Balans tussen engagement en vermaak

door George Vermij

Het vinden van de juiste balans tussen engagement en vermaak blijft een uitdaging voor het Movies That Matter festival. Tijdens de laatste editie waren er films en documentaires die zware thema’s zoals vluchtelingenproblematiek en mensenrechtenschendingen niet uit de weg gaan. Gelukkig bood het festival op momenten ook luchtige films met een serieus randje en hoopvolle lichtpuntjes in de vorm van inspirerende Q&A’s met filmmakers en activisten.

Het was druk in Den Haag waar het publiek pendelde tussen de zalen van de Schouwburg en het Filmhuis om films te zien waarvan mensenrechten het brede uitgangspunt van vormen. De Nucleaire Top was voor de organisatie dit jaar een reden om kernenergie als sub-onderwerp op te nemen in het filmprogramma. Dat zorgde voor een gevarieerde mix van docu’s over dat thema. De associatieve filmessays Snake Dance en Into Eternity zijn experimentele pogingen met een meditatief tempo die tegenover het conventionelere documentaire betoog van Pandora’s Promise staan.

Meditatieve filmessays
Snake Dance verbindt de ideeën van de Duitse kunsthistoricus Aby Warburg met de kernnatuurkundige Robert Oppenheimer via de woestijn van Los Alamos waar de eerste proeven met atoombommen werden uitgevoerd. Dit verband zorgt voor een stroom van feiten en gedachten die vooral ingaan op de verstoorde balans tussen technologie en natuur cumulerend in beelden van het verlaten Japans platteland bij Fukushima. De film is op momenten niet helemaal bevredigend wegens zijn losse associatieve structuur waardoor de pretenties niet helemaal uit de verf komen.

Het strakkere Into Eternity spreekt meer tot de verbeelding als een poging om je als kijker na te laten denken over de bijna oneindige duur van radioactieve straling. De film toont de bouw van een enorm opslagdepot voor radioactief afval diep in de bergen van Finland. Het complex moet duizenden jaren meegaan omdat het afval zo lang schadelijk blijft. Het vormt een opstapje voor regisseur Michael Madsen voor prikkelende en relativerende vragen over tijd en ons bestaan die worden aangevuld met mooie en onwerkelijke beelden.

Radioactieve toekomst
Als tegenpool voor de meditatieve gedachtestromen biedt het terecht spraakmakende Pandora’s Promise een positiever beeld van kernenergie. De film laat voormalige tegenstanders en kritische milieuactivisten aan het woord over hoe kernenergie misschien onze enige redding is in een wereld waar fossiele brandstoffen schaars worden. De film overtuigt door het tonen van de bijna ongekende mogelijkheden van de energiebron en hoe de media een te negatief beeld van kernenergie propageren terwijl fossiele brandstoffen net zo goed schade veroorzaken en verantwoordelijk zijn voor het broeikaseffect.

Minder overtuigend is de film in het aankaarten van de gevaren van straling. De voorstanders zijn kritisch en geven aan dat er veel onduidelijkheid is over wat schadelijke stralingsniveaus zijn. Zo wordt er in de film op een geigerteller een hogere straling gemeten in Parijs dan in Pripyat bij Tsjernobyl. Hoe dat verschil te verklaren is wordt echter niet uitgelegd. Een tocht naar Fukushima levert ook geen duidelijke antwoorden op over de schadelijkheid en laat de kijker uiteindelijk in het ongewisse.

Luchtig en complex
De selectie van recente bioscoopreleases zoals Grand Central, Twelve Years a Slave en Mandela: Long Walk to Freedom kwamen over als onverrassende vulling van het programma. Het retrospectief gewijd aan de Bosnische regisseur Danis Tanović had wel een terechte meerwaarde. Tanović is bij uitstek een regisseur die toegankelijke menselijke drama’s maakt die ook grotere thema’s aansnijden. Hij heeft daarbij de unieke gave om in zijn films luchtig te zijn zonder aan zeggingskracht te verliezen.

Dat blijkt wel uit Cirkus Columbia. Een op het eerste gezicht idyllische film die zich afspeelt in zomerse stilte voor de storm die de oorlog in het voormalige Joegoslavië is. Tanović toont op overtuigende wijze dat kleine spanningen tussen mensen de basis kunnen vormen voor grotere conflicten die uitmonden in een strijd. De film illustreert dat prachtig in een verhaal van de gelukzoeker Divko die terugkeert naar zijn Bosnische geboortedorp en daarmee oude wonden binnen de gemeenschap openhaalt. Hij zet zijn ex-vrouw en zoon op straat zodat hij een nieuw leven kan beginnen met zijn jongere trofeevrouw. Tanović vergeet echter niet de menselijkheid van zijn personages. Zo krijgt Divko perfect gestalte in de rol van Predrag Manojlovic die komische charme, gepassioneerde koppigheid en blind egoïsme perfect weet te combineren.

Confronterend en troosteloos
Van de documentaires die te zien waren op MTM is Big Men een indrukwekkende en ambitieuze prestatie. De film toont de complexe wisselwerking tussen regeringen, bedrijven en burgers, als er ergens opeens geld te verdienen valt. Regisseuse Rachel Boynton volgde een klein Amerikaans bedrijf dat in de kust voor Ghana olievelden wilde exploiteren. Haar film richt zich op Ghanese politici die proberen te profiteren van de olievondst en de no-nonsense Texaanse baas van het bedrijf die lobbyt voor meer invloed.

Ook toont zij de situatie in Nigeria waar de olieproductie niet heeft geleid tot welvaart, maar tot groeiende verdeeldheid tussen bevolkingsgroepen. Dit alles vindt plaats tijdens de vooravond van de crisis van 2008 wat de documentaire nog een actuele lading meegeeft. Als een casestudy van hoe kapitalisme werkt is Big Men een boeiend en genuanceerd verslag van big business in actie.

Van een niet te ontkennen troosteloosheid is de documentaire The Sound of Torture over de marteling van Eritrese vluchtelingen die naar Israël proberen te ontsnappen maar door criminele Bedoeïenstammen worden ontvoerd. De film volgt een Eritrese vrouw die in Zweden woont en contact onderhoudt met de gegijzelde vluchtelingen, terwijl er wordt onderhandeld over losgeld maar de uitkomst steeds onzeker blijft. The Sound of Torture is een pijnlijk document van de gruwelijkheden die mensen moeten doorstaan in hun zoektocht naar een beter en menswaardiger bestaan. Een eindbestemming die voor velen helaas onbereikbaar zal blijven.

 

26 maart 2014