Frank Wiering, regisseur punkfilm

Frank Wiering, regisseur punkfilm Andy, bloed en blond haar (1979):

De tijd van de kaasbijl

door Alfred Bos

Andy, bloed en blond haar (1979) is de eerste en enige Nederlandse punkspeelfilm. Regisseur Frank Wiering over punk toen en nu, en de media toen en nu. “Punk is het doorbreken van alle regels.”

Andy, bloed en blond haar, de speelfilm uit 1979 van documentairemaker en voormalig hoofdredacteur VPRO Televisie Frank Wiering (Hengelo, 1947), is een unicum in de Nederlandse cinema. Het is niet alleen Wierings enige speelfilm, het is ook de eerste – en sommigen menen enige – Nederlandse punkfilm. Hij gaf Paul Verhoeven de inspiratie voor diens geruchtmakende Spetters van een jaar later.

Frank Wiering

Wiering maakte voor de VPRO – voor vermaarde programma’s als Het Gat van Nederland, Donkere Wolken boven het Paradijs en Rooksignalen uit de Nieuwe Wereld – talloze documentaires over de sociale, culturele en economische veranderingen in het Nederland zoals dat uit de culturele revolutie van de jaren zestig tevoorschijn was gekomen.

Wiering bedacht het programma Tegenlicht, over actuele ontwikkelingen in de samenleving, waarvan hij tevens als eindredacteur fungeerde en was zes jaar lang, met Karen de Bok, hoofdredacteur van de VPRO. Vorig jaar was zijn documentaire Ja dat was… høken: 40 joar Normaal op tv te zien.

“Punk is het overschrijden van grenzen,
het doorbreken van alle huisjes”

“Provo viel in de jaren zestig de samenleving niet aan”, zegt Wiering, als ik hem in de uitspanning van de Amsterdamse dierentuin spreek over zijn speelfilm. “De samenleving was zo gechoqueerd door Provo dat ze zich ging verdedigen voor iets waarop ze niet werd aangevallen. Provo was een reactie op de ongelofelijke burgerlijkheid van na de Tweede Wereldoorlog.”

Was je verbaasd toen je hoorde dat Andy, bloed en blond haar was geprogrammeerd op FURY, het punkfestival in EYE?

“Ik was wel een beetje verbaasd, want het was niet helemaal punk maar het was wel het begin van het agressieve tijdperk.”

Dus je ziet de film eerder in de lijn van A Clockwork Orange dan …

“Nee. Punk is het overschrijden van grenzen, het doorbreken van alle huisjes. Slopen, maar dat was Normaal bijvoorbeeld ook. Dat begon in de Achterhoek niet als punk, maar als ruiten ingooien. Ik heb in die tijd ook een film over de Ajax F-Side gemaakt, dat was ook slopen. Alles ging op de sloop.”

Andy

Andy

Wat boeide je in die mentaliteit?

“Het viel mij op dat het gebeurde. Parallel gebeurde het begin van het ik-tijdperk . Dat zat ook in dat slopen: je hoefde nergens meer rekening mee te houden, dwars overal doorheen. Die agressie, dat hele wilde—dat sprak me ook wel aan. Dat zat ook al in Normaal.Toen ik het script voor Andy begon te schrijven heette dat slopen en dat voor jezelf gaan De Nieuwe Ongevoeligheid. Het was meer dan een fenomeen, het was een houding.”

Je plaatst punk in het verlengde van rock ’n roll, het unheimische gevoel dat jouw generatie anders is dan die van je ouders en dat uitte zich midden jaren zeventig in de vorm van punk.

“Ik ben een oude hippie, ik kom uit de hippie-generatie en punk was het afzetten tegen al die slappe hippie hap. Ik was er ook aan toe. Ik had genoeg van die slappe hap, dat commune-gedoe op die boerderijen en CCC Inc. Ik hoorde meer in Normaal, dat klopt. Ik vertaal een tekst van een van de eerste nummers van Normaal voor mensen die geen Achterhoeks verstaan: ‘Kom jij maar eens hier, mijn kereltje, voordat je naar huis toe gaat, dan sla ik je voor je hersens en dan lig je wel mooi over de straat’. Dat had nog nooit iemand gezongen! Dat is een andere manier van punk, toch.”

Dat was heel direct, inderdaad.

“Die directheid kon alleen als je jezelf een zekere mate van ongevoeligheid aanmat. Opeens zochten mensen ruzie in het café, dat bestond daarvoor niet.”

“Andy deed niet aan wapens.
Die sloeg er op los.”

Andy is gedraaid op basis van een zelfgeschreven script. Wanneer kreeg je het idee, wanneer ben je gaan schrijven?

“Anderhalf jaar daarvoor, eind 1976 denk ik. Ik was al een heel eind op dreef en toen kwam ik Andy tegen. Andy zelf en die paste op de een of andere manier volledig in dat verhaal. Er stonden in dat script al dingen die Andy had kunnen zeggen. Toen ik het met hem daarover had en we al wat verder waren, ging hij die dingen ook overnemen. Maar hij ging ook dingen bedenken in diezelfde trant en die zijn in het script terecht gekomen.”

Met Andy bedoel je de acteur die Andy speelt?

“De acteur die Andy speelt heet ook Andy . Die ben ik tegen gekomen via mijn broer. Hij kwam uit Hengelo en mijn verhaal speelt zich ook af in Hengelo. Hij paste naadloos in dat verhaal. En voegde er iets aan toe.”

Was hij in het echt ook zoals hij in de film is?

“Ja, hij was in het echt ook zo.”

A Clockwork Orange

A Clockwork Orange

Hoe is het afgelopen met het kaasbijltje?

“Ik weet niet hoe het is afgelopen met kaasbijltje. Ik weet ook niet of we het kaasbijltje nou bedacht hadden of dat Andy dat had. Ik denk niet dat Andy het had. Die deed niet aan wapens. Die sloeg er op los.”

Volgens mij is Andy de enige film waarin de kaasbijl wordt ingezet als wapen.

“Dat vind ik eigenlijk wel mooi. Je kunt zeggen: het is niet eens zo scherp. Het hangt ervan af hoe hard je slaat.”

Maar hij komt gemeen aan, hoor.

“Dat was ook de bedoeling van de punktijd: alles moest gemeen aankomen. God save the queen, she ain’t no human being… Wat punk helemaal uitdrukt is die ene zin van Malcolm McLaren : who killed Bambi? Het verlies van de onschuld van de wereld.”

Dat heb je zelf toen kennelijk ook zo ervaren, de idealen van de hippies waren op niets uitgelopen.

“Dat laatste kun je ook weer niet zeggen. Het prettige van de hippie-lessen vond ik, was dat de carrièredrift er wel een beetje uit was. De rat race was verdacht en dat heeft die hele generatie er wel aan overgehouden. Hun kinderen nemen hun dat weer kwalijk, maar…

Die doen het vervolgens weer wel…

“Die hebben het gedaan. Er komt nu weer een nieuwe generatie.”

“De Volkskrant vond Andy geweldig.
Die zag er een nieuw jongerenprotest in.”

Wat heeft de film van toen ons nu te bieden?

“Hij heeft zeker niet dezelfde impact. De film ging in Utrecht in première. Nou, dat leverde echt opschudding op. Ellen Waller van het NRC vond dat de film verboden moest worden. Het was een walgelijke film.”

Dat is dus vergelijkbaar met A Clockwork Orange, want die werd niet lang na release verboden in Engeland.

“Daar durf ik Andy niet mee te vergelijken.”

Ik bedoel qua reactie.

“De Volkskrant vond Andy geweldig. Die zag er een nieuw jongerenprotest in. Vrij Nederland vond hem heel goed. Skreen, toen hét filmblad, vond hem geweldig. De Telegraaf vond hem ook verschrikkelijk. Maar vooral Ellen Waller was geschokt. Die sprak tijdens de persconferentie in Utrecht – waar ik trouwens flink dronken werd – onverbloemd haar afkeuring uit.”

Spetters

Spetters

Ik ben daar niet bij geweest, maar moet ik dan denken aan Sonja Barend die op de buis Paul Verhoeven het vuur na aan de schenen legt vanwege Spetters?

“Volgens mij was het erger, want Verhoeven zat in de zaal bij Andy en die vond hem ook geweldig. Later heeft hij me verteld dat hij Spetters heeft gemaakt door de reacties op Andy. Het was ook nog nooit eerder vertoond dat mensen zo maar op straat worden gemolesteerd. Tegenwoordig is het zinloze geweld alom, jongeren filmen hun daden en plaatsen het als stoer filmpje op internet. Ik heb wel eens gedacht: ben ik niet medeplichtig geweest aan het starten van iets wat begon als een romantisch idee maar wat uiteindelijk geen romantisch idee is.”

Zonder A Clockwork Orange en zonder Andy zou dat ook wel zijn gebeurd. Je zag het eerder dan de meeste mensen.

“Het hing in de lucht. En misschien was het ook wel een antwoord op de langzaam maar zeker uit zijn krachten gegroeide luxe en hang naar bezit, die sindsdien overigens alleen maar erger is geworden.”

Zo heb ik punk altijd ervaren: Do It Yourself en terugnemen wat de grote corporaties ons hebben afgenomen. Een vorm van autonomie: je kunt je eigen plaatje maken en je eigen label beginnen. Je kunt tegenwoordig ook zelf je eigen blog of je eigen webwinkel beginnen. Ik zie punk als het begin van de dingen zelf doen.

“Dat zit er ook in. Dat was ook de tijd dat de kunstenaarscollectieven begonnen. En de tijd van de krakers. Het wordt trouwens weer tijd dat er gekraakt wordt.”

Het wordt tijd dat het weer punk wordt.

“Het wordt tijd dat de botte bijl er weer in gaat. De corporate world heeft het totaal overgenomen.”

“Plotseling is het mogelijk dat je kleine films maakt,
voor heel weinig geld.”

Is de rol van de media veranderd in vergelijking met de jaren zeventig?

“Die is ongelooflijk veranderd. Wat sommigen roepen: het wordt allemaal digitaal, dat is onzin. Het wordt allemaal en en, niet of of. Toen had je vooral televisie en de televisie van toen blijft bestaan, er is een groep mensen die hem om vijf uur aanzet en de rest van de avond op de bank hangt. Daarnaast heb je internet en blogs. Moet je kijken wat de Huffington Post teweeg brengt. Je krijgt dus allerlei media naast elkaar. Plotseling is het mogelijk dat je kleine films maakt, voor heel weinig geld. En dat daar een wereldwijd circuit voor is. Het mooie van de media nu is dat alles aan elkaar gekoppeld is.”

Andy

Andy

“Ik ben eigenlijk redelijk positief over media gestemd, omdat het zich op zoveel platforms af gaat spelen. En al die platforms krijgen hun eigen succesmodus. Maar dat straalt wel uit naar andere media. In de jaren negentig werden grote productiehuizen in Hollywood overgenomen door Sony en dat soort corporaties en ze leden verlies. Vanaf eind jaren negentig kwamen de kleine films op, die hadden succes en nu worden er weer veel goede films gemaakt in Hollywood. The Dark Knight, de tweede Batman-film van Christopher Nolan, is een heel andere Batman-film dan die van Tim Burton uit de jaren tachtig. Nolans film kan op het filmfestival van Cannes draaien, die gaat over hele rare dingen. Dat is een positieve ontwikkeling. Ik ben optimistisch.”

De bandbreedte wordt groter, er is meer variatie.

“En dus is er op deelgebieden een kans op groter succes en dat straalt uit. De winnaar van Cannes dit jaar, Ken Loach, had een mooie uitspraak: ‘Ik heb nog nooit zoveel puissant rijke mensen zien kijken naar films die alleen maar gaan over arme mensen’. Dat is een krankzinnige situatie.”
 
 
Andy, bloed en blond haar draait op woensdag 15 juni (20:30) in EYE, als onderdeel van het festival FURY! Punk Culture. Voorafgaand wordt Ratten Jenny vertoond, Wierings documentaire uit 1982 over een Berlijnse punkette. Frank Wiering leidt de speelfilm in.

 

9 juni 2016

 

Alle interviews