks afgestoten worden. Hij is dozen aan het inpakken, maakt drie enveloppen klaar: ‘Voor mijn familie’, ‘Voor mijn vrienden’, ‘Voor wie mij vindt’. Op de radio horen we het nieuwsbericht van de Iraanse asielzoeker die zich in wanhoop op de Dam in Amsterdam in brand stak en aan zijn verwondingen overleed.

Een dergelijke film staat of valt met je gevoel voor de hoofdpersonen, je inleving, in hoeverre ze je raken. Dat was voor mij maar in beperkte mate het geval, het zijn toch vaak wat zweverige, vervreemdende dialogen en veel onbestemde stiltes. Maar de slotscène wanneer ze naast elkaar in een oer-Hollands bushokje zitten, is prachtig poëtisch.

Op Movies that Matter was ook nog te genieten van een aantal Iraanse klassiekers, zoals Persepolis, Taxi Tehran en A Seperation. In enkele bioscopen draait nog Jafar Panahi’s meesterwerk No Bears, zeer aan te bevelen.

 

29 maart 2023

 

Deel 1: Klaas de Jonge, de Prijs van de Vrijheid
Deel 3: Oekraïne

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2023 – Klaas de Jonge, de Prijs van de Vrijheid

Posted on

Movies that Matter 2023 – Deel 1:
Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid 

door Jochum de Graaf

Van 24 maart tot en met 1 april vindt dit jaar Movies that Matter weer als volwaardig festival plaats met 69 voorstellingen in Den Haag: het Filmhuis, Theater aan het Spui, Pathé Buitenhof, maar ook op satellietlocaties buiten de Randstad en on demand via Picl. Met de thematische indeling van Take on Love, Take on Future, Take on Mental Health en Take on Power plus specials als Focus Iran en Shorts kun je je in acht dagen oriënteren op een cinematografische weerslag van alle grote hedendaagse problemen in de wereld: gender, klimaat, oorlog, ongelijkheid, discriminatie, emancipatie, onrechtbestrijding. We trappen af bij wijze van alternatieve openingsfilm met Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid. 

In de openingsscène schuifelt Klaas de Jonge (1937) achter zijn rollator door een fabriekshal en betreedt een ruimte waar bouwvakkers de laatste hand leggen aan een eenvoudige kamer: tafel, bed, zitje, hometrainer, wasgelegenheid, toilet. Zijn ogen gaan langs de muren. ‘Ja, zo zag het er wel ongeveer uit’, zegt hij. ‘Hier, die typemachine, zonder die machine had ik het vast veel moeilijker gehad.’ De kamer is een replica van de ruimte waarin hij zoals hij voorleest vanuit zijn dagboek ‘vanaf 19 juli 1985, precies om vier uur, door de Zuid-Afrikaanse veiligheidspolitie bij de Nederlandse ambassade in Pretoria werd afgeleverd.’ Hij zou er 26 maanden verblijven, tot hij in september 1987 bij een gevangenenruil vrij kwam en naar Nederland terugkeerde.

Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid

Gewapende strijd
De Jonge vertelt hoe hij enige weken daarvoor opgepakt was door de Zuid-Afrikaanse politie, klem gereden op de terugweg naar Harare in Zimbabwe, waar hij na de echtscheiding van zijn toenmalige echtgenote Hélène Passtoors naartoe verhuisd was. In zijn  offerbak bevonden zich wapens en explosieven voor het ANC (Afrikaans Nationaal Congres). Passtoors en De Jonge hadden zich als taalkundige en onderzoeker-antropoloog begin jaren tachtig in Maputo, hoofdstad van Mozambique, gevestigd met drie jonge kinderen: twee uit een eerder huwelijk van haar en een uit zijn eerste huwelijk.

Ze kwamen daar in aanraking en raakten bevriend met het echtpaar Joe Slovo en Ruth First, beide Zuid-Afrikaanse anti-apartheidactivisten van het ANC. Klaas de Jonge memoreert het bloedbad van Sharpeville, de township waar in maart 1960 69 mensen bij een demonstratie tegen de gewraakte pasjeswetten werden doodgeschoten als belangrijke gebeurtenis om tegen het apartheidsregime in verzet te komen. De moord per bombrief op Ruth First in 1982 speelde een beslissende rol om zich bij het ANC aan te sluiten en hand- en spandiensten te verlenen aan de gewapende strijd.

Na zijn arrestatie, juni ’85, bedacht De Jonge dat hij zou gaan meewerken aan het onderzoek naar zijn activiteiten. Hij leidde de politie langs een aantal vermeende opslagplaatsen van wapens, munitie en explosieven en op 9 juli wees hij het kantoor van de NedBank in het centrum van Johannesburg aan als mogelijke locatie voor een bomaanslag. Eenmaal in het gebouw wist hij de agenten om de tuin te leiden en in het belendende kantoor van de Nederlandse ambassade te vluchten. In eerste instantie werd hij daar door de Zuid-Afrikaanse politie overmeesterd en afgevoerd, maar er ontstond gelijk een diplomatieke rel van jewelste omdat De Jonge op Nederlands grondgebied gearresteerd was. De Jonge’s spectaculaire actie bracht het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime ernstig in verlegenheid en trok wereldwijd aandacht.

Bomaanslag
Regisseur Marlou van den Berge laat De Jonge met spaarzame archiefbeelden, krantenknipsels en gesprekken met een Zuid-Afrikaanse agent die hem indertijd oppakte en met een van de Nederlandse marechaussees die hem moesten bewaken rustig vertellen hoe hij het allemaal beleefd heeft, hoe hij de dagen doorkwam, met lezen, schrijven, corresponderen, fitnessoefeningen, samen eten bereiden, aardappels schillen. Maar het knappe is ook dat zij ervoor kiest om zijn handelen in een zeer genuanceerd perspectief te plaatsen.

Halverwege krijgt de film een extra dramatische wending wanneer een man in een rolstoel de kamer inrijdt en tegenover Klaas de Jonge plaatsneemt. Jonathan Smit was officier bij de Zuid-Afrikaanse luchtmacht die op een noodlottige dag in mei 1983 bij de aanslag op het hoofdkwartier van de luchtmacht in Church Street Pretoria beide benen verloor en een hand nog maar moeizaam kan bewegen.

De Jonge heeft pas in 2017 zijn betrokkenheid bekend bij de deels mislukte aanslag waarbij niet alleen militairen maar ook burgerslachtoffers vielen. Nee, Jonathan Smit verwijt De Jonge persoonlijk niets, hij kan het enigszins begrijpen, maar de aanslag heeft zijn leven voorgoed veranderd en zijn carrière op jonge leeftijd in de kiem gesmoord en er vielen ook burgerslachtoffers. De Jonge kan weinig meer dan zijn medeleven bekennen, er ging bij de aanslag nogal wat fout. Ook de vrouw en dochter van de ANC-chauffeur die de bom naar de locatie reed en die het door een verkeerde afstelling met zijn leven moest bekopen, komen aan het woord. Was het allemaal waard?

Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid

Vrijheidsstrijder of terrorist?
Maar het meest indrukwekkend is de confrontatie van De Jonge met zijn beide zoons, Enno en Arjen. De ene zoon die op zijn vijftiende meeging naar Zuid-Afrika en zich met de verwikkelingen in 1985 en de nasleep daarvan al op jonge leeftijd realiseerde met welke ernstige en gevaarlijke activiteiten zijn vader zich bezighield. De andere zoon die achterbleef bij zijn moeder in Wassenaar, en rond de gevangenschap en vrijlating van zijn vader en de enorme publiciteit pas geconfronteerd werd met de consequenties van diens optreden.

Beide jongens hebben een levenslang trauma opgelopen. Enno vraagt vader Klaas of hij nog wel eens terugdenkt, slaapt hij nog wel goed? Klaas heeft daar niet zo’n moeite mee, alles afwegend zou hij weinig anders handelen. Enno slaapt zeer slecht, altijd met de ogen half open, licht aan. Jongste zoon Arjen is hard in zijn oordeel: ‘je was er niet voor mij’ en ‘het ging alleen maar om jezelf’. Enno noemt hem recht in Klaas’ gezicht narcist. En toch blijft De Jonge waardig overeind, hij toont begrip, maakt zijn excuses, maar houdt ook vast aan zijn overtuiging dat zijn handelen gerechtvaardigd was.

Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid brengt indringend en soms aangrijpend de levenslange gevolgen van zijn handelen voor direct betrokkenen en van alle kanten belicht in beeld. En bovenal is het een sterk genuanceerd onderzoek naar antwoorden op vragen als ‘is hij nu een vrijheidsstrijder of eigenlijk een terrorist’ en ‘heiligt het doel alle middelen?’

 

28 maart 2023

Deel 1: Klaas de Jonge, de Prijs van de Vrijheid
Deel 2: Focus Iran

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Het Grote Verzwijgen

Posted on

Movies that Matter Festival 2022:
Het Grote Verzwijgen 

door Jochum de Graaf

Op de begrafenis van haar moeder Lieke wordt Marieke van der Winden aangesproken door Liekes pleegbroer. Van hem hoort ze dat haar geliefde opa en oma ‘fout´ waren in de oorlog, gecollaboreerd hadden met de Duitsers. Haar moeder, relatief jong gestorven op haar 48ste, heeft dat geheim altijd met zich meegedragen en mee haar graf in genomen. Pas dertig jaar later durft Van der Winden het aan zich in haar moeders geschiedenis te verdiepen.

Ze onderzoekt hun levenslange moeizame relatie; de moeder die, vaak labiel, depressief, vlucht in de antroposofie, de opstandige dochter die zich ontwikkelt als punker, als opstandige tiener in kraakpanden gaat wonen. Ze spreekt met vrienden en bekenden van haar moeder, met de buren van de grootouders in de Amsterdamse Jordaan, de volksbuurt waar het altijd zo gezellig was en waar nogal wat NSB-aanhang woonde. Ze gaat naar het dorp in Duitsland waar ze jaren achtereen met die grootouders op vakantie ging en zulke goede herinneringen aan had. De wetenschap van hun collaboratie werpt daar ineens een heel ander licht op. En ze bezoekt het Nationaal Archief waar ze ontdekt dat daar van maar liefst 47 familieleden een dossier bestaat. Ze bezoekt de kampen waar haar opa gevangen zat na de oorlog.

Movies that Matter 2022 - Het Grote Verzwijgen

Het is een ontnuchterende ontdekkingstocht, waarbij Van der Winden, op gezette tijd kritisch bevraagd door echtgenoot/cameraman Sander Snoep, wiens oma Joods was, steeds dichter bij haar moeder komt.

Het is weliswaar een liefdevol monument dat Marieke van der Winden voor haar moeder en ‘andere kinderen die toevallig aan de verkeerde kant van de geschiedenis zijn gevallen’ opricht. Je gaat wel begrijpen waarom ze niet kon schreeuwen, in esoterie vluchtte, haar voornaam veranderde en haar achternaam niet genoemd wilde hebben op de grafsteen. Heel symbolisch poetst Van der Winden het verwaarloosde graf op, waardoor de naam Lieke weer toonbaar wordt.

Grootschalige collaboratie
Het wordt niet helemaal duidelijk waarom Van der Winden nog eens dertig jaar wachtte voor ze haar zoektocht begon. De film had daarbij aan diepgang gewonnen wanneer het verhaal over de grootschalige collaboratie van de familie nog wat meer in context geplaatst was. Hoe erg was het, hebben ze nog steeds onder het taboe te lijden of is het intussen allemaal minder zwart-wit dan het lange tijd leek? Er zijn de afgelopen jaren veel meer documenten, verhalen, bekentenissen verschenen; er is een stichting Werkgroep Herkenning van NSB-kinderen op grond waarvan de geschiedenis van collaboratie meer reliëf gekregen heeft.

Deze film is nog online te zien tot zaterdag 16 april 23.59 uur.

 

15 april 2022


Movies that Matter Festival 2022 – Openingsfilm Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms

Posted on

Movies that Matter Festival 2022:
Sovjet- en post-Sovjetfilms 

door Jochum de Graaf

Het is natuurlijk nog veel te vroeg voor documentaires en films over de oorlog in Oekraïne, op Movies that Matter draait wel een aantal films die achtergrond geven bij het ontstaan ervan, de autocratische traditie van het communisme, de Sovjet-cultuur en het post-Sovjetregime van Poetins Rusland.

 

Captain Volkogonov Escaped

Captain Volkogonov Escaped – Thriller over Stalin-terreur
In de openingsscène zijn we in een balzaal van een paleis in Leningrad, immense kroonluchter aan het plafond. Een groep strakke kaalgeschoren jonge mannen doet allerlei rek- en strekoefeningen, laat de forse spierballen rollen, speelt volleybal wat een beetje ontaardt in een ruige worstelwedstrijd. De mannen in pilotenjack en felrode trainingsbroeken zijn onderdeel van de Nationale Veiligheidsdienst, het overheidsorgaan dat zich bezighoudt met de zuiveringsacties in de tijd van de Stalinterreur van de jaren dertig in de Sovjet-Unie. Opdracht is het opsporen, aanhouden, vervolgens martelen en executeren van ‘onbetrouwbare elementen’; mensen die nu misschien nog niet schuldig zijn, maar dat in de toekomst wel eens zouden kunnen worden. Een van de aanvoerders van de eenheid is kapitein Fjodor Volkogonov. Hij is de sterkste, misschien wel de slimste, maar zeker de meest uitgekiende alerte van het stel die zich goed weet te handhaven in het paranoïde klimaat, waar de willekeur regeert. Het is maar een dunne lijn tussen dader en slachtoffer, van beul kan zomaar ineens je eigen hoofd op het hakblok komen te liggen. Volkonogov krijgt toch een beetje last van zijn geweten en is zich zeer bewust van het gevaar daarvan mocht dit door zijn meerderen worden opgemerkt. Wanneer hij op zekere ochtend ziet dat zijn kameraden een voor een worden opgeroepen voor een ‘herevaluatie’ besluit hij te vluchten.

Als in een Bijbelverhaal hoopt hij zijn verdoemenis te kunnen ontlopen en zijn ziel te redden door onterecht vermoorde slachtoffers om vergeving te vragen, onderwijl achtervolgd door zijn voormalige strijdmakkers. Dat levert apocalyptische beelden als hij in een koortsdroom onherkend opgepakt wordt en samen met dakloze mannen gedwongen wordt een graf te graven voor zijn squadron en als in een visioen zijn beste vriend zich een weg uit de grond weet te banen.

We krijgen een huiveringwekkend beeld hoe de terreur in zijn werk gaat. Jonge soldaten in opleiding krijgen ‘les’ van een volstrekt gewetenloze beul die ze grimlachend voordoet hoe je met één goedgericht nekschot een lopende band-executie kunt uitvoeren. Dat scheelt namelijk kogels, hij zelf loopt een op een, 269 schoten op 269 doden.

De apotheose is een bloederig spektakel als Volkonogov over de daken van de gebouwen en huizen van Leningrad vlucht en telkens vergeefs de open ramen en haveloze zolders binnengaat op zoek naar vergiffenis. Dat schitterend vervallend pre-Sovjetdecor wordt in een voor dat tijdperk typerende sociaal-realistische stijl die soms naar edelkitsch neigt in beeld gebracht. Captain Volkonogov Escaped is een  thriller over de Stalin-terreur.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

Erasing Frank

Erasing Frank – Tegendraadse punker
De Frank die ‘ge-erased’ wordt is punker in het Hongarije van de jaren tachtig, eind van de Sovjet-tijd. De film begint opwindend als we Frank en zijn vrienden volgen op weg naar een concert, posters plakkend in een onheilspellende tunnel, belaagd door langsrijdende politie. Maar al na een paar akkoorden van een veelbelovend heftige protestsong wordt Frank  in de boeien geslagen wegens staatsondermijnende propaganda. Dankzij een vriendin ontkomt hij aan gevangenisstraf en komt hij terecht in een open inrichting, kan gaan en staan waar hij wil maar wordt op gezette tijd toch stevig onder druk gezet door het repressieve regime. In de Sovet-tijd was plaatsing in een gesticht een lot dat nogal wat dissidenten moesten ondergaan. Het idee is dat de voortdurende confrontatie met patiënten in alle gradaties van gekte langzaam maar zeker ook de grootste rebel ziek maakt en zijn identiteit uitgewist wordt.

Frank gaat niettemin het tamelijk hopeloze gevecht tegen de bierkaai aan en vindt een soulmate in het zwijgende meisje Hanna, net als hij kaal en punker, die hem steunt in zijn opstandigheid. Interessant vooral is de ontmoeting met Erös, een oude intellectueel en geharnaste volger van de communistische partij-ideologie die Frank ervan probeert te overtuigen om te stoppen met het ‘bederven van de jeugd’. Met zijn kalme, maar vermoeide stemgeluid en zijn door ouderdom geteisterde lichaam staat hij symbool voor de verouderde macht die krampachtig volhardt in het tegenhouden van alles wat de heersende orde kan veranderen.

De donkere in korrelig zwart-wit geschoten beelden zorgen voor een nogal sombere misschien wel deprimerende sfeer, die in vrijwel alle scènes doorklinkt, niet alleen in de mise-en-scène maar ook in de confrontaties met de vertegenwoordigers van de staatsautoriteit en zijn propagandamachine.

Frank, dicht op de huid gefilmd, is vrijwel constant in beeld, wat de film nogal onrustig maakt, maar zeker ook bijdraagt aan het onmiskenbare verontrustende verhaal over het uitvlakken van opstandige, tegendraadse personen in het Sovjet-tijdperk. Erasing Frank is terecht beloond met de Grand Fiction Jury Award.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

F@ck This Job

F@ck This Job – Teloorgang van een tv-kanaal
F@ck This Job is het verhaal van Natasha Sindejeva die in 2008 door haar man, bankier Alexander Vinokoerov, in staat wordt gesteld een eigen tv-kanaal te beginnen, Dozhd, (‘dozhd’ betekent regen, voor Sindejeva een soort geuzennaam) ofwel The Optimistic Channel. Ze is een van de hippe aanstormende jonge talenten in de nadagen van het hyperkapitalisme in Rusland, toen alles nog mogelijk leek. Het leven van Natasha is verder niet zo interessant, ze is nogal hedonistisch: we zien een stuk of vijftig verschillende coups voorbij komen, ze danst zich de eerste jaren door het leven is het stralend middelpunt van menige Moskouse mediaparty, ze beleeft de korte stormachtige opkomst, turbulente verwikkelingen en uiteindelijk de tergend lange neergang met steeds meer chagrijn. Haar relatie, weinig relevant voor het verhaal, komt bij tijd en wijle aan bod, in de aftiteling wordt vermeld dat ze inmiddels van Vinokoerov gescheiden is.

F@ck This Job is vooral een belangrijke documentaire omdat je beleeft hoe onafhankelijke kritische journalistiek in Rusland mogelijk leek, langzaam maar zeker de persvrijheid gekneveld wordt en media tegenwoordig draconische straffen boven het hoofd hangt wanneer ze tegen de dictatoriale staats propaganda ingaan.

In 2008 wordt Dmitri Medvedev president, de premier die eerst onder Poetin diende en zijn termijn in 2012 weer opgevolgd zou worden door diezelfde Poetin. Poetin die in zijn eerste jaren nog enige lippendienst bewijst aan de vrijheid van meningsuiting, maar allengs autocratischer gaat optreden met beperking van homorechten en het aan banden leggen van de persvrijheid.

The Optimistic Channel profileert zich aanvankelijk met lifestyle, showbizz en cultuur, ongevaarlijk voor machthebbers, maar wordt gaandeweg steeds politieker, omdat ze zoals Sindejeva het zegt ‘Rusland willen laten zien’. Dozhd rapporteert vrijmoedig over Pussy Riot en de corruptie-aanklachten van Navalny. De kijkcijfers zijn dan nog fors oplopend.

De teloorgang zet vanaf 2014 in wanneer er een tamelijk naïeve publieksvraag over het beleg van Leningrad (september 1941 – januari 1944) wordt gesteld, daar moet je in Rusland niet mee aan komen, de Grote Vaderlandse Oorlog is heilig. Dozhd wordt van de kabel gegooid en verliest tachtig procent van zijn kijkers. Als internetkanaal bereiken ze een schamele 60.000 abonnees, op 140 miljoen inwoners. Manmoedig blijven ze doorgaan met kwaliteitsjournalistiek. Grote gebeurtenissen als het neerhalen van MH 17, de protesten tegen de gevangenneming van Navalny gewoon zoals het hoort snel en actueel door Dozhd in beeld worden gebracht, terwijl op hetzelfde moment de live screening van de andere veel grotere tv-kanalen doorgaat met het uitzenden van een quiz, talkshow of een of andere serie.

De langzaam maar zekere ondergang wordt bezegeld wanneer op 1 maart dit jaar de toegang tot het internetkanaal door de Russische regering geblokkeerd wordt vanwege de berichtgeving over de oorlog in Oekraïne.

 

15 april 2022

 

Movies that Matter Festival 2022 – Openingsfilm Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines
Movies that Matter Festival 2022 – Het Grote Verzwijgen

MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Les choses humaines

Posted on

Movies that Matter Festival 2022:
Les choses humaines is genuanceerde bijdrage #MeToo 

door Jochum de Graaf

Seksueel geweld en #MeToo zijn als altijd belangrijke thema’s op het Movies that Matter Festival. In de documentairethriller Sabaya volgen we vrijwilligers die Yezidi-vrouwen en –meisjes bevrijden uit IS-gevangenschap. In A157 vertellen drie pubermeisjes vanuit een Turkse vluchtelingentent hoe zij slachtoffer werden van de gruweldaden van IS. In Las Consecuencias wordt op omfloerste wijze een pijnlijke familiegeschiedenis van langdurig misbruik onthuld.  As I Want portretteert moedige vrouwen die ten prooi vielen van het grootschalig seksueel geweld tijdens de demonstraties op het Tahrirplein in Caïro in 2013. Het zijn stuk voor stuk belangrijke documentaires die gezien moeten worden, maar als document lichten we de Franse speelfilm Les choses humaines van Yvan Attal uit.

We komen terecht in de hoogste Franse kringen met het echtpaar Farel. Vader Jean (Pierre Arditi) is een alom gevierd politiek commentator met een dagelijkse tv-show. Aan het begin van de film krijgt hij zijn ontslag aangezegd en gaat zich voorbereiden op een laatste groot spraakmakend interview. Moeder Claire (mooie rol van Charlotte Gainsbourg) is een bekend essayiste, uitgesproken feministe die op de radio fel in debat gaat over een vermeende verkrachtingszaak door een immigrant. Beiden houden er zoals dat in die kringen betaamt met stilzwijgend wederzijds goedvinden buitenhuwelijkse affaires op na. Jean Farel heeft met een veel jongere maîtresse die vrij snel in verwachting raakt ook fysiek nogal wat weg van Dominique Strauss-Kahn (de destijds in opspraak geraakte IMF-topman); Claire heeft een verhouding met Adam Wizman (Mathieu Kassovitz) die gescheiden van zijn orthodox Joodse vrouw leeft.

Les choses humaines

Verkrachting?
Dit voor de haute bourgeoisie tamelijk gewone leven wordt wreed verstoord wanneer modelzoon Alexandre Farel (Ben Attal) opgepakt wordt vanwege een aanklacht voor verkrachting, door Mila Wizman (aanstormend talent Suzanne Jouannet), dochter van Adam, de geliefde van zijn moeder. Alexandre, even over uit het prestigieuze Stanford waar hij studeert, heeft Mila meegevraagd naar een party, een soort reünie van het Franse elite-instituut bij uitstek ENA. De tamelijk blasé jonge mannen organiseren een challenge: alle jongens moeten een meisje versieren en als bewijs een gebruikt slipje tonen.

Het komt vast te staan dat Alexandre en Mila samen wat drinken, op een bankje zitten en in een schuurtje verdwijnen. Er hebben zich seksuele handelingen voorgedaan, maar was dat met wederzijdse instemming, of was er sprake van dwang?

Wisselende perspectieven
De feiten, meningen en gebeurtenissen worden verteld vanuit telkens wisselende perspectieven – in een deel ‘Lui’ van Alexandre en een deel ‘Elle’ vanuit Mila – en verschuiven ook nog eens in de tijd. Je wordt telkens op het verkeerde been gezet, wie moet je nu geloven? Alexandre die de schijn tegen heeft omdat hij in een eerdere verhouding intimiderende een gewelddadige appjes stuurde en een kort verhaal over een verkrachting schreef, of Mila die een labiele indruk maakt, in eerste instantie een onvolledige getuigenverklaring aflegt en niet hard kan maken dat zij zich luid en duidelijk verzet heeft tegen zijn avances.

Les choses humaines

En dan speelt in beide gevallen mee dat de ouders zich ernstig zorgen maken over hun reputatie. De moeder van Mila vraagt zich af of zij na deze affaire nog wel huwbaar is, voor de Farels staat hun status als Franse ‘media celebrities’ op het spel. En zoals te verwachten, komt de relatie tussen Claire en Adam ernstig onder druk te staan en loopt op de klippen. De positie van Claire is het meest interessant: als radicaal feministe staat ze van nature aan de kant van verkrachte vrouwen als Mila, als moeder heeft ze tegelijkertijd vol vertrouwen in haar zoon.

Les chose humaines ontwikkelt zich tot een intrigerend rechtbankdrama waar een ingenieus spel met de oordelen en verwachtingen van de kijker wordt gespeeld. Twee mensen die eenzelfde gebeurtenis compleet verschillend interpreteren, dader en slachtoffer, schuld en boete, wat is waar en niet waar, en een argumentatie tot steeds weer een nieuw gezichtspunt oplevert. De film levert een uiterst genuanceerde en welkome bijdrage aan de het nog voortdurende debat over #MeToo.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

12 april 2022

 

Movies that Matter Festival 2022 – Openingsfilm Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms
Movies that Matter Festival 2022 – Het Grote Verzwijgen

 

MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Judas and the Black Messiah

Posted on

Movies that Matter Festival 2022:
Judas and the Black Messiah

door Cor Oliemeulen

De laatste jaren verschijnen steeds meer films over de positie van Afro-Amerikanen die strijden tegen racisme en discriminatie. Het biografische drama Judas and the Black Messiah vertelt het verhaal van de infiltratie door een autodief in een afdeling van de Black Panthers die wordt geleid door een charismatische jongeman.

In de jaren zestig komen steeds meer zwarte mensen in opstand. Aan het begin van het op feiten gebaseerde filmdrama van Shaka King vertelt iemand waarom revolutie voor de Black Panthers de enige oplossing is. “De Black Panthers startten in Oakland een gewapende patrouille tegen intimidatie van zwarte mensen door de plaatselijke politie. Als de politie iemand arresteerde, volgden we hem naar het bureau en kochten hem vrij, Panther of niet. We willen geen kapitalisme, maar socialisme. Wereldwijd. We dienen het volk. Gratis zorg, gratis ontbijt voor kinderen, gratis rechtsbijstand, openbaar onderwijs.”

Als scherp contrast klinken de woorden van J. Edgar Hoover, hoofd van de FBI (gespeeld door een bijna onherkenbare Martin Sheen): “De Black Panthers zijn dé bedreiging voor de nationale veiligheid. Meer dan de Chinezen, zelfs meer dan de Russen. Contraspionage moet de opkomst van een Zwarte Messias uit hun midden voorkomen.”

Judas and the Black Messiah

Badge schrikt meer af dan pistool
Die contraspionage komt er namens de FBI in de persoon van de kruimelcrimineel Bill O’Neal, die na zijn arrestatie kan kiezen uit twee opties: minimaal zes jaar gevangenis of infiltratie in de Black Panthers. Om zijn eigen hachje te redden, kiest hij voor het laatste. Acteur Lakeits Stanfield speelde in Sorry to Bother You (2018) al een rol van oplichter: zijn personage Cash meldt zich daarin met een fake-diploma en verzonnen cv bij een telemarketingbedrijf. Ondanks dat hij wordt gesnapt, mag hij zich bewijzen en schopt hij het tot topverkoper, maar weigert hij mee te doen aan stakingen voor betere arbeidsomstandigheden. In Judas and the Black Messiah gebruikt O’Neal een fake-ID van de FBI om auto’s te stelen. Want, zo zegt hij na zijn arrestatie tegen FBI-agent Roy Mitchell (Jesse Plemons): “Een badge schrikt meer af dan een pistool.”

Mitchell is de contactpersoon van O’Neal als deze in 1968 infiltreert in de Chicago-afdeling van de Black Panthers. Bill O’Neal maakt kennis met de pas 20-jarige charismatische leider Fred Hampton, gespeeld door Daniel Kaluuya, bekend geworden door het horrormysterie Get Out (2017) waarin hij op een geheel andere wijze wordt geconfronteerd met de nukken van de witte medemens. Er ontstaat zowaar een vertrouwensband tussen Bill en Fred, hoewel Bills geweten gaandeweg steeds meer begint te knagen.

Judas and the Black Messiah

Onderbelicht
De onderbelichte relatie van O’Neal met Mitchell is logisch, want hun (belevings)werelden liggen onverminderd mijlen uit elkaar, terwijl je op je klompen kunt aanvoelen dat O’Neal zal worden gedumpt zodra hij zijn judaskus heeft gegeven. Minder logisch is dat Judas and the Black Messiah nauwelijks tijd neemt om de relatie tussen Judas en de Zwarte Messias uit te diepen. We leren weliswaar dat Bill O’Neal het al snel schopt tot ‘security captain’ van de Black Panthers-afdeling, maar regisseur Shaka King heeft meer aandacht voor Hamptons liefdesrelatie met de dichteres van de groep, de toekomstige moeder van zijn zoon.

Het biografische drama etaleert de vibe van beklemmende jaren zeventig-thrillers met een mooie cinematografie, lekkere muziek en geloofwaardig spel. Vergeleken met de zeer intense reconstructie van Kathryn Bigelows Detroit (2017) en de activistische gelaagdheid van Spike Lee’s BlacKkKlansman (2018) blijft Judas and the Black Messiah te veel aan de oppervlakte. Het is veelzeggend dat de authentieke beelden tijdens de aftiteling pas de werkelijke betekenis onthullen van de relatie judas-messias met zowel schokkende als inspirerende gevolgen.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

10 april 2022

 


Movies that Matter Festival 2022 – Openingsfilm Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines is genuanceerde bijdrage #MeToo
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms
Movies that Matter Festival 2022 – Het Grote Verzwijgen

 

MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Activisten

Posted on

Movies that Matter Festival 2022 – Activisten:
Onmachtig hopen op beter 

door Cor Oliemeulen

Acht films dingen mee naar een award in de Activist-competitie van het Movies that Matter Festival. In dit verslag bespreken wij er twee. In Bigger Than Us maken we kennis met zeven jonge activisten die in hun eigen omgeving een verschil proberen te maken. In On These Grounds veroorzaakt de hardhandige verwijdering van een zwarte scholiere door een witte politieman een stortvloed van discussies.

 

Bigger Than Us

Bigger Than Us – De klok tikt door
De Nederlands-Indonesische Melati Wijsens (20) probeert al jaren plastic tassen op Bali uit te bannen. In Bigger Than Us volgt ze zes andere jonge activisten die in hun eigen omgeving werken aan een betere toekomst. Zo bouwt de Syrische vluchteling Mohamad een school in een Libanees vluchtelingenkamp, maakt Rene in Rio de Janeiro al vanaf zijn elfde de krant ‘Stem van de gemeenschap’ die toont dat het leven in de favela’s veel meer is dan drugs en geweld, strijdt rapper Xiuhtezcatl als ‘fractivist’ in de Amerikaanse staat Colorado tegen de vervuilende gevolgen van schaliegas (inmiddels op grote schepen onderweg naar Europa), ontfermt Mary op het Griekse eiland Lesbos en in het water eromheen zich over bootvluchtelingen (die hun hachelijke tocht niet altijd overleven) en vraagt Memory in Malawi met een eerste succes aandacht voor traditionele kindhuwelijken waarin meisjes soms al op hun elfde een baby krijgen. “Jongens leren al jong dat ze heersen over meisjes”, zegt Memory, die later president van Malawi wil worden en onderwijs onontbeerlijk vindt. “Door meisjes mondiger te maken, kan de traditie langzaam veranderen.” Al net zo bijzonder en wilskrachtig is de hoogzwangere Winnie in Oeganda die in haar dorp vluchtelingen samenbrengt met de bewoners en hen de waarde van permacultuur leert kennen in een land waar het gebruik van kunstmest en pesticiden schering en inslag is.

Bigger Than Us is een inspirerende documentaire van Flore Vasseur (Meeting Snowden, 2017) met korte innemende portretten van jonge activisten die een verschil maken, maar zich tegelijkertijd lijken te realiseren dat meer inspanning nodig is om de planeet enigszins leefbaar te houden. Succes begint met kleine initiatieven die moeten rondzingen. Dat de klok angstvallig door tikt, wordt pijnlijk duidelijk als Melati na haar ontmoetingen met collega-activisten terugkeert naar Jakarta waar het plastic zich steeds verder lijkt op te stapelen.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

On These Grounds

On These Grounds – Smartphone als wapen
De laatste jaren dient de smartphone-camera voor mensen van kleur als een vorm van verdediging en bewijsmateriaal, denk bijvoorbeeld aan Oscar Grant en George Floyd. Wanneer scholiere Niya op 26 oktober 2015 niet het incident had gefilmd waarbij haar 16-jarige zwarte klasgenote Shakara hardhandig werd gearresteerd door een witte agent had er geen haan naar gekraaid. Uit de beelden blijkt dat politieman Ben Fields het klaslokaal betreedt, vraagt of Shakara wil opstaan en met hem mee wil gaan, waarna zij zegt dat ze niets verkeerds heeft gedaan. Even later smijt Fields haar met desk en al tegen de grond, sleept haar een paar meter over de vloer en slaat haar met de nodige inspanning in de boeien. Haar klasgenoten zijn er kennelijk aan gewend; elk jaar worden er tienduizenden kinderen op Amerikaanse scholen gearresteerd, bijna negentig procent is gekleurd.

In de documentaire On These Grounds van Garret Zevgetis is Fields zich van geen kwaad bewust, ondanks het feit dat hij eerder moest voorkomen vanwege buitensporig geweld, maar werd vrijgesproken. In dit geval werd hij gebeld door de (zwarte) assistent-directeur omdat de betreffende wiskundeleraar had gemeld dat Shakara haar mobieltje niet wilde inleveren en vervolgens weigerde de klas te verlaten. “Je probeert zo snel mogelijk het probleem op te lossen”, zegt Fields als hij de vage beelden terugziet. “Ik handelde naar de richtlijnen en de wet.”

Het filmpje van het voorval op Spring Valley High School in South-Carolina leidde tot verontwaardiging, ongeregeldheden en controverse. Agent Ben Fields was een te aardige man om iemand onredelijk te bejegenen en scholiere Shakara had gewoon moeten luisteren en mee moeten gaan omdat de autoriteiten hierom vroegen. Anderen zagen in het incident het zoveelste bewijs dat de witte politie het al snel op zwarte mensen heeft gemunt. Volgens Fields had de arrestatie niets met ras te maken, zijn actie was volstrekt proportioneel. De neutrale kijker zal een andere mening zijn toegedaan, zeker nadat die tal van andere, vaak schokkende beeldopnames van witte politieagenten tegen zwarte kinderen heeft gezien, zoals een brute bodyslam van een frêle meisje en een jochie van acht dat op het schoolplein geboeid wordt afgevoerd.

On These Grounds toont meedogenloos de onmacht van een samenleving waarin sommige (witte) politiemannen werkelijk geen idee hebben waarom ze fout zijn.

Lees hier waar deze film nog is te zien.

 

9 april 2022

 

Movies that Matter Festival 2022 – Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines is genuanceerde bijdrage #MeToo
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms
Movies that Matter Festival 2022 – Het Grote Verzwijgen

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2022 – Openingsfilm Navalny

Posted on

Movies that Matter Festival 2022:
Navalny: de enige serieuze bedreiger van Poetin 

door Jochum de Graaf

Navalny, de openingsfilm van het Movies that Matter Festival 2022, was de publieksfavoriet op het afgelopen Sundance Festival. De documentaire laat niet alleen de opkomst van de meest prominente uitdager van Poetins macht zien, maar toont ook onthullend hoe pervers dat regime werkt.

Het verhaal van Navalny is redelijk bekend: de activist, advocaat die zich kandidaat stelde voor het burgemeesterschap van Moskou en in 2016 als presidentskandidaat een serieuze uitdager van de zittende macht van Poetin werd. In de loop der jaren mocht hij zich meer en meer verheugen in de speciale aandacht van de FSB, de geheime dienst waarin Poetin opgeleid werd, tegenwerking, intimidatie, arrestaties, gevangenschap. In juni 2020 wordt hij op studiereis in Siberië ernstig ziek, hij blijkt vergiftigd met novitsjok, een dodelijk gif dat al vaker op tegenstanders van het Poetin-regime werd ingezet, zoals de voormalige inlichtingenofficier Skripal die naar Salisbury was uitgeweken.

Navalny

Herstel van vergiftiging
Dankzij bemiddeling van Angela Merkel mag Navalny naar een kliniek in Berlijn worden overgebracht, herstelt langzaam in de luwte van een blokhut in het Zwarte Woud en besluit uiteindelijk om in januari 2021 toch weer terug naar Rusland te gaan. Aangekomen in Moskou wordt hij onmiddellijk in de boeien geslagen en na een showproces tot 9 jaar strafkamp veroordeeld; door nieuwe wetgeving hangt hem 20 jaar extra boven het hoofd.

De Canadese regisseur Daniel Roher laat op overtuigende wijze zien hoe Navalny uit kon groeien tot de grootste uitdager van de macht in Rusland, de enige serieuze bedreiger van Poetin. We zien de grote rally’s door het hele land, de onverschrokken Navalny die grote menigten op de been krijgt, hen opzweept: ‘De machthebbers zijn corrupte dieven. Wie is Vladimir Poetin?’ ‘Dief!’, scanderen ze terug ‘Poetin?’, ‘Dief! Dief!’. Bij Navalny’s terugkeer staat op vliegveld Sjeremetjevo een grote menigte hem op te wachten, zijn arrestatie groeit uit tot de grootste protestgolf in jaren.

IJzersterke thriller
Navalny is met de ontrafeling van het waargebeurde complot, de verpletterende werkelijkheid die soms sterker is dan de goed bedachte fictie, vooral ook een ijzersterke thriller. Christo Grozev, Bulgaars onderzoeksjournalist van het befaamde Bellingcat – dat ook in de Oekraïense oorlog een aantal spraakmakende onthullingen op zijn naam heeft staan – brengt samen met Maria Pevtsjiech, hoofdonderzoeker van Navalny’s Anti-Corrupt Foundation, in kaart hoe meest waarschijnlijk de FSB achter de aanslag zit en het ook niet anders kan dat Poetin zelf daar op z’n minst van geweten moet hebben, zo niet de opdracht heeft verstrekt. Zoals het een goed rechercheonderzoek betaamt, zien we foto’s van alle betrokkenen en verdachten en hun onderlinge dwarslijnen aan de muur gepind, Poetin bovenaan als hoofdverdachte.

In december 2020 zit Navalny met Grozev en Pevtsjiech aan de keukentafel van een blokhut in het Zwarte Woud, waar hij met zijn familie een aantal dagen uitrust van de aanslag. Grozev heeft drie FSB-agenten geïdentificeerd die al een aantal jaren Navalny schaduwen en hem vermoedelijk het novitsjok hebben toegediend. Vrouw en kinderen liggen nog te slapen als Navlny ze alle drie belt, maar de FSB-ers hangen snel op wanneer ze de stem aan de andere kant van de lijn herkennen. En dan besluit hij, zich voordoend als een ongeduldige ondergeschikte van Poetin die dringend informatie nodig heeft, nog een chemicus te bellen die ook betrokken is. Tot verbijstering en schrik van iedereen vertelt deze Konstantin Koedrjavtsev precies hoe het gebeurde: ‘we deden het precies zoals gepland, de manier waarop we het vaak hebben geoefend’ en ‘ja, het gif kan het beste via de onderbroek worden ingebracht’.

De film legt ook de ongelooflijke perversiteit bloot, het systeem van desinformatie dat nu al decennialang kenmerkend voor Rusland is.

Navalny

Vakkundig monddood
Navalny vertelt ook het verhaal van zijn vader die dichtbij Tsjernobyl woonde ten tijde van de kernramp en door de Sovjet-autoriteiten gedwongen werd om aardappelen te poten, een publicitaire poging om aan te tonen dat er zogenaamd niets aan de hand was. Navalny zegt dan dat hij toen hij voor het eerst het gezicht van Vladimir Poetin op tv zag, gelijk wist hoe dit soort leugens in elkaar gestoken worden. Poetin op zijn beurt noemt zijn rivaal nooit bij naam, heeft het over ‘deze patiënt in een Berlijnse kliniek’.

Navalny kon door zijn uitgekiende gebruik van social media en de gelikte filmpjes waarmee hij de corruptie van het Poetin-regime onthulde zich lang onaantastbaar wanen. De onthullende virtuele rondleiding door het exorbitante geheime paleis van Poetin in Sotsji aan de Zwarte Zee is wereldwijd miljoenen keren bekeken. De film speculeert erop dat Navalny’s dood hem tot een formidabele martelaar zou uit doen groeien.

Navalny zelf is aan het eind van de film positief en vastberaden over zijn missie en roept de Russen op vol te houden: ‘geef nooit op!’ Maar de cyberoorlog die parallel aan de oorlog in Oekraïne gevoerd wordt, de afsluiting van het internet, het verbod op voor Rusland ‘onvriendelijke’ informatie waarmee Navalny vakkundig monddood gemaakt wordt, doen het ergste vrezen.

Alle voorstellingen van Navalny zijn uitverkocht.

 

8 april 2022

 

Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines is genuanceerde bijdrage #MeToo
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms
Movies that Matter Festival 2022 – Het Grote Verzwijgen

 


MEER FILMFESTIVAL

Movies that Matter 2021 – Finale

Posted on

Movies that Matter 2021 – Finale:
Van gewelddadige Kroatische agenten tot een parelkettingteef 

door Jochum de Graaf

Met besprekingen van drie zeer confronterende films sluiten we ons verslag van het online Movies that Matter Festival 2021 af. Minderjarige jongens op de vlucht, slachtoffers van de dictatuur in Oezbekistan en de eeuwige strijd tussen guerrillabeweging Farc en de overheid van Columbia.

 

Shadow Game

Shadow Game – Minderjarige jongens op de vlucht
Ze heten Durrab, SK, Faiz, Jano en Shiro, Mohammed, Mo, Fouad, Yaseen, Mustafa en zijn respectievelijk 16, 15, 17, 18 en 18, 14, 17, 15, 17 en komen uit Soedan, Afghanistan, Irak, Syrië, Iran. Jongens zijn het, minderjarige, alleenstaande jongens, op de vlucht uit hun verre vaderland, zonder uitzondering op zoek naar een beter leven in Europa, Duitsland, Italië, Engeland en ook Nederland. Drie jaar lang volgden de regisseurs Eefje Blankevoort en Els van Driel (De Deal) de jongens op hun barre tocht door Europa, een deel van het materiaal werd door hen zelf op hun mobieltjes gefilmd.

Shadow Game laat het ‘spel’ zien, zoals de jongens het noemen, voorbij de Middellandse Zee vanaf Lesbos of vanuit Ventimiglia is het oversteken van iedere grens een ‘game’, ze moeten gewelddadige grenswachters ontwijken, maar ook wilde dieren of een uit de Balkanoorlog overgebleven mijnenveld. Ze verstoppen zich in en onder treinen, klimmen in vrachtauto’s. Soms moeten ze rivieren oversteken, terwijl ze nauwelijks kunnen zwemmen. En ze moeten lopen, vooral veel lopen. Dagenlang. Over bergen, door dichtbegroeide bossen, door verkeerstunnels, door sneeuw. Eindeloze voettochten. Als de jongens uiteindelijk alle hobbels hebben genomen en het gewenste land hebben bereikt dan hebben ze ‘het spel’ gewonnen.

Zo maken we kennis met Mustafa die door Kroatische agenten met elektroshocks is afgetuigd. Vijftig keer probeerde hij het land binnen te komen. Vijftig keer, iedere keer werd hij afgeranseld en teruggestuurd. En dan toch doorzetten. En kijk eens naar SK die midden in de winter een keer werd gedwongen zich uit te kleden en door een rivier te waden. Hij heeft al 5.000 kilometer gelopen en nog 1.200 te gaan, naar Italië.

In het begin denk je het verhaal wel te kennen, want hoe vaak hebben we niet al die ontberingen gezien, de opstoppingen bij de grenzen, de tijdelijke kampementen met hun vuilnis en uitwerpselen, alle trucjes waarmee vluchtelingen de grenzen proberen over te komen. Misschien zijn we zo langzamerhand een beetje afgestompt, maar gaandeweg kruipen de beelden en gebeurtenissen in Shadow Game toch langzaam maar zeker onder je huid. Het laat ons een wereld zien, een ‘schaduw’ van de onze, waarvan je het bestaan wel vermoedt, maar die je nooit zo indringend en confronterend op je netvlies kreeg.

Online te zien woensdag 21 april 20.00 uur.

 

Only the Devil Lives Without Hope

Only the Devil Lives Without Hope – Slachtoffers dictatuur Oezbekistan
Ergens in de film zegt Dilobar “Dilya” Choedajberganova: ‘Ik heb mijn leven gewijd aan het onthullen van het ware gezicht van het regime’. Dat regime is de dictatuur van Islam Karimov, de dictator van Oezbekistan, een van de relatief onbekende Sovjetrepublieken in Centraal-Azië met een grote moslimbevolking, die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 zelfstandig werden. De eerste jaren werd de gematigde islam-achtergrond nog enigszins gecultiveerd. Toen eind jaren negentig een reeks terreuraanslagen gepleegd werd, veranderde het in een uiterst repressief regime dat zijn macht handhaafde door breideling van de pers, het vastzetten en martelen van de oppositie.

Een van de slachtoffers van het regime is Dilya’s broer, Iskandar Choedajberganov, die na een serie bomaanslagen in Tasjkent in 1999 wordt opgepakt en ter dood veroordeeld. Nadat Karimov de doodstraf afschaft heeft, belandt hij in de beruchte Jaslyk-gevangenis diep in de dorre woestijn in het noordwesten van het land, waar geen bezoek is toegestaan en marteling aan de orde van de dag is.

We volgen Dilya, uitgeweken in ballingschap naar Zweden, die jaren niets van haar broer te horen krijgt en toch niet aflaat om iedere snipper aan informatie naar boven te halen, alle journalisten aanschrijft die ooit een rechtszaak in Oezbekistan hebben gevolgd, contact zoekt met alle ex-gevangenen die ook al is het maar een korte tijd en in een heel andere vleugel van de gevangenis hebben gezeten, uitgebreid met de diverse advocaten spreekt, zeer actief wordt in de internationale Oezbeekse oppositiebeweging. Maar ondanks dat een reeks internationale organisaties waaronder Amnesty zich voor zijn vrijlating inzetten, gebeurt er jarenlang niets.

Dilya denkt in Anvar, een andere Oezbeek in ballingschap, een bondgenoot te hebben gevonden, trouwt met hem, ze krijgen kinderen. Maar al snel blijkt hij allerlei geheime transacties uit te voeren, een infiltrant van het regime te zijn. Hij slaat haar, ze scheiden, hij probeert zich weer met haar te verzoenen.

Toch Dilya blijft hoop houden, de titel van de film, een oud Oezbeeks gezegde, herhaalt ze keer op keer, het wordt een soort mantra. Wanneer september 2016 Karimov aan een hartaanval sterft, flakkert de hoop extra op, maar het duurt nog tot augustus 2019 voordat aangekondigd wordt dat Iskandar zal worden vrijgelaten.

Only the Devil Lives Without Hope is aangekondigd als een spannend thrillerachtig verhaal, maar het is eerder melancholisch van opzet, een onderzoekende documentaire. Behalve een politieke geschiedenis van Oezbekistan sinds de val van de Sovjet-Unie, laat het ook een universeel verhaal van liefde zien, van volharding en van uiteindelijk beloning van de strijd tegen een totalitair regime.

Niet meer te zien.

 

Colombia in My Arms

Colombia in My Arms – Onderhandelen met de Farc
Het vredesakkoord dat in 2016 tussen guerrillabeweging Farc en de Colombiaanse regering gesloten, zou een eind maken aan 53 jaar durende lange bittere burgeroorlog. In ruil voor gedeeltelijke amnestie zou de Farc de wapens neerleggen en mocht ze met een eigen politieke partij meedoen aan de verkiezingen. Toenmalig president Juan Manuel Santos kreeg er de Nobelprijs voor de Vrede voor.

Na aanvankelijk groot enthousiasme in binnen- en buitenland werd het akkoord per referendum aan de Colombiaanse bevolking voorgelegd en met een miniem verschil verworpen. Er moest opnieuw onderhandeld worden en met hangen en wurgen werd de wetgeving vlak voor de presidentsverkiezingen van maart 2018 door het congres geloodst. Het akkoord bleef fel omstreden en de kandidaten hadden maar weinig stemmen te winnen met openlijke steun, zoals ik bij de ontwikkeling van de Candidater, Colombiaanse Stemwijzer, van nabij mocht meemaken.

Colombia in My Arms laat de uitwerking van het akkoord zien, de kant van de Farc met de voorbereiding op de ontwapening, hoe de coca-plantages – de financiering van de guerrillastrijd – worden platgespoten, de lange mars vanuit het oerwoud naar de burgermaatschappij. Met daar tegenover de blanke Spaans-koloniale elite die keihard vast blijft houden aan de macht.

Naast de fijn dubbelzinnige titel is de docu mooi gemaakt, prachtige beelden van de overweldigende natuur, het oerwoud waar de Farc zich al die jaren schuil kon houden. De Finse regisseurs openen met een lang shot van een Farc-soldaat die zijn semiautomatisch geweer oppoetst en van zijn liefde voor zijn wapen getuigt. Bijzonder ook de scène van de gewezen revolutionair die aan zijn sceptische achterban uitlegt dat het toch goed is dat ze de wapens neer gaan leggen en door hun bevolkingsaantal de grote kans op parlementaire macht niet voorbij moeten laten gaan.

Het portret van de oerconservatieve elite, mag er ook wezen. De half dronken landjonker die op zijn haciënda bij de open haard zijn zwarte bediende nog eens beveelt de whisky bij te schenken. Het arrogant triomfantelijke vrouwelijke parlementslid, type parelkettingteef, die na een gewonnen stemming luidkeels uit blijft kraaien dat de revolutionairen nooit maar dan ook nooit aan de macht zullen komen. Maar Colombia in My Arms komt uiteindelijk niet veel verder dan een aan de oppervlakte blijvende registratie die je ook in een uitgebreide tv-reportage kunt verwachten.

Niet meer te zien.
 

20 april 2021

 

Movies that Matter 2021 – Quo Vadis, Aida
Movies that Matter 2021 – Advocaten zelf slachtoffer
Movies that Matter 2021 – Kunst in gevangenschap
Movies that Matter 2021 – De nos frères blessés
Movies that Matter 2021 – Finale

 

MEER FILMFESTIVAL