***
recensie Die Wand
De hel, dat ben jezelf
door Joan Gebraad
‘De hel, dat zijn de anderen’, schreef Jean-Paul Sartre. Die Wand, een verfilming van de gelijknamige, beroemde Oostenrijkse roman, lijkt echter het omgekeerde te suggereren.
Vijftig jaar naar de verschijning van de bestseller Die Wand, verfilmde regisseur Julian Pölsler deze bijzondere roman waarin eigenlijk zeer weinig gebeurt, maar waarin auteur Marlen Haushofer donkere thema’s aansnijdt. Zowel film als boek openen met dezelfde scène. Aan tafel zit een vrouw (Martina Gedeck). Haar haren zijn kort, haar gelaat en kledij zo grauw als het weer en de omgeving. Ze schrijft over hoe ze het al die tijd heeft volgehouden: ‘Ik schrijf niet omdat ik zo graag schrijf. Het is gewoon voor mij zo gelopen dat ik wel moet schrijven als ik mijn verstand niet wil verliezen. Want er is niemand die voor mij kan denken en zorgen. Ik ga er niet van uit dat deze aantekeningen ooit worden gevonden.’
Glazen wand
Haar verhaal begint wanneer twee vrienden van de vrouw niet thuiskomen van een tocht naar het nabijgelegen dorp. De vrouw gaat op onderzoek uit. Ontsteld ontdekt ze dat het dal door een glazen wand plotseling is afgesloten van de rest van de wereld. Aan de andere kant staan mensen en dieren stil als ijssculpturen. De vrouw beseft dat ze alleen is, maar toch ook niet helemaal.
In het gezelschap van hond Luchs, koe Bella en een kat ontpopt de vrouw zich van een huisvrouw tot een vrouwelijke Robinson Crusoe. Ze poot aardappelen, verzamelt kruiden, leert jagen en bouwt een hechte band op met haar dieren. Soms lijkt ze gelukkig, maar op de lange termijn lijkt de duisternis van eenzaamheid, depressie en een verlangen om te sterven de vrouw meer en meer in haar ban te krijgen.
Surrealistische metafoor
De wand isoleert de vrouw zowel letterlijk als figuurlijk. Haar wereld beperkt zich tot het Alpendal. Hoewel van zo’n grote schoonheid – en ook geweldig gefilmd, dat het associaties met een hemel oproept – is het dal eerder een hel. De wand bindt niet alleen de vrijheid van de vrouw in, maar ook de mogelijkheid tot menselijke interactie. Uiteraard symboliseert de wand de eenzaamheid van de vrouw, maar ook de afsluiting van haar vroegere leven en levenswijze.
Verder kan Die Wand worden gezien als een ferm protest tegen onze moderne westerse levenswijze, waarbij de connectie van de mens met de natuur totaal verloren is gegaan. Daarnaast snijdt deze film thema’s als depressie, overleving en dood aan. Wat doe je als de wereld vergaat en jij als enige overleeft?
Ongeloofwaardige lotsberusting
In dit laatste opzicht herinnert Die Wand aan de verfilming van Steven Kings The Mist, waarbij een groep mensen wordt geïsoleerd door een mysterieuze, alles verslindende mist. Zij vragen zich af wat hun isolement veroorzaakt en gaan op verkenning. Ze bevechten zelfs de mist. De vrouw in Die Wand daarentegen reageert bijna passief, accepteert en onderneemt weinig initiatief om te achterhalen wat de wand is. Alsof ze bijna direct in haar lot berust. Zonder ook maar hartstochtelijk te janken, te gillen of woedend te worden. Het is alsof ze haar lot, maar ook haar isolement en later haar eenzaamheid en depressie met teveel liefde omhelst. Uiterst ongeloofwaardig.
Dit is een van de redenen waarom Die Wand irriteert. Hoe kan iemand zo gemakkelijk dergelijke omstandigheden accepteren? En wat is de wand nu precies? De regisseur stelt dezelfde vragen als Haushofer, maar komt niet met een eigen interpretatie. Dat is jammer, want de film roept meer vragen op dan hij beantwoordt. Ook gaat Die Wand op den duur vervelen. Na talloze scènes waarin de vrouw jaagt, de koe melkt, met Luchs wandelt, aardappelen poot en schrijft, heb je het wel gezien.
De vertederende interactie van Gedeck met Luchs, een prachtige, bruine, kortharige Beierse jachthond, mooie landschapsbeelden, niet-standaard camerahoeken en dapper en goed gebruik van stilte, maken Die Wand echter zeer het bekijken waard.
12 juni 2013