Baltische cinema: Letland

Cinema van de Baltische staten, deel 2: LETLAND
De menselijke conditie alleen is niet genoeg

door Ralph Evers

Nadat ik eerder de Estse cinema nader bekeek, ben ik nu in de Letse cinema gedoken. Een voor mij relatief onbekende filmwereld. Ik heb me gericht op de hedendaagse film, vanaf 2000. In dit stuk beschrijf ik mijn bevindingen van de films die ik heb kunnen vinden: Cilveki Tur / Lyudi Tam (People out there) Mammu, es Tevi mīlu (Mother, I love you) – Vecas Pagastmajas Misterija (The mystery of old parish house) – Kolka Cool Rocks in my pocket.

Als er een thema terugkeert in deze films is het wel de sociale condition humaine in Letland. Vergeleken met haar buurlanden staat de Letse cinema in de kinderschoenen en is hij minder productief, zeker in vergelijking met Litouwen.

Cilveki Tur

Zelfkant van de maatschappij zonder mededogen
Cilveki Tur en Mama es Tevi milu spelen zich allebei af in Riga, de hoofdstad van Letland. Ze laten een minder mooie kant van de stad zien. Cilveki Tur gaat over twee vrienden, Jan en Cracker, die met kleine criminaliteit hun gedroomde toekomst trachten te realiseren. Cracker hoopt in Engeland een beter leven voor zichzelf op te bouwen, Jan is op zoek naar zijn moeder, die in Minsk zou wonen, aldus zijn opa, bij wie hij nu verblijft. De film begint met een kraak van een auto, waarbij Jan achterna gezeten wordt door de eigenaar. Op het nippertje ontsnapt hij. Wanneer hij later met andere criminelen in zwaar water terechtkomt, weet hij opnieuw te ontsnappen, ditmaal ten koste van een jeugdvriend. Hij ontsnapt weliswaar aan de dood, maar ook aan de kans op een ander leven, wellicht een beter leven.

Wanneer Jan in aanraking komt met de bourgeoisie, lijkt zijn leven een wending te kunnen nemen. Het najagen van een vrouw brengt hem bij een evangelisch genootschap. De verkondiger van de boodschap, blijkt de man wiens auto hij gekraakt heeft. In diens ‘goedheid’ geeft hij Jan de gelegenheid zijn zonde onder ogen te komen. Echter, met de mate van ellende en uitzichtloosheid verwacht je als kijker niet dat de oplossing zo gemakkelijk gaat. En dat klopt. De algehele boodschap van de film is dat je je ‘hemel’ niet met crimineel gedrag bereikt. De catharsis blijft echter uit. Een weinig hoopvolle film, die de zelfkant van de Letse maatschappij zonder mededogen toont. 

Mammu, es tevi mīlu

Mededogen vinden we wel bij Mammu, es tevi mīlu. Raimond groeit op bij zijn moeder, die dag- en avonddiensten draait om financieel rond te komen. Raimond kent wat gedragsproblemen, maar weet deze goed te verbloemen naar zijn moeder. Aan de vooravond van het concert dat Raimond met zijn klas ten gehore zal brengen wordt zijn saxofoon gestolen.

Vastberaden zelf zijn problemen op te lossen raakt hij van de regen in de drup. Regisseur Janis Nords weet zijn drama klein en invoelbaar te houden. Deze film werd in 2013 ingezonden voor de Oscar. Van de speelfilms die ik zag, de meest ‘volwassen’ film.

Uitzichtloos
Zich buiten Riga afspelend, maar wederom de ‘gewone man’ is Kolka Cool. Een groepje vrienden in een ruraal dorpje ergens aan de Baltische kust verdoet zijn tijd door te drinken, te knokken met mannen van een naburig dorpje en te lanterfanten. De enige die zich uit de verveling probeert te worstelen is Andzha. Hij wil zijn vriendin ervan overtuigen met hem te trouwen en een beter leven elders op te bouwen.

Wanneer Andzha’s oudere broer Guido op het toneel verschijnt lijkt er iets meer leven in de brouwerij te komen, maar helaas voor de jongens (en de film) is de omgeving meedogenloos, ontsnappen is een schier onmogelijke taak temidden van zo weinig perspectief. Een urgent thema dat voor vele jongeren opgaat in Europa. Echter de regisseur schiet door in zijn registratie van de uitzichtloosheid en de conversaties zijn te leeg om als kijker geïnteresseerd te blijven in de levens van de personages.

Een filmisch dieptepunt is Vecas Pagastmajas Misterija. Met een aantrekkelijke Engelse titel: The mystery of old parish house, en een typering dat het zou gaan om drama / mystery zijn de verwachtingen hooggespannen. In plaats daarvan krijgen we een film in een film, verdeeld in drie hoofdstukken, die niet met elkaar in verband staan. Geen verwijzing naar een oud parochiehuis waar het een en ander spookt, maar flauwe humor, matig en overdreven acteerwerk en nauwelijks interessante verhalen.

Rocks in my pockets

De animatiefilm Rocks in my pockets speelde in 2015 op het Holland Animatie Film Festival in Utrecht. Filmmaakster Signe Baumane gaat in deze film terug naar de oorsprong van haar gezin en tracht de gekte in haar familie te ontrafelen. Zelfmoord, jaloezie, geslotenheid, onderdrukking van de nazi’s en de Soviets, het loopt als een rode draad door hun geschiedenis heen en Signe kan haar eigen depressies plaatsen in dit grotere verhaal. De animatie doet soms aan als een grimmig sprookje, waar doorheen een prettige ironische ondertoon stroomt en een mooi spel vormt tussen beeld en psychologische onderzoekingen.

Teveel condition humaine
De algehele grondtoon van de Letse cinema is gericht op de ‘gewone’ Let in strijd met de alledaagse menselijke tegenslag. Hierbij mist men de verbeelding, waardoor de focus teveel op de condition humaine komt te liggen met een typisch arthouse (lees: traag) sausje. Dat Letland hierbij inmiddels links en rechts ingehaald wordt, zou een wake-up call moeten zijn om zich eens op een new wave te bezinnen.

Wat ook kan, is dat ik de pech heb gehad de minder tot de verbeelding sprekende films gevonden te hebben. Ik zal het land de komende tijd in de gaten houden. Tot die tijd kan er wellicht meer genoten worden van de Letse componist Peteris Vasks, die in het straatje van Arvo Pärt thuishoort.

 

8 augustus 2017

 

Cinema van de Baltische staten, deel 1: ESTLAND
Cinema van de Baltische staten, deel 3: LITOUWEN

MEER ESSAYS