Originaliteit: een kwestie van smaak
door Bob van der Sterre
Das Millionenspiel ♦ Blind Chance ♦ Angel of Vengeance
Sommige films lijken zoveel op andere films dat er geen toeval meer kan zijn. Bekende voorbeelden: hoe The Others (2001) lijkt op The Innocents (1961) of Drive (2011) op The Driver (1978). Hieronder drie obscure films die doen denken aan een bekendere film.
In Das Milllionenspiel (1970) kijken we naar een tv-show. Een kandidaat, Barnard Lotz, wordt achterna gezeten door de ‘Köhlerbende’. Het programma betaalt de drie criminelen om hem om te leggen.
Showbusinessprogramma met doden
Ondertussen staan er overal camera’s opgesteld. Af en toe een interview. ‘Dus judo’, zegt de showmaster tegen Lotz, ‘daarmee wil je winnen van de Köhlerbende?’ Een reporter interviewt een bendelid: ‘We wachten gewoon tot het einde, dan krijgen we meer geld.’
Een herkenbaar en kneuterig showbusinessprogramma dus – maar wel eentje waarbij mensen omgelegd mogen worden. De satire is soms leuk. De reporter ter plaatse die gewoon de kantine binnenloopt en gaat interviewen. Of een roerend interview met de vrouw die rookbommen gooit. Of de reporter die in de camera zegt: ‘Ze verdienen applaus. Wat zou een jacht zijn zonder de jagers?’
Voor wie het nog niet doorhad: dit is een The Running Man (1987) avant la lettre. Geen wonder dat veel mensen in 1970, toen de film op tv kwam, dachten dat het echt was. De ARD ontving boze telefoontjes, brieven. Gelukkig waren sociale media nog ver weg. Producer Joseph Cates wilde geen risico lopen: hij zorgde ervoor dat de film maar liefst dertig jaar niet te zien was. Pas in 2002 werd de film weer uitgezonden. Regisseur Tom Toelle kon het heugelijke moment nog net meemaken – hij stierf in 2006.
De film heeft een aantal goede dingen. De reporter ter plaatse, het venijnige tempo en een paar prachtige lelijke locaties in Keulen. Het acteerwerk had wel wat beter gekund maar enthousiasme compenseert altijd veel.
Films over mensen die jagen op andere mensen: een niche in de filmgeschiedenis. Ze komen vooral uit verhalen van sf-schrijver Robert Sheckley: The Seventh Victim was de basis van deze film en The Running Man (1987); The Prize of Peril was de basis van La decima vittima (1965) en Le Prix du Danger (1983). Dan heb je natuurlijk ook nog het boek (later film) Lord of the Flies, en diens erfgenamen: de Japanse film Battle Royale (2000) en het boek (later tv-serie) The Hunger Games.
Het ruwe talent van Kieslowski
Wie Sliding Doors (1998) heeft gezien en vervolgens Blind Chance (1981) ziet, vindt wel heel veel overeenkomsten. Hier is de gemiste metro een trein. Ook hier zie je halverwege een tweede variant.
1. Man haalt de trein wel. Ontmoet oudere man, rector. Hij introduceert de jongen bij de Partij. Ontmoeting met jeugdliefde. Zij is anti-Partij. Hij wordt wethouder. Geheime dienst pakt zijn vriendinnetje op. Conflicten.
2. Man haalt net de trein niet. Hij wordt gearresteerd, helpt met illegale literatuur te drukken, krijgt een affaire, wordt religieus.
En dan nog een verrassing.
De Kieslowski van vóór Rouge, Blanc en Bleu is mij toch dierbaarder dan die van erna. Het ruwe talent van Kieslowski vind ik interessanter dan het perfecte, gepolijste talent van zijn veel meer bejubelde arthouse-meesterwerken, die in alle filmboeken te vinden zijn.
Allereerst word je meteen vergast op een paar firstpersonshots, die ik alleen ken van 21e-eeuwse games en een film als Hardcore Henry. Een beknopte biografie. Doet aan Amélie denken. Hoe een van de trap lopende ‘slinky’ wordt gebruikt voor een dramatisch effect: heel speels. Rennen over straat (zij holt naar de bus). In het ziekenhuis bij hippies. Slow motion met een globe (prachtvondst).
Plus goed acteerwerk. Poolse acteurs uit deze periode waren toch van een andere orde (Man of Marble, Man of Iron, Vabank, The Conductor).
En een opmerkelijk hakkelige stijl. Dat komt omdat er steeds geen fatsoenlijke intro of outro is bij scènes. Je zit middenin een scène en dan gebeuren er ineens andere dingen. Gewaagd, verwarrend, maar het werkt goed.
Regisseuse Agnieszka Holland noemde Sliding Doors een ‘geamputeerde versie’ van de Poolse film, ‘waar alle psychologische diepgang en stilistische subtiliteiten uit verdwenen zijn’. Sliding Doors haalt wel het idee van Blind Chance, maar biedt alleen het entertainment van een romantische komedie. Blind Chance gaat ook nog eens over het Polen van 1981, met een almachtige communistische partij, geheime dienst, niet mogen reizen naar het buitenland, illegale persen, problematische relaties.
Vrouwenwraakfilm
Angel of Vengeance (ook uit 1981) opent met een portret van een bescheiden en stomme naaister. Haar leven verandert immens als ze op een dag niet een, maar twee keer verkracht wordt. De eerste dader ontkomt. Ze slaat het hoofd van de tweede (een inbreker) in met een strijkijzer.
Het is lastig om nog te concentreren op je werk als je weet dat thuis je koelkast vol zit met restanten van de moord die je uit zelfverdediging hebt gepleegd. Ze gaat van het zijn van een lief en bescheiden meisje naar een praktische uitvoering van de ‘Society for Cutting Up Men’. Elke man die iets te seksueel agressief is, legt het loodje.
Abel Ferrara maakte een paar filmhuisklassiekers in de jaren tachtig en negentig, waaronder Bad Lieutenant. Dit is meer een cultfilm. Het verhaal is eenvoudig. Onschuldige vrouw, kan niet spreken, doet na verkrachtingen heftige make-up op, daagt mannen uit, schiet mannen neer, verkleedt zich als non. Alles draait hier om religieuze en erotische symboliek (zoals vaker in de films van Ferrara).
Symboliek met een moker die bot gevijld is. De slotscène op het feest is over de top – maar fraai over de top. Het duurt wel te lang. Dit had een sterke film van een uur kunnen zijn. Nu is er van veel te veel. Het ondermaatse acteerwerk (de buurvrouw), de slow motion, het eindeloze getetter met de saxofoon.
Waar het de voorloper van is? Stoere, over-the-top vrouwenwraakfilms verschenen later bij de vleet. Denk aan films als Lady Vengeance, Kill Bill, The Villainess of Revenge. (Ferrara was zelf ook niet de eerste; je had al I Spit on Your Grave (1978), Foxy Brown (1974) en Shurayukihime (1973).)
Off topic maar te interessant om niet te benoemen: het bizarre leven van hoofdrolspeelster Zoe Lund. Zweeds-Roemeense achtergrond. Had zelf ook een verkrachting meegemaakt. Schreef scripts. Geloofde gepassioneerd in harddrugs. Ze werd dan ook niet oud. Op haar 37e stierf ze aan een hartaandoening door drugsgebruik. Bekijk hoe haar partner Robert Lund terugkeek op haar leven.
Dát leven wacht op een film. Misschien meer iets voor over een paar decennia. Dus de kans om nu alvast een nieuwe film avant la lettre voor de rage van morgen te maken.
16 augustus 2021
