****
recensie The Lesson (Urok)
Morele dilemma’s
door Ralph Evers
The Lesson van Kristina Grozeva en Peter Valchanov vertelt een universeel drama. Wanneer de deurwaarder op de stoep staat om de inboedel en het huis te veilen, komt Nadezhda erachter dat haar man een lening had. Ze gaat tot het uiterste om huis en haard te behouden.
De Finse regisseur Aki Kaurismäki blinkt uit in kleine scripts, meestal vermoedelijk niet meer dan een A4-tje. The Lesson (Urok) kenmerkt zich eveneens door een vrij klein script. In beide gevallen doet dit echter geen afbreuk aan de kracht van het verhaal. The Lesson is overigens gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Dat maakt het einde geloofwaardiger, omdat de keuze die Nadezhda maakt, op z’n zachtst gezegd wat ver gaat. Maar een kat in het nauw maakt rare sprongen.
Moraalles
De film vangt aan met een meisje dat ontdekt dat haar geld gestolen is. Vermoedelijk door iemand in de klas – een milde versie van wat Nadezhda nog te wachten staat. Aangezien de dief zich niet laat kennen besluit lerares Nadezhda dat iedereen tien stotinki aan het slachtoffer geeft, zodat de dief nu iedereen geld verschuldigd is. Dit gegeven van schuld en boete wordt op meerdere lagen uitgewerkt in de film. De thematiek wordt niet spectaculair uitgepakt, maar naturel en documentaire-achtig ontvouwd.
Dat de film zo naturel overkomt is omdat er gekozen is de film te schieten in een provinciestadje met de bewoners aldaar. Nauwelijks mensen met acteerervaring, behalve hoofdrolspeelster Margita Gosheva (Nadezhda). Zonder moeite draagt zij de film. Doordat de camera als het ware verdekt filmt, lijkt het alsof je als kijker onderdeel bent, zij het passief, van het gebeuren. Niet alleen de personages in de film worden voor morele keuzes gesteld, jij als kijker ook. Hetgeen je van arthouse-films mag verwachten. Geen simpel vermaak, maar vermaak plus.
Reality tv
In het geval van The Lesson is er niet zoveel vermaak, meer een kijkje achter de schermen van hoe alledaagse ellende in landen als Bulgarije gaat. Een soort actualiteitenprogramma met een item over het rurale leven in Bulgarije, dat op zich niet zoveel verschilt met hoe zich dat hier afspeelt, doch wel verschillend in hoe men problemen aanpakt.
Filosoof Thomas Hobbes gebruikte het concept van een uitgeholde Leviathan (een mythisch bijbels monster uit de oertijd) als symbool voor de wanhoop die ontstaat bij een minder sterke wettelijke macht. Zie in dit kader de poster van de recente Russische film Leviathan van Andrey Zvyagintsev: hierop staat een tot op het skelet uitgeholde Leviathan die verwijst naar gecorrumpeerde wettelijke macht.
In het sterke wij-zij denken dat onze media gijzelt en de zucht naar ramptoerisme is deze film een welkome ontnuchtering: het zijn net mensen, daar in Bulgarije. En ja, ontnuchteren is een van de taken van kwaliteitscinema. De reden dat we naar dit soort films gaan, is om te zien hoe het andere culturen met universele morele kwesties afgaat. Soms raken we geschokt, soms verrast. Soms doet het ons niets en soms komen we in actie. We zien dat allerlei andere culturen ook bestaan uit mensen van vlees en bloed, hun eigen creatieve aanpassing op hun problemen hebben en dat onze westerse bril lang niet altijd toereikend is en in de meeste gevallen zelfs gekleurd. Zo biedt The Lesson, ondanks enkele afgedwaalde momenten, een akelig realistisch beeld van het nieuwe Europa.
12 september 2015