Verslag IDFA Deel 3
door George Vermij
In ons derde verslag de problemen in het onderwijs, de sombere voorspellingen van een voormalige bankier, een Zuid-Afrikaanse familiekroniek en rouwverwerking in het verre oosten.
Onderwijs is een essentieel deel van onze ontwikkeling als mens. In de openingsscène van Erwin Wagenhofers Alphabet vertelt de Britse onderwijsadviseur Ken Robinson over het belang van verbeelding als basis voor alles wat de mens uiteindelijk maakt. Maar hij eindigt met de vraag of wij tegenwoordig wel het volle potentieel van de mens benutten.
Onderwijs biedt geen ruimte voor verbeelding
Alphabet haakt in op Robinsons overpeinzing en laat zien dat er in het huidige onderwijs geen ruimte is voor verbeelding. Als eerste voorbeeld China. Het land haalt de hoogste scores volgens een gezaghebbend internationaal onderwijsonderzoek. Ondanks de hoge cijfers is de werkdruk voor de jongeren ondragelijk wat tot uiting komt in een hoog percentage van depressies en zelfmoorden.
Vervolgens laat Wagenhofer een Duitse neurobioloog aan het woord. Die heeft het over de waarden achter het onderwijs en concludeert dat de markt en economische drijfveren dominant zijn geworden. Dit wordt geïllustreerd in een segment over McKinsey: het rekruteren van jonge zakenlieden die CEO willen worden en presentaties houden in hol en nietszeggend business jargon. Dit wordt gecontrasteerd met een portret van een jonge Duitse werkeloze die geen toekomst lijkt te hebben omdat hij niet de kans krijgt om zijn potentieel te tonen.
Een voorbeeld van hoe het wel kan is de onderwijzer Arno Stern die zich vooral richt op het belang van spelen en het ontwikkelen van creativiteit. In wat scènes zien we hoe hij bezig is om kinderen te laten schilderen op een vrije manier. Sterns zoon die zonder institutioneel onderwijs is grootgebracht en die zelf dingen heeft geleerd wordt ook als een rolmodel aangehaald.
Het probleem met Alphabet is dat het eigenlijk niet zozeer gaat over onderwijs, maar eerder een aanklacht is tegen het kapitalisme en neoliberalisme. Hierdoor rijst de vraag wat nu precies veranderd moet worden om de huidige situatie te verbeteren. De voorbeelden die Wagenhofer kiest zijn ook niet altijd even helder of goed uitgewerkt. Sterns zoon is een mooi rolmodel zou je zeggen, maar is het niet iets te simpel om te denken dat die methode voor iedereen zou werken? Wagenhofers nadruk ligt vooral op creatieve en artistieke ontwikkeling terwijl het in onderwijs ook moet gaan om het leren van praktische vaardigheden. Het doet denken aan Rousseau´s denkbeelden over het goede in de mens dat door de maatschappij gecorrumpeerd wordt. Maar de vraag blijft of de mens van nature goed is.
De crisis is nog niet voorbij
Een goed companion piece van Alphabet is Marc Bauders Master of the Universe. In beide films gaat het immers om hetzelfde probleem: de waarden achter ons economische en politieke systeem. Die waarden worden in grotere mate bepaald door geld. In Master of the Universe interviewt Bauder de Duitse voormalige investeringsbankier Rainer Voss over de financiële sector. Voss geeft een beeld van de harde werksfeer en de modus operandi van een grote bank die zich laat leiden door het halen van een steeds grotere omzet ondanks de gevaren en gevolgen.
Als terzijde toont Bauder beelden die betrekking hebben op de financiële crisis, zoals een hoorzitting in de VS waar een bankier wordt ondervraagd over het misleiden van zijn klanten. Aan de hand van Voss woorden wordt een somber beeld geschetst van de financiële sector. Een punt van kritiek is wel dat de film eenzijdig is in zijn focus op Voss. Er zijn geen andere geïnterviewden. Ook wordt de crisis maar summier en onbevredigend uitgelegd aan de hand van wat voorbeelden die niet ingaan op de grotere context. Voss’ eindoordeel en voorspellingen zijn wel zorgwekkend. Hij haalt Nederland aan als een land dat zijn problemen niet onder ogen wil zien en hij voorspelt dat Frankrijk de weg zal gaan van Griekenland en Spanje. Daarna is het in zijn woorden ‘Game over voor Europa’.
Kroniek uit het beloofde land
I, Afrikaner is het resultaat van de jarenlange observaties van regisseuse Annalet Steenkamp. Zij volgde haar Zuid-Afrikaanse familie vanaf 2004 en toont de problemen waar ze tegenaan lopen. Het politieke keerpunt van Apartheid naar democratie heeft als gevolg dat er groeiende spanningen ontstaan tussen de boeren en de zwarte bevolking. Veel Afrikaners trekken weg van het platteland wegens gewelddadige incidenten. Steenkamp toont hoe haar oma met een uzi door het huis loopt omdat er elk moment iemand kan inbreken. Zij focust daarnaast op haar broers die het boerenbedrijf nog voortzetten ondanks een grimmigere situatie van geweld.
Steenkamps jonge nichtje vormt een tegenpool. Zij is opgegroeid tussen de zwarte Zuid-Afrikanen en geniet van hun gezelschap. Zij valt tussen wal en het schip van het moderne Zuid-Afrika en ziet in dat de huidige problemen hun oorzaak hebben in de lange onderdrukking. Steenkamps intieme film laat je meeleven met haar familie. Een lichtere noot vormt de bruiloft van haar broer en de wijze beslommeringen van haar oma. De film is op momenten wat lang en je vraagt je af op bepaalde shots meerwaarde hebben, maar al met al is het een monumentale kroniek die een treffend beeld geeft van het boerenbestaan in het moderne Zuid-Afrika.
Rouwen in Japan
Ashes is een zeer persoonlijke en intieme film over Akiko Gaisseau, de dochter van de Franse filmmaker Pierre Dominique Gaisseau en de Japanse Kyoko Kosako. Kyoko was een vrijgevochten vrouw die Japan ontvluchtte omdat zij haar leven wilde leiden. Geïnspireerd door films van de nouvelle vague ging zij ook acteren en had korte rollen in films van Jean-Luc Godard en Chris Marker.
De film begint als Akiko de as van haar moeder ophaalt op de begraafplaats Père Lachaise in Parijs. Zij maakt vervolgens een tocht naar Hiroshima waar haar moeder vandaan kwam. De film toont de complexe Japanse begrafenisrituelen en hoe Akiko tussen twee culturen valt. Mooie statische shots vangen haar ongemakkelijkheid als zij geconfronteerd wordt met haar familie. Deze beelden worden afgewisseld door monologen uit het dagboek van Kyoko en beelden uit de jaren zestig. Ashes is een bescheiden aandenken aan een bijzondere vrouw en hoe iemand omgaat met rouw.
30 november 2013