****
recensie Marketa Lazarová
Hallucinant visueel gedicht
door Ralph Evers
Marketa Lazarová verhaalt over de donkere Middeleeuwen waarin de zoon van een bisschop en de dochter van een feodale heerser, Marketa, worden ontvoerd en mishandeld door rivaliserende ridders. Een eeuwenoud verhaal tussen nobiliteit en verdorvenheid gegoten in een prachtig visueel gedicht.
Marketa Lazarová is een van die films waarbij de verhaallijn ondergeschikt is aan de cinematografische ervaring. Een ervaring die de hallucinante trips op paddenstoel en LSD uit die zelfde tijd benadert, zij het in een veel donkerder universum.
Onnavolgbaar
Het magnum opus van Frantisek Vlácil is al eens uitgeroepen tot de beste Tsjechische film ooit. Een op z’n minst fascinerende uitspraak, aangezien Marketa Lazarová alles behalve een goed te volgen film is. Zo is de hoofdpersoon, Marketa Lazarová dus, lang niet zo prominent in beeld zoals doorgaans in films. Iets als een Spiderman-film, waarbij Spiderman zelf een bijrolletje heeft.
Naast de acteurs is zeker de natuur en de wilde dieren belangrijke spelers en weet Vlácil hen op fenomenale wijze in zijn film te vervlechten, een rol van betekenis te geven. Vanuit de spannende perspectieven die hij inneemt krijgt menig landschap en totaalshot een eigen narratief, waarnaast hij experimenteert met zooms, pans en focus. Dit alles om een maximaal vervreemdende ervaring te creëren, waarbij de vraag rijst of dit überhaupt het idee was.
Ancient Vague
Toen met À bout de souffle en Les quatre cents coups in Frankrijk de nouvelle vague opkwam, inspireerde dit een groep jonge filmmakers in Tsjecho-Slowakije, resulterend in de Tsjechische New Wave. Hun filmstijl was een manier om te ontkomen aan de beperkingen vanuit de communistische commissie ter goedkeuring van de films. De Tsjechische New Wave kan grofweg verdeeld worden in de meer sociaal-realistische films, waarin existentiële thematiek de boventoon voert en surrealistische films, waarin escapisme eveneens een belangrijk thema is. Marketa Lazarová balanceert tussen deze tweedeling in.
Onmiskenbaar zijn verwijzingen naar iconische nouvelle vague-films te leggen, zoals L’Année dernière à Marienbad van Alain Resnais en hints van Robert Bresson. Daarnaast lijkt Andrei Rublev van Andrei Tarkovsky een belangrijke invloed voor deze film te zijn. Qua geschiedenis en thematiek (Middeleeuwen: heidendom, christendom, twijfel aan God, symboliek) en vormgeving vind je ook een verwijzing naar The Seventh Seal van Ingmar Bergman.
Moreel verval
De verhaallijn in een notendop: de broers Mikolás en Adam overvallen reizigers voor hun tirannieke vader Kozlik. Wanneer een overval mislukt en ze met een Duitse gijzelaar zitten en een gevluchte andere, die de koning gaat waarschuwen, maken de broers zich op voor een oorlog met de koning. Deze besluit echter dit voorval te verheffen tot een oorlog tussen christenen en heidenen. De sfeer echter, met haar gotische esthetiek lijkt veel belangrijker dan het verhaal.
De heidense en christelijke symboliek die naast elkaar voorkomen, tonen de overgang van het heidendom naar het christendom met tegelijkertijd het Dostojevskiaanse thema uit ‘De gebroeders Karamazov’ over het verval van de moraal. Dit alles geplaatst in historisch perspectief, gebaseerd op het boek uit 1931 van de avant-gardistische schrijver Vladislav Vančura. Vlácil spaarde zijn acteurs niet. Om de authenticiteit van het boek te benaderen, werden ze onderworpen aan een Spartaans regime midden in de filmlocatie, het Šumava-woud, waar de elementen van de natuur vrij spel hebben.
Meerdere niveaus
De film is op meerdere niveaus te genieten, enerzijds voor de doorzetter op de verhaallijn; voor de estheet op de prachtige cinematografie, dito soundtrack en verrassende beeldvondsten. Een ruim tweeënhalf uur durende film die inderdaad die geestverruimende middelen evenaart, want je wordt ondergedompeld in een ander universum, een andere tijd en mits je de moed hebt te blijven zitten, zou je wel eens weg kunnen gaan met wat de Cineville-reclame zegt: “Hier zie ik een miljoen verschillende dingen en loop ik duizend keer veranderd weg.”
Uitgeroepen tot de beste Tsjechische film ooit. Gelauwerd bij cultfans. Onnavolgbaar volgens anderen. Marketa Lazarová krijgt met deze allereerste release in Nederland hopelijk eindelijk het podium die ze verdient. Gerestaureerd in 4K voor een optimale beeldervaring. Een film waarover je nog lang kan napraten. Kom en zie!
6 juli 2015