Regisseur Marc di Domenico over Aznavour, le regard de Charles:
“Ik wil de mens tonen, niet de ster”
door Alfred Bos
Aznavour, le regard de Charles is een filmportret van de legendarische Franse chansonnier Charles Aznavour. Regisseur Marc di Domenico, huisvriend van de Aznavours, stelde de documentaire samen uit het filmmateriaal dat de zanger door de decennia heen heeft geschoten. “Hij had een goede regisseur kunnen zijn”, aldus Di Domenico.
“In de bibliotheek van zijn huis in Mouriès was een verborgen deur. Heel klassiek, je drukt op een verstolen knop en de panelen gaan schuiven. In die geheime kamer hingen originele filmposters en er stonden twee dozen met films. Super-8, 16 millimeter, 8 millimeter, van alles, en allemaal zelf gedraaid.” Een dagboek op film, vanaf 1948.
Regisseur Marc di Domenico
Voor Marc di Domenico (Toulon, 1963) was het filmarchief van Charles Aznavour een schat die onverwacht uit de aarde opblinkt. Of een geheim dat in vertrouwen werd gedeeld. “Hij kon die films niet vertonen, want hij had geen projectors meer. Ik heb geregeld dat de films werden gedigitaliseerd, zodat we ze vanaf dvd konden bekijken.”
Eerste ontmoeting
Charles Aznavour overleed op 1 oktober 2018, op de leeftijd van 94 jaar. Zijn carrière als artiest begon op zijn negende in het restaurant van zijn vader en duurde langer dan een doorsnee-mensenleven. In de jaren zestig uitgegroeid tot wereldster – met fans als Frank Sinatra en Barbara Streisand – bleef hij tot zijn dood actief.
Aznavour schreef (mee aan) meer dan duizend chansons, nam twaalfhonderd nummers op, zong in negen talen en verkocht tijdens zijn leven zo’n tweehonderd miljoen platen. Daarnaast acteerde hij in een slordige tachtig speelfilms en tv-series. In 1998 riep CNN hem uit tot entertainer of the century, voor Elvis Presley of Bob Dylan. Hij is sans pareil.
Marc di Domenico was 13 jaar oud toen hij met zijn vader Charles Aznavour zag optreden in Olympia, de beroemde concertzaal in Parijs. “Op het toneel stond een kleine man, gekleed in het zwart, die de emotie van een Hollywood-epos wist op te roepen.” Twintig jaar later werkte hij als muziekproducer toen Mischa Aznavour, zoon van, contact met hem opnam.
“Mischa was bezig om een compilatie met muziek van zijn vader samen te stellen”, vertelt Di Domenico via de telefoon. “Hij zocht jonge artiesten, hij wilde de zanger ontmoeten met wie ik op dat moment werkte. Zo heb ik Mischa leren kennen en we werden vrienden. Dat zijn we nog steeds.” Ze runnen samen een bedrijf voor de productie van beeld en geluid. Di Domenico regisseerde enkele speelfilms.
“In 1999 nodigde Mischa me uit om hem tijdens de vakantie te bezoeken in het huis van zijn vader in Mouriès, in Zuid-Frankrijk. Ik belde hem vanuit de auto voor een routebeschrijving, maar Mischa was naar de supermarkt om eten te kopen voor de lunch en Charles nam op. Hij vroeg of ik van rode wijn hield. Zeker. Aha! Hij liet me zijn wijnverzameling zien. Dat was mijn eerste persoonlijke ontmoeting met Charles Aznavour.”
Camera als gezel
Na die ontmoeting blijft Marco di Domenico op vriendschappelijke voet met de vader van zijn vriend. “Ik kwam regelmatig in Mouriès. Charles liet me nieuwe nummers horen. We spraken over de projecten waar hij mee bezig was. In 2014 vroeg hij me of ik de artistieke leiding wilde doen van zijn nieuwe album, Encore.”
“In 2015 namen we de plaat op en tijdens de opnames heb ik hem gefilmd. We hadden een goede artistieke relatie. Na de opnamen ontspanden we bij hem thuis en hij liet me zijn filmcollectie zien. Hij was een liefhebber, in het bijzonder van films met Jackie Chan. Bij hem thuis begon ik hem ook te filmen.”
“Dat beviel hem kennelijk, want hij vroeg me steeds vaker om hem met mijn camera te vergezellen als hij iets moest doen of ergens naar toe moest. Ik volgde hem overal en de camera liep mee. Daaruit is de documentaire ontstaan die ik voor de Franse staatsomroep heb gemaakt, Autobiography.”
Met volle toewijding
In 1948 kreeg Charles Aznavour van Edith Piaf een Paillard-Bolex-camera cadeau en begon te filmen wat hij meemaakte, privé en professioneel, thuis en ver weg. “Hij had al die films nog! Ik was onder de indruk van de kwaliteit”, vertelt Di Domenico. “Bovendien, hij heeft alles gefilmd; overal waar hij kwam, Afrika, India, Brazilië, Amerika. Een schat aan beeldmateriaal, daar moesten we iets mee doen. Maar Charles wist niet of het goed genoeg was om aan het publiek te vertonen.”
De privéfilms maken duidelijk dat Aznavour een goed oog had. “Hij zou een goede regisseur zijn geweest”, meent Marc di Domenico. “Hij heeft me verteld dat hij ook graag films had gemaakt als regisseur. Maar dan alleen zoals hij zijn muzikale loopbaan aanpakte, of zijn carrière als acteur – serieus, professioneel, met volle toewijding.”
“Hij zocht perfectie in alles wat hij deed. Hij was een perfectionist, in de studio, op de bühne. Hij zei: ‘Als ik had geregisseerd, zou het perfect moeten zijn. En daar heb ik de tijd niet voor, want ik zing al en zingen is mijn grootste genoegen’. Maar hij had kunnen regisseren, zeker.”
Uit die twee dozen met filmrollen monteerde Marc di Domenico de documentaire Aznavour, le regard de Charles, het zelfportret van een legendarische zanger. Maar vooral het levensverhaal van een immigrantenzoon, kind van Armeense ouders die na de genocide van 1915 naar Frankrijk waren gevlucht; meer dan het filmdagboek van een wereldster die langs de continenten trekt.
Di Domenico: “Overal waar hij kwam, filmde hij gewone mensen die moeten buffelen voor hun bestaan. Als kind was hij geschokt om te zien hoe zijn vader iedere dag een zware kar moest duwen van en naar zijn werk.”
Charles, niet Aznavour
Hoe te kiezen uit zo’n hoorn des overvloeds? Wat gebruik je wel en wat niet? “Dat was lastig”, beaamt de regisseur. “Veel materiaal dat ik kon gebruiken, heb ik onbenut gelaten. De film moest een verhaal vertellen; de beelden moesten in dienst staan van het verhaal. Ik wilde geen verzameling van losse fragmenten.”
“Mijn belangrijkste selectiecriterium was de emotie die ik voelde tijdens het zien van de beelden. We hadden méér kunnen doen met beroemde mensen en de vele sterren die hij heeft ontmoet. Maar dat wilden we niet laten zien. We wilden de mens tonen, Charles. Niet de ster Aznavour die in de kleedkamer of de hotellobby rondhangt met andere sterren. Voor mij waren belangrijk: de liefde, immigratie, Parijs en zijn boot. Niet de ster.”
Op de geluidsband zijn een aantal van Aznavours bekendste nummers te horen, ze versterken de beelden en andersom. Di Domenico las de vijf biografieën die er over Aznavour zijn verschenen en koos diens uitspraken die bij de beelden passen. Ze zijn ingesproken door acteur Romain Duris.
Gulle leraar
Marc di Domenico heeft Charles Aznavour jarenlang van nabij meegemaakt. Wat voor mens was de zanger van Armeense afkomst? “Een gul mens”, antwoordt de regisseur. “Hij was heel genereus tegen mij. Hij wilde dat ik concerten van hem filmde voor vertoning op televisie. Ik zei hem dat ik daar geen ervaring mee had, maar hij gaf me het vertrouwen. Hij was een soort spirituele vader. Voor mij was hij een leraar. Hij gaf me levenslessen.”
“Hij was ook een kleine jongen. Hij wilde overal naar toe. Luttele weken voor zijn overlijden trad hij nog op in Japan, voor optredens die wegens fysiek ongemak waren verplaatst. Hij had zijn arm gebroken en moest thuis recupereren. Iedereen zei tegen hem: ‘Charles, je hoeft niet naar Japan, je bent 94 jaar oud’. Tegen mij zei hij: ‘Marc, in mijn hele leven heb ik nog nooit een optreden afgezegd en ik daar ga ik nu niet mee beginnen’.”
Op 19 september 2018 zong Charles Aznavour in Osaka, Japan voor de laatste maal voor publiek. Twaalf dagen later overleed hij, thuis in Mouriès. Een dag daarna zond de Franse televisie Di Domenico’s documentaire Aznavour Autobiography uit. En op 5 oktober kreeg de kleine zanger met de grote stem een staatsbegrafenis.
Ambassadeur voor Frankrijk (en Armenië)
Le regard de Charles heeft Aznavour nooit gezien, Marc di Domenico heeft de film in juni 2019 voltooid. “De familie heeft de film wel gezien”, zegt hij.
Wat was hun reactie?
“Er vloeiden tranen. Het was erg emotioneel. Emotie was mijn leidraad geweest bij het samenstellen van de film, het verhaal van een mens. Het is een universeel verhaal. Iedereen kan zich in deze film herkennen.”
Hoe keek Aznavour zelf terug op zijn loopbaan?
“Charles keek nooit terug. Charles was altijd bezig met wat hij morgen zou gaan doen. Een jaar voor zijn overlijden heeft hij al zijn gouden platen en al zijn onderscheidingen weggegeven. Daar wilde hij niet meer tegenaan kijken. Hij zei: ‘ik ben geen museum, ik ben geen monument. Ik ben een mens, ik moet me bewegen, ik moet iets doen’.”
Dat is de geest van een kunstenaar.
“Precies. Hij was altijd met zijn nieuwe plaat bezig, op zoek naar nummers die hij zou kunnen zingen en opnemen. Hij werkte iedere dag. Zijn brein rustte nooit, werd altijd geprikkeld.”
Laatste vraag: wat heeft Charles Aznavour betekend voor Frankrijk?
“Voor Frankrijk was hij een ambassadeur. Hij is een van de belangrijkste songschrijvers, met Jacques Brel, Georges Brassens, Léo Ferré. Bovendien en wellicht nog veel belangrijker: hij is symbool van de emigranten, de kansarmen en ontheemden die in Frankrijk een nieuw bestaan zoeken. Zijn verhaal is een waarlijk succesverhaal van een immigrant in Frankrijk. Hij zei: ‘ik ben 100% Frans en 100% Armeens’.”
Aznavour, le regard de Charles is vanaf donderdag 15 juli te zien in de Nederlandse bioscoop.
14 juli 2021