Ondertussen, op de redactie:
Hoe hebben jullie naar Zero Days gekeken?
ALFRED:
Ik heb begrepen dat Cor en Bob Zero Days hebben gezien, de documentaire van Alex Gibney over de Stuxnet-worm. Ik zag hem vorig jaar zomer op YouTube; in juli was de film in de Amerikaanse bioscopen gaan draaien. Niet lang daarna, zo rond de tijd dat in Nederland die verschrikkelijke docu van Werner Herzog over internet uitkwam (september dus), was Zero Days al geblokkeerd op YouTube. Begrijpelijk overigens.
Ik had Zero Days snel op de korrel omdat ik een wekelijks blog schrijf over – om het maar eens ronkend te formuleren – digitale technologie en de impact op individu, cultuur en samenleving: Signaal & Ruis.
Ik ben geen techneut, het gaat me niet om de technologie (dat is een stuk gereedschap, als een hamer of een bril), maar om wat die technologie met ons doet. Iedere nieuwe technologie – vuur, gloeilamp, antibiotica, internet – verandert onze omgeving en daarmee onszelf. Dat heb ik niet zelf bedacht, dat inzicht is van Marshall McLuhan, de Canadese mediafilosoof die in de jaren zestig veel furore maakte; hij muntte de kreet ‘the medium is the message’. McLuhan had oog voor de inwerking van media op samenleving en gedrag. Digitale technologie heeft een vergelijkbare impact. Daar gaat Signaal & Ruis over.
Zero Days is geen gezellige docu en ik merk in mijn omgeving dat veel mensen willens en wetens wegkijken van de donkere kanten die er, naast alle voordelen, ook aan web, smartphone en sociale media kleven; privacy-issues en cyberveiligheid voorop.
Hoe staan jullie daar tegenover? Hoe hebben jullie naar Zero Days gekeken?
BOB:
Ja, ik heb met verbazing zitten kijken naar Zero Days. Heb hem ook gerecenseerd tijdens IDFA, zie hier.
Goede film. Was onder de indruk. Het Stuxnetvirus als een soort bom van enen en nullen. En ik snapte het ook nog. De visualisatie in die docu, met de uitleg van de ontdekkers, die maakt het ineens begrijpelijk. Spannend verhaal ook, met een sterk ironische twist. Misschien was Stuxnet wel de wijze les. Maar dat zal wel niet. Als het om oorlogvoeren gaat, zijn mensen ineens erg koppig.
Veel mensen kijken de andere kant op, zoiets zei ik ook in mijn stukje. Wie is er immers Edward Snowden of Jason Bourne? Tot je eigen pc een keer gegijzeld wordt. Dan komt het ineens ‘heel dichtbij’.
Laatst las ik over een Oostenrijks hotel waarbij, op afstand, door hackers alle kamers op slot werden gedaan. Dokken maar. Pas na betaling kreeg het hotel de systemen weer terug. En ze wisten niet hoe snel ze de elektrische systemen moesten vervangen door gewone sleutels.
Zero Days past helemaal in het cybercynisme van deze tijd. Waar is het lieve internet van AltaVista en Startpagina heengegaan? Wat kun je nog vertrouwen online? En wie houdt je aldoor in de gaten? Deep Web, mailtjes met linke zip-files, nepnieuws uit Macedonië, identiteitsdiefstal, revenge-porn, online gokverslavingen en iets wat doxing heet. Om maar het topje van de ijsberg te noemen. Werden in de Bondsdag niet eens alle pc’s vervangen nadat ze vermoedden dat ze besmet waren met iets?
COR:
Cyberwar heeft twee zeer verontrustende kanten:
1) De meeste industriële en infrastructurele systemen zijn niet goed beveiligd tegen wormen van het kaliber Stuxnet, dus met veel vernuft en een beetje slechte wil is een ziekenhuis of vliegveld zo plat te leggen;
2) Het lijkt ondoenlijk om – net als bij nucleaire en chemische wapens – goede internationale afspraken te maken, omdat je een computeraanval nauwelijks kunt traceren en controleren.
Het verbaast me geenszins dat volgens Zero Days Amerika en Israël die vernietigende worm ontwikkelden, met als doel het ontregelen van de nucleaire industrie van Iran.
Zou het niet prachtig zijn als de gerenommeerde maker van Zero Days, Alex Gibney, binnenkort eens net zo duidelijk uit de doeken doet waarom die twee landen achter Stuxnet ook direct verantwoordelijk zijn voor 9/11?
ALFRED:
Het komt niet helemaal als een verrassing, maar toch ben ik verbaasd over hoe de kranten omgaan met Zero Days. Ze schrijven er over, zeker, maar het zijn korte plichtmatige stukjes van het kaliber ‘deze week ook nog’. Beetje monkelen over de weinig verrassende vorm (‘pratende hoofden’), inhoud samenvatten in vijftig woorden–dat is het.
Het zijn niet de lappen tekst die er aan vermaak als Ghost in the Shell worden gewijd, dat snap ik ook wel. Het bevestigt niettemin mijn stellige indruk dat je voor kritische berichtgeving niet (meer) bij de mainstream media moet zijn en daar reken ik de zogenaamde kwaliteitskranten ook onder. Die bieden meer en meer verstrooiing en meer en meer lifestyle, ze verkleuteren als het ware. Zo kwam ik vandaag in een niet nader te noemen kwaliteitskrant, voormalige slijpsteen van de geest, een verhaal tegen over, hou je vast, vijftig jaar Big Mac. Je zou bijna je abonnement opzeggen.
Wat is een goede reactie op het soort feiten dat een docu als Zero Days naar voren brengt? Boos worden is nutteloos, bang worden dito. Elke reactie lijkt nutteloos, want wat doe je eraan als burger of consument? Maar in de jaren tachtig gingen de mensen nog de straat op om massaal tegen neutronenbommen te protesteren. Zie ik met cyberwapens niet gebeuren. Een kwestie van teveel Big Macs (brood) en Ghosts in the Shells (spelen). Men is murw.
De enige zinvolle reactie is bewustwording creëren, dat is ook de inzet van Gibney en zijn film. Daarom vallen die weggemoffelde krantenstukjes me tegen. Dus kun je de vraag stellen: is de doorsnee filmcriticus die wekelijks het Hollywood-vermaak en de arthouse-breiwerkjes recenseert, wel de aangewezen persoon om over Zero Days te berichten?
Wat denken jullie?
BOB:
De goede reactie is… er zelf over schrijven. Zoals wij nu doen!
Ik zei toevallig in november min of meer hetzelfde als jij nu:
‘Wat me altijd verbaast, is dat deze feiten op straat liggen (nou ja, min of meer). Het is de teneur van de onthullingen van de laatste jaren: er is veel bekend, maar er gebeurt niets. Films als Iraq for Sale, Food Inc. of Shadows of Liberty laten zoveel schandalen zien. En het veroorzaakt amper een rimpel. Je kunt er zoals Zero Days laat zien uitstekende journalistieke producties over maken, het ene feit maakt nog meer indruk dan het andere, maar er verandert niets. Hoe frustrerend.’
Ben het helemaal met je eens dat media de wereld van cultuur gemakzuchtig benaderen. Beetje festival, berichtjes over prijswinnaars, routineuze recensies. Wat je mist: verbeelding en wat meer risico’s durven nemen.
Nou moet ik wel zeggen dat de kwaliteitskranten soms ook opduiken in de kleine tentoonstellingen die ik ook bezoek (maar dat is niet sterk voor het betoog, laten we deze zin dus als ongelezen beschouwen).
Zero Days is weer een voorbeeld van die laconieke houding. Sterke uitspraken, opmerkelijke feiten, goede presentatie en schokkende boodschap (inderdaad die infrastructuur, Cor; wat als iemand met stoplichten gaat spelen (en dan verzin ik nog iets relatief onschuldigs)). En toch geen rimpel. Hoe kun je nou de stijl van pratende hoofden erger vinden dan de inhoud?
ALFRED:
Beetje tamtam maken, dat kunnen we doen. En de strepen tussen de punten trekken, de incidenten aaneenrijgen tot een verhaal. Of een betoog. Contextualiseren noemen ze dat, meen ik.
In het kader van Zero Days en Stuxnet: zo rond de tijd dat Gibney’s docu vorig jaar zomer in Amerika uitkwam, werd bekend dat de Amerikaanse inlichtingendienst NSA was gehackt en er door onbekenden cyberwapens waren gestolen. Daarmee kunnen bedrijven en landen worden gechanteerd, zoals ook gebeurt: Bob noemde het voorbeeld van het Oostenrijkse hotel. Dat staat niet op zichzelf. Het meeste haalt de krant niet, weinigen lopen ermee te koop dat ze worden afgeperst. Niet goed voor de beeldvorming.
Voorts is er de slepende kwestie van Russisch pogingen om langs digitale weg het democratische verkiezingsproces in de Verenigde Staten en Brazilië te manipuleren. De resultaten zijn bekend, van Trump als president ligt menigeen wél wakker. Ook hier geldt: Stuxnet is geen incident, maar een symptoom van een gigantisch probleem. Wegkijken helpt niet.
Wat wel helpt: een kritische houding tegenover media in het algemeen en digitale technologie in het bijzonder. Realiseer je dat er kwaadwillenden in je smartphone, dus in je broekzak schuilen. Dat is geen paranoia, dat is gezond verstand.
Nu is het tijd voor een vermakelijk filmpje! Resident Evil, anyone?
2 april 2017