De 1%

De 1%

door Bob van der Sterre

The Palm Beach Story ♦ Austernprinzessin ♦ Something for Everyone

 

Steenrijke families (de 1%) zijn het doelwit van spot zolang film bestaat. Klassieke Hollywoodkomedies zoals The Philadelphia Story, Holiday, The Lady Eve en My Man Godfrey zijn verrukkelijk dankzij die spot. Maar er is meer!

In Palm Beach Story (1942) zijn de Hackensackers de 1%. Dat maakt ze niet minder aimabel. Integendeel. JD Hackensacker III (Rudy Vallee) reist incognito tweedeklas met de trein, maar kan de trein net zo goed kopen. Hij is een bescheiden man die elke uitgave opschrijft – voor de lol. En zijn zus, prinses Centimillia (Mary Astor), is de vrolijke, vrijgevochten dame die zeer snel de namen vergeet van de mannen met wie ze is geweest. Haar nieuwste vlam, Toto, ‘uit Belujistan geloof ik’, zegt alleen maar ‘nitz’ en ‘greetz’, en is al gedegradeerd tot huisgast.

Broer en zus?
Het gaat niet om deze 1%, die woont in prachtige huizen, prachtige jachten erft en alles maar kan kopen wat ze wil. Het gaat om een man en vrouw – wier huwelijk onder druk staat door het gebrek aan inkomsten – die toevallig in aanraking komen met de Hackensackers en waarvan de vrouwelijke wederhelft ook nog eens vertelt dat ze broer en zus zijn. Dat opent de weg voor zowel de prinses als JD Hackensacker III.

Het tempo, de grapjes, de satire, de dialogen, het acteren – wie Preston Sturges alleen van horen zeggen kent, heeft een goede aan deze film. De stempel van de meester van comedy (schreef ook het script) zit in alles. Zoals in de snedige oneliners. ‘Er zijn meer onhandigheden aan het hebben van een jacht die mensen niet weten.’ ‘Ridderlijkheid is niet dood. Alleen ontbonden.’ ‘Dat is het trieste. De mannen die een pak slaag het meest verdienen, zijn altijd gigantisch.’ ‘Niets is permanent in deze wereld, behalve Roosevelt.’ ‘Ik blijf op mensen plakken als mos.’

De film is relatief bekend, maar dan vooral onder fans van screwball comedy. Mary Astor en Rudy Vallee zijn al het kijken waard. Ik ken weinig moderne acteurs die dit niveau van comedy halen. Claudette Colbert en Joel McCrea zijn ook sterk als hoofdrolspelers.

Er is veel seksuele innuendo, natuurlijk, dat hoort bij het genre. Zelfs zinnen die tien jaar later vermoedelijk niet meer mochten: ‘Seks heeft er altijd wel iets mee te maken.’ Als je houdt van komedie, hoort deze film bij je klassieken.

Vrouwen die weten wat ze willen
Die Austernprinzessin
(1919) is de dochter van een steenrijke Amerikaanse oesterkoning Quaker. Hij heeft tachtig bedienden. De een draagt zijn koffiekopje, de ander zijn sigaar; een wilde reiger loopt rond in een fontein; er is een lege salon zo groot als een gymzaal. Bedienden wensen je een ‘gelukkige reis’ als je alleen maar de slaapkamer zoekt.

Wil je baden? Twintig bediendes helpen je ermee. Jezelf afdrogen? Rare gedachte als zes bedienden dat tegelijk kunnen doen. Vader Quakers vaste opmerking is dan ook: ‘Ik ben niet onder de indruk.’

Deze 1% heeft het goed, op dochter na, die soms een aanval van razernij heeft. ‘Waarom gooi je kranten naar mijn hoofd?’ ‘Omdat de vazen allemaal al kapot zijn!’ Als duidelijk is dat ze jaloers is op een pasgetrouwde vrouw, zegt vader: ‘Oh, ik koop wel een prins voor je.’ Niet veel later mokt het verwende nest alweer. ‘Ik wacht al anderhalf uur en ik heb nog steeds geen man. Als ik niet binnen vijf minuten een man heb, maak ik het hele huis kapot!’

Moeder shopt bij een huwelijksbemiddelaar, die, als een vroege tinder de muur heeft behangen met foto’s van mannen waar je uit kunt kiezen. Maar het moet niet te veel kosten. ‘Die is scheel!’ ‘Voor die prijs hebben ze allemaal wel een klein gebrek.’ Het wordt dan maar de 26-jarige pijp rokende en monocle dragende prins Nucki, met een vermogen dat bestaat uit ‘schulden en nog eens schulden’.

Vanaf het eerste shot met de oesterkoning zuigend aan een gigantische bolknak, weet je al dat je gebeiteld zit met deze film van Ernst Lubitsch. Een grappige, spottende film over rijkdom. Fraai is bijvoorbeeld als Nucki in het park steeds op een bankje een andere kornuit achterlaat en alleen overblijft. Verder is er dans, verwarring, eten en decadentie. Victor Janson als vader Quaker en Ossi Oswalda als ‘Ossi’ zijn erg grappig in deze film.

En hoezo is 1919 oud? Hier zien we vrouwen die weten wat ze willen, aan het boksen zijn, mannen die alleen maar stompzinnig doen, en, als je erover nadenkt, een plot dat nu niemand meer durft grappig te vinden.

Failliet in een kasteel
Niet alle 1% vergaat het even voorspoedig. In Something for Everyone uit 1970 is hertogin Herthe von Ornstein een voorbeeld van de oude 1%. Wonend op een enorm kasteel, maar… zo goed als failliet. Sinds de dood van haar man verdwijnt de extreme luxe als sneeuw voor de zon. Het aantal bedienden is geslonken tot maar een handjevol. Wat een afgang!

Een jongen genaamd Konrad wil op het kasteel werken, wordt afgepoeierd, maar dan kennen ze Konrad nog niet. Een geslepen figuur. Behalve dat hij het hoofd op hol laat slaan van Anneliese Pleschke, de dochter van een steenrijke zakenman, verovert hij ook de harten van de zoon (Helmuth) en dochter (Lotte) van de hertogin. Dan bekokstooft hij zijn plannetje om de twee te koppelen en zo het geld te laten stromen in het kasteel. In geslepenheid vinden Konrad en de hertogin elkaar.

De echte rijken zijn hier de volkse Pleschkes. Zij zijn de moderne 1%, die de oude 1%, de hertogin, allang in geld hebben overvleugeld, maar de stijl noch de hersenen hebben van de oude 1%. Dat blijkt als het testament wordt getekend en het duistere opzetje van Konrad en de hertogin echt contouren krijgt.

Deze film van de dit jaar overleden Amerikaanse regisseur Harold Prince is een van de twee films die hij maakte. Hij was theaterregisseur. Dat geeft deze film ook een ongewoon theatergevoel en laat actrice Angela Lansbury schitteren zoals je haar zelden zag; namelijk alsof ze voor je staat op een podium. En het kasteel? We kijken naar het fameuze Neuschwanstein in Schwangau, bekend in filmland, want het figureerde ook in films als The Great Escape en Ludwig.

Drie films die weer eens bewijzen dat film het perfecte medium is voor wraak op mensen die hebben wat anderen niet hebben.

 

17 november 2019

 

The Palm Beach Story

 

Alle Camera Obscura